Madde Detay

Asıl adı Nejat Birdoğan olan Kul Cevri, 1934'te Kars’ın Selim köyünde dünyaya gelmiştir (Özmen 1998: 275). Babasının ve annesinin isimleri hususunda kaynaklarda herhangi bir bilgiye yer verilmemiştir. Çocukluk ve gençlik yılları Kars ve o dönem Kars’ın ilçesi olan Iğdır’da geçer. Babasının şiir yazmasının yanında halk şiirine ve âşıklık geleneğine duyduğu ilgi kendisini de etkiler [www.biyografi.net/]. Hakkında hazırlanan amatör bir belgeselde kendi ifadesiyle, “çocukluk yıllarında Iğdır’da bulunan evlerinin iki odasının sürekli kendilerine konuk olan âşıklara ve halk ozanlarına ayrılmış olduğunu ve sürekli evlerine âşıkların misafir olarak gelip kaldıklarını” aktaran Birdoğan, âşıklık geleneğine ilgisinin oluşmasında babasının katkısını vurgular (www.youtube.com). Liseyi tamamladıktan sonra üniversite öğrencisi olarak Ankara’ya gelen Birdoğan, burada Mustafa Nihat Öz ile tanışır ve Öz’ün teşvikiyle halk kültürü alanındaki çalışmalarını daha da yoğunlaştırır. Üniversiteyi tamamladıktan sonra, Van Lisesi’ne öğretmen olarak atanır ve Van’a geldikten sonra Kültür Bakanlığı tarafından basılan “Ercişli Emrah” adlı kitabın yazarı Ali Saraçoğlu ile tanışır. Saraçoğlu ile tanışması Nejat Birdoğan’ın halk kültürüne bakış açısını büyük ölçüde etkiler. Alevi–Bektaşi inancı merkezli çalışmalarını, Saraçoğlu’nun yönlendirmesiyle Karakoyunlular ve kültürel yaşantıları ile mukayeseli olarak ele almaya başlar. Bu vesileyle Ali Saraçoğlu ile birlikte çalışmalar yapar. Türkiye’nin çeşitli il ve ilçelerinde edebiyat öğretmenliği yapan Birdoğan, sonraki yıllarda Kültür Bakanlığı’nda (o dönemdeki adıyla MİFAD) folklor araştırmaları üzerine görev yapar. Ayrıca Milliyet Gazetesi'nin düzenlemiş olduğu "Halk Oyunları ve Halk Müziği" yarışmalarında jüri üyesi olarak görev yapan Birdoğan, Türkiye ve Türkiye dışında birçok konferans ve toplantıya konuşmacı olarak katılır ve bilhassa Alevilik–Bektaşilik alanında yaptığı araştırmaları dinleyici ve okuyucularıyla paylaşır. 3 Mayıs 2001 tarihinde vefat eden Nejat Birdoğan, İstanbul’da toprağa verilmiştir (www.biyografi.net).

Nejat Birdoğan, çocukluk yıllarından itibaren evlerine misafir olan âşıkların sohbet ve muhabbet meclislerinin içerisinde yetişir, babasının da halk şiirine olan merakı onu da çocuk yaşlardayken şiire ilgi duymaya sevk eder. O dönemin âşıklarından Posoflu Müdami, Sosgirtli Âşık Hünkâr Hicrani ve Dursun Cevlani evlerine en sık misafir olan âşıklardandır. Yine kendisiyle yapılan bir röportajda Âşık Deryami, Âşık Murat Çobanoğlu ve Âşık Şeref Taşlıova gibi dönemin önemli âşıklarının evlerine misafir olarak gelip kaldıklarını aktaran Birdoğan, ayrıca kendisinin özellikle Alevi – Bektaşi tekke âşıklarının içerisinde büyüdüğünü ifade eder. Bu âşıklardan küçük yaşlarda âşıklık geleneğini ve halk şiirini öğrenen Birdoğan, henüz ortaokul yıllarındayken kendisi de şiir yazmaya başlar (www.biyografi.net; www.turkuler.com).

Şiirlerini Kul Cevri mahlasıyla kaleme alan Birdoğan’ın şiirlerinden âşıklık geleneğine hâkim olduğu anlaşılmaktadır. Akıcı ve duru bir dili olan Kul Cevri, şiirlerini hece vezniyle kaleme alır (Özmen 1998: 275). Çocukluk yıllarından itibaren âşık meclislerinde ve Alevi–Bektaşi inancına ait geleneksel yapının yaşatıldığı meclis ve ritüellerde büyüyen Cevri’nin şiirlerinin başlıca konusunu, bu durumun bir sonucu olarak, Alevi–Bektaşi inancı ve tasavvufu oluşturur. Ayin-i cem, yol, dede, zâkir, mürşid, rehber, insan-ı kâmil, edep, erkân, cem hizmetleri, tığbend, Telli Kuran, çerağ vb. gibi Alevi–Bektaşi inanç ve ritüellerine ait terim ve kavramlara şiirlerinde geniş bir biçimde yer verir ve bunları ustaca kullanır.

Âşıklık ve şairlik kimliğinin yanı sıra halk kültürü ve Alevi–Bektaşi inanç sistemi alanlarında önemli bir araştırmacı olan Nejat Birdoğan, ilk yazısı 1958'de Türk Folklor Araştırmaları Dergisi'nde yayımlanır. Öğretmenlik yaptığı yıllardan Kars’ın Kağızman ilçesinde o dönemin imkânlarıyla on iki sayı yayımlanan “Su Edebi Gazete”sinin çıkmasını sağlar ve yayın yönetmenliğini yapar. Yine Kağızman'daki görev süresi içerisinde yapmış olduğu bir diğer araştırma, Kağızman Tarihi adlı çalışmasıdır. Ancak iki nüsha olarak hazırlayıp ilçe kaymakamlığına ve belediye başkanlığına teslim ettiği bu çalışma yayımlanmadığı gibi sonradan da bu çalışmaya ulaşılamamıştır. Yayımlanmayan bu çalışmanın ardından Âşık Beyhani Üzerine Bir Monografi adlı ilk kitap çalışmasını Notalarıyla Halk Türkülerimiz adlı kitap çalışması takip etmiştir. Yine Köroğlu adlı kitap çalışması da halk bilimi alanında yaptığı çalışmaları içerisinde yer alan önemli eserlerindendir (www.turkuler.com). Halk kültürü ve Alevilik–Bektaşilik alanlarında yaptığı araştırmalarını kapsayan çok sayıda bildiri sunan ve makale yayımlayan Birdoğan’ın, bilhassa Alevi–Bektaşi inanç sistemini konu edinen Anadolu'nun Gizli Kültürü Alevilik (1990), Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerleşmesi (1992), Şah İsmail Hatayi ve Anadolu Hatayileri (1991), Anadolu Aleviliğinde Yol Ayrımı (1995), Samahlar (1982), Notalarıyla Halk Türkülerimiz (1988), Gülizar-ı Haseneyn (1985), Çelebi Cemalettin Efendinin Savunması (1994), İttihat ve Terakkinin Alevilik-Bektaşilik Araştırması (Baha Sait Bey) (1994), Hasan Dede Kasabası ve Hasan Dede (1992), Köroğlu (1996), Şah İsmail Hatai/ Yaşamı ve Yapıtları (2001), Alevi Kaynakları – I (1996) ve Alevi Kaynakları – II (1999) adlı kitap çalışmaları yayımlanmıştır.