Madde Detay
Mehmet Seyda
Necdet Ası, Ömer Sakıp, Mim-Sin, S. Toprak, M. S., S. Çeliker, James Sullivan
(d. 15 Ağustos 1919 / ö. 13 Temmuz 1986)
Yazar, Eleştirmen, Gazeteci, Şair
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
İstanbul’da doğdu. Dedesi Hacı Ömer Sâkıp Bey ile babası Mahmut Kâmil Bey, eczacı-kimyagerdir. Mahmut Kâmil Bey, babasından devraldığı eczaneyi Afyon, Uşak gibi illerde çalıştırmış, zaman zaman da hastanelerde resmî görevlerde bulunmuştur.
Mehmet Seyda, ailevî sebeplerden dolayı, ilköğrenimini her yılını ayrı bir yerde olmak üzere; Uşak, İstanbul ve Antalya’da tamamlamıştır. 1932'de babasının Memleket Hastanesinde eczacı olarak görev yaptığı Çorum’da başladığı ortaöğrenimini, Kırıkkale Askerî Sanayi Lisesi'nden sonra, İstanbul Pertevniyal Lisesi'nde tamamlamıştır. Lise ikinci sınıftayken, 1936'da öğrenimi bırakmış ve çok genç yaşta hayata atılmak mecburiyetinde kalmıştır (Tümer 2008: 1-9).
Mehmet Seyda’nın öğrenim hayatındaki düzensizlikler, benzer bir şekilde, iş hayatında da devam eder. Öğrenimini yarıda bıraktığı 1936'dan Ereğli Kömürleri İşletmesi Muhaberat Servisinde evrak-kayıt memuru olarak göreve başladığı 18 Ekim 1937 tarihine kadar, İstanbul’da imkânsızlıklarla dolu sıkıntılı günler geçirir. 1 Aralık 1940 tarihinde şef muavinliğine terfi ettikten sonra, 8 Şubat 1941 tarihinde, askere gitmek üzere Ereğli Kömürleri İşletmesinden ayrılmıştır.
II. Dünya Savaşı yıllarına denk gelen 1941-1944 arasında askerlik görevini yerine getiren Mehmet Seyda, askerlik dönüşünde; 1 Ekim 1945-31 Aralık 1949 tarihleri arasında sırasıyla, Etibank Divriği Demir Madenleri İşletmesinde muhaberat servisi şefliği, Maden Tetkik Arama Enstitüsü Soma Sondaj Ekibinde puantör, Halk Bankası Merzifon Ajansında şef muavinliği, Ülke gazetesi Zonguldak havalisi muhabirliği görevlerini yürütmüştür.
Mehmet Seyda, bu taşra memuriyetlerinden sonra döndüğü İstanbul’da uzun süreli ve düzenli diye nitelendirilebilecek olan ilk memuriyetine başlar. 6 Şubat 1951-12 Temmuz 1960 tarihleri arasında on yıla yakın bir süreyle İstanbul Belediyesi Hesap işleri Kontrol Kurulu Müdürlüğünde kontrolör olarak görev yapmıştır. “Eğlence yerleri kapı kontrol memurluğu”, “birinci işçi temsilciliği başkontrolörlüğü” gibi vazifelerde bulunduğu bu memuriyetinden 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra, eski sabıkası dolayısıyla uzaklaştırılmıştır. Görevden alındıktan sonra, bir yıl kadar serbest yazarlıkla uğraşmış; Kudret, Haber, Son Havadis gibi gazetelerde fıkra yazarlığı yapmıştır.
Emekli olana kadar görev aldığı son kuruluş, Basın İlan Kurumu Genel Müdürlüğüdür. Bir kez istifa ederek ayrıldığı ve tekrar döndüğü bu kuruluşta, iki dönem hâlinde çeşitli aralıklarla toplam on sene altı ay görev yapmıştır. 11 Eylül 1961-1975 arasında kontrol bürosu memurluğu, kontrol bürosu etüt ve istatistik memurluğu, kontrol bürosu şef yardımcılığı görevlerinde bulunmuştur. 20 Temmuz 1964-10 Kasım 1967 yılları arasında ise çeşitli dergi ve gazetelerde serbest yazarlıkla uğraşmıştır.
Mehmet Seyda, 30 Haziran 1975 tarihinde emekliye ayrılmıştır. Ömrünün son yıllarında geçirdiği felçle, sağlığı iyice bozulmuş, 13 Temmuz 1986 tarihinde vefat etmiştir. Mezarı Sahrayıcedid mezarlığındadır.
Şiir, hikâye, roman, çocuk romanı, mizah ve magazin öyküleri, polisiye roman, deneme, gazete fıkrası, makale, radyo oyunu gibi değişik türlerde çok sayıda eser vermiş olan ve bu eserlerinde; James Sullivan, Necdet Ası, Ömer Sakıp, Mim-Sin, S. Toprak, M. S., S. Çeliker imzalarını kullanan Mehmet Seyda’nın edebiyata olan ilgisi, çocukluk yıllarında başlamıştır. Daha çok hikâye türünde gerçekleşen kalem tecrübelerinden sonra, yazarın ilk ciddi edebî faaliyeti diye nitelendirilebilecek şiir çalışmaları başlar. Mehmet Seyda, şiirle ilgilenmeye 1932'de Çorum’da başladığını ve 1941'de II. Dünya Savaşı sırasında askerken, şiiri kesin olarak bıraktığını ifade etmesine rağmen, şiirlerinin tamamına yakını bu yıllar arasında yazılmış ve bazı şiirleri yayımlanma imkânı bulmuştur. 1935'te ilk olarak bir şiiri yakın bir arkadaşının adıyla yayımlanmış, bunu S. Toprak adıyla 1936 yılında Yücel dergisinin 15. sayı eki olan Dünya Edebiyatından Seçme Öyküler dizisinde yer alan "Mum" hikâyesi takip etmiştir.
Gerçek adıyla yazdığı ilk hikâye, “Yalnız Kalmak” (Seyda 1937: 10-11) adını taşır. Bu hikâyeyi, Seyda’dan bahseden bazı kaynaklar -yanlış bir şekilde- “Alın Yazısı” olarak göstermiştir (Alangu 1965: 235, Şirin 1987: 678, Kurdakul 1992: 149). Oysa ilk defa, “Yalnız Kalmak” adıyla Yeni Adam dergisinde yayımlanan bu hikâye, sonradan Varlık dergisinde vaka aynı kalmak kaydıyla, anlatım ve konuyu işleyiş tarzındaki değişikliklerle yeniden ve “Alın Yazısı” adıyla yayımlanmıştır (Seyda 1958: 16-17).
Mehmet Seyda yetişme evresinde, Gençlik Kitabevi çevresinde Lütfü Erişçi’yi ve Acem Ahmet Cevat (Emre)’ı, ayrıca Nâzım Hikmet’i, Hasan Basri Alp’i ve Hasan Ali Ediz’i tanıyıp arkadaşlık kurma imkânı bulmuştur. Onun 1937-1938 yıllarında görüştüğü ve fikirlerinden yararlandığı bir romancı da Suat Derviş’tir. 1937-1944 yılları arasında önce memur, sonra asker olarak bulunduğu Zonguldak, yazı hayatı bakımından da Mehmet Seyda için önem taşımaktadır. Yanartaş adlı romanında -tuttuğu günlüklerden de yararlanarak- ayrıntısıyla anlattığı bu dönemde onun yazı hayatını etkileyecek iki kişi Ümran Nazif (Yiğiter) ve Ahmet Naim (Çıladır)'dir. Kendi okuma faaliyetleri içerisinde Sait Faik’i keşfeder. Daha sonra Sait Faik’ten çok ilgi ve yakınlık görmüştür. Ayrıca hikâyeciliği bakımından onu etkileyen bir başka isim, Halikarnas Balıkçısı olmuştur.
Yaş Ağaç, Ne Ekersen, Bir Gün Büyüyeceksin, Cinsel Oyun, Süeda Hanım’ın Ortanca Kızı, Yanartaş gibi birbirini tamamlayan otobiyografik nehir romanlarının merkezinde kendisini temsil eden Osman bulunur. Seyda’nın sanat anlayışında politik yön ağır basmaz. O, aslında insan gerçeğini ruhsal-toplumsal çerçevesiyle yansıtabilme endişesi doğrultusunda -kendi isimlendirmesiyle- bir “kara edebiyat” gerçekleştirmiş, yoğun bir umutsuzluğun ve kırgınlığın içinde her zaman var olabilecek umut ışıklarını da sezdirmeye çalışmıştır. Çeşitli duygulanmalara ve algılanmalara hizmet etmeyi daima gözeterek, insanın bir robot değil, çok yönlü karmaşık bir varlık olduğunu da ortaya koymaya, toplumcu bir çizgi içerisinde bireyi kuşatan şartlardan ziyade kuşatılmış birey üzerine yoğunlaşmaya çalışmıştır.
Forum, Pazar Postası, Yelken, Varlık, Sanat Dünyası, Ataç, Ilgaz, Yeni İnsan, Su, Yeditepe, Yeni Ufaklar, Papirüs, Yeni Edebiyat, Yeni Dergi, Güney, Türk Dili, Gösteri, Sesimiz gibi çok çeşitli dergilerde sanat ve edebiyat yazıları yayımlayan Mehmet Seyda; 1951-1960 yılları arasında edebî eleştiri türünde “Nesnel/Bilimsel Eleştiri Anlayışı ve Temsilcileri” başlığı altında Asım Bezirci, Hüseyin Cöntürk, Tahir Alangu, Cevdet Kudret, Vedat Günyol, Metin And ve Nurullah Berk gibi yedi eleştirmen içerisinde gösterilmiştir (Özçelebi 2006: 53-80). Dergilerde yer alan yazıları derlenerek ayrıca yayımlanmıştır (Tümer 2016). Çocuk edebiyatıyla ilgili eserleri üzerine iki yüksek lisans tezi yapılmıştır (Toran 2009, Sazak 2009).
Edebiyatın birçok alanında eser üreten Mehmet Seyda, sanata yüce bir ideal olarak değer vermiş, yazma işini kılı kırk yaran bir titizlikle ele almıştır.
Kaynakça
Alangu, Tahir (1965). Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman Antoloji -1930-1940- C. 2. İstanbul: Asaf Ertekin Yay.
Kurdakul, Şükran (1992). Çağdaş Türk Edebiyatı 4-Cumhuriyet Dönemi. İstanbul: Bilgi Yay.
Mehmet Seyda (1937). "Yalnız Kalmak”. Yeni Adam. S. 194. s. 10-11.
Mehmet Seyda (1958). "Alın Yazısı". Varlık. S. 483. s. 16-17.
Özçelebi, Hüseyin (2006). Cumhuriyet Döneminde Edebî Eleştiri (1951-1960). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Sazak, Semra (2009). Mehmet Seyda’nın (Çeliker) Çocuk Romanlarında Çocuk ve Eğitim Teması. Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
Şirin, Mustafa Ruhi (1987). "Kendi Kaleminden Mehmet Seyda'nın Yaşam Öyküsü". Çocuk Edebiyatı Yıllığı (Ed. Mustafa Ruhi Şirin). İstanbul: Gökyüzü Yay. s. 677-679.
Toran, Sibel (2009). Mehmet Seyda’nın Eserlerinde Çocuk ve Eğitim Teması. Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
Tümer, Cem Şems (2008). Mehmet Seyda (Çeliker) Hayat/Eser. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
Tümer, Cem Şems (2016). Mehmet Seyda Notlar Denemeler, Eleştiriler, Romancı Günlükleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DOÇ. DR. CEM ŞEMS TÜMERYayın Tarihi: 19.12.2018Güncelleme Tarihi: 08.11.2020
Yayın Tarihi: 19.12.2018Güncelleme Tarihi: 08.11.2020
Güncelleme Tarihi: 08.11.2020
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
Yaş Ağaç | Varlık Yayınları / İstanbul | 1958 | Roman |
Ne Ekersen | Dost Yayınları / İstanbul | 1959 | Roman |
Beyaz Duvar | Kovan Kitabevi Yayınları / İzmir | 1962 | Hikâye |
Zonguldak Hikâyeleri | Yeditepe Yayınları / İstanbul | 1962 | Hikâye |
Bir Açıdan | Ataç Kitabevi Yayınları / İstanbul | 1963 | Deneme |
Başgöz Etme Zamanı | Yeditepe Yayınları / İstanbul | 1963 | Hikâye |
Oyuncakçı Dükkânı | Yeditepe Yayınları / İstanbul | 1964 | Hikâye |
Bir Gün Büyüyeceksin | Arkın Ofset Matbaası / İstanbul | 1966 | Roman |
Büyük Beyin | Ağaoğlu Yayınları / İstanbul | 1966 | Roman |
6 Numaralı Rostov Plânı | Ağaoğlu Yayınları / İstanbul | 1966 | Roman |
Gezici Ölüm Hücresi | Ağaoğlu Yayınları / İstanbul | 1966 | Roman |
Cinsel Oyun | Ağaoğlu Yayınları / İstanbul | 1966 | Roman |
Garnizonda Bir Olay | Set Kitabevi Yayınları / İstanbul | 1968 | Hikâye |
Köroğlu | As Basımevi / İstanbul | 1969 | Roman |
Sultan Döşeği | Atlas Yayınları / İstanbul | 1969 | Roman |
Türk Romanı | Tekin Yayınları / İstanbul | 1969 | Sohbet |
Anahtarcı Salih | Yeditepe Yayınları / İstanbul | 1969 | Hikâye |
Nemrut Mustafa | Atlas Yayınları / İstanbul | 1970 | Roman |
Edebiyat Dostları | Kitaş Yayınları / İstanbul | 1970 | Biyografi |
Süeda Hanımın Ortanca Kızı | Atlas Kitabevi / İstanbul | 1970 | Roman |
Yanartaş | Ararat Yayınları / İstanbul | 1970 | Roman |
İhtiyar Gençlik | May Yayınları / İstanbul | 1971 | Roman |
Şeytan Çekiçleri | Milliyet Yayınları / İstanbul | 1971 | Roman |
İçe Dönük ve Atak | Tel Yayınları / İstanbul | 1973 | Roman |
Tarihimizde Gariplikler | Milliyet Yayınları / İstanbul | 1973 | Derleme |
Evliya Çelebi’den Çocuklara Hikâyeler | Koza Yayınları / İstanbul | 1973 | Derleme |
Kör Şeytan | Oluş Yayınevi / İstanbul | 1974 | Hikâye |
Korku ve Şiddet Hikâyeleri | Varlık Yayınları / İstanbul | 1975 | Derleme |
Bana Karşı Ben | Okar Yayınları / İstanbul | 1976 | Hikâye |
Gerçek Dışı | Sander Yayınları / İstanbul | 1976 | Roman |
Olmaz Böyle Vakalar | Seçme Kitaplar Yayınları / İstanbul | 1976 | Derleme |
Çikolata | Milliyet Yayınları / İstanbul | 1976 | Hikâye |
Ölümsüz Dostluk | Milliyet Yayınları / İstanbul | 1978 | Roman |
Bastıbacak Ermiş | Altın Kitaplar / İstanbul | 1979 | Roman |
Düşleme Oyunu | Kültür Bakanlığı Yayınları / Ankara | 1979 | Hikâye |
Deli Ali | Gendaş Yayınları / İstanbul | 1980 | Roman |
Çocukluk Yılları | Türk Dil Kurumu Yayınları / Ankara | 1980 | Derleme |
Ecir ve Sabır | Milliyet Yayınları / İstanbul | 1980 | Derleme |
Gururlu Peri | Altın Kitaplar / İstanbul | 1981 | Roman |
Zaman Dede | Örgün Yayınları / İstanbul | 1982 | Masal |
Kapatma | Altın Kitaplar / İstanbul | 1982 | Hikâye |
Cumhuriyet Öncesi Doğumlu Yazarlarımızdan Ünlü Hikâyeler | Altın Kitaplar / İstanbul | 1983 | Derleme |
Cumhuriyet Sonrası Doğumlu Yazarlarımızdan Çocuklara Hikâyeler | Altın Kitaplar / İstanbul | 1983 | Derleme |
Beyaz Duvar | Altın Kitaplar / İstanbul | 1984 | Roman |
Melek Yenge | Altın Kitaplar / İstanbul | 1984 | Roman |
Çocuktan Korkan Efeler | Altın Kitaplar / İstanbul | 1985 | Hikâye |
Gerçek Sevgi | Altın Kitaplar / İstanbul | 1986 | Roman |
Şampiyonluk Kupası | Altın Kitaplar / İstanbul | 1990 | Hikâye |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | OSMÂN, Hakîkî-zâde Şeyh Osmân Efendi | d. ? - ö. 1627-8 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | İSMETÎ, Mehmed İsmetî Çelebi | d. 1611-1613 - ö. 1665 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | Reşat Enis Aygen | d. 1 Haziran 1909 - ö. 10 Ocak 1984 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | TURAN KÖTAN | d. 1919 - ö. 1992 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Şerif Oktürk | d. 1919 - ö. 2001 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | Avni Dökmeci | d. 1919 - ö. 17 Ocak 1992 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Enver Naci Gökşen | d. 1916 - ö. 14 Ocak 1986 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | BERRANÎ/BEKİR, Bekir Haral | d. 1924 - ö. 1986 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | Ziya Yamaç | d. 1914 - ö. 23 Mayıs 1986 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | MEDÎHÎ, Mehmed Medîhî Efendi | d. ? - ö. 1672 | Meslek | Görüntüle |
11 | Seval Esaslı | d. 08 Ağustos 1958 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | Nusret Dişo Ülkü | d. 1938 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | Behzat Ay | d. 2 Mayıs 1936 - ö. 12 Temmuz 1999 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Gülse Birsel | d. 11 Mart 1971 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Sabahattin Volkan | d. 22 Şubat 1909 - ö. 10 Mart 1989 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | Mehmet Kaplan | d. 18 Mart 1915 - ö. 23 Ocak 1986 | Madde Adı | Görüntüle |
17 | GÜLŞÂNÎ, Ömer | d. 1815 - ö. 1883 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | Mehmet Tektemur | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |