Madde Detay

Asıl adı Hüseyin olan Miskin Abdal, 1430 yılında o tarihte Revan Hanlığı sınırları içinde olan, bugün Batı Azerbaycan olarak adlandırılan ve Ermenistan sınırları içinde kalan bölgenin Göyçe şehrinin Sarıyakup (Zergerli) köyünde doğmuştur. Azerbaycan folklor araştırmacılarından Sednik Paşayev, kaynak göstermeden Miskin Abdal’ın Gazah şehrinin Daşkesemen köyünde doğduğunu, daha sonra ailesinin Şah İsmail’in emriyle Dağkesemen’den Gedebey bölgesine göç ettirildiğini iddia etmişse de bu bilgi pek itibar görmemiştir. Babası Caferoğlu Muhammed’dir. Batmangılınç ve Eligilınç adlı oğulları olduğu, bu oğullarının ve torunları Mesim ile Memmedhoca’nın mezarlarının Sarıyakup köyü mezarlığında olduğu kaynaklarda kayıtlıdır. Batmangılınç’ın çocukları olmadığı, Eligılınç’dan neslin devam ettiği, bugün hem Bakü’de hem de Sarıyakup köyünde yaşayan ve âşıklık yapan Âşık Musa, Âşık Nesib ve Meşedi Memmedov gibi kişilerin Miskin Abdal’ın torunu olduklarını iddia ettikleri de araştırmacılarca tespit edilmiştir. Miskin Abdal’ın iki yıl kaldığı Dağıstan’da evlendiği kadının da Şadman adında bir oğlu olduğu, Şadman’ın atlarının çalınması üzerine çalanlardan üç kişiyi öldürmesi yüzünden araya kan davası girdiği için Miskin Abdal’ın Sarıyakup’a dönmek zorunda kaldığı bilinmektedir. Miskin Abdal, bir rivayete göre köyünün de adını taşıyan ve o dönemin tanınmış aşiretlerinden olan Zergerli aşiretine, bir başka rivayete göre ise Miskinli aşiretine bağlıdır. Hüseyin’in büyük dedesi Yakup ile Şeyh Safi arasında yakın dostluk kurulduğu, bu yakınlığın daha sonra oğulları ve torunları arasında da devam ettiği bilinmektedir. Hüseyin’in dedesi Cafer ile babası Muhammed, Erdebil şeyhlerinin en sadık müritleri olarak Göyçe’de Safevi tarikatlarının yayılmasına önderlik etmişlerdir.

Tarihî kaynaklara göre Şah İsmail, Azerbaycan’ın kuzeyine sefere giderken Safevilerin yakın dostları ve sadık müritlerinin yaşadığı Göyçe’ye de uğramıştır. Bu görüşme sırasında Miskin Abdal, Şah İsmail’e bir saz hediye eder. Daha sonraki zamanlarda Miskin Abdal, Şah İsmail’in veziri de olur, Şah İsmail’in sarayında büyük nüfuz kazanır ve doğduğu, yaşadığı Sarıyakub köyü ile etraftaki beş köyün vergisi şahın fermanıyla ona tahsis edilir. Sarıyakup köyündeki evinde, Miskin Abdal’a ait olduğu iddia edilen bazı özel eşyalarla birlikte Şah İsmail’in Miskin Abdal’a verdiği bazı resmî belgeler de sergilenmektedir. Miskin Abdal’ın Şah İsmail’le birlikte Çaldıran Savaşı’na katıldığı, bir ayağını bu savaşta kaybettiği, Osmanlı elinde esir düştüğü, âşıklık gücü ve dürüstlüğüyle Sultan’ın emriyle idamdan kurtulduğu, Teslim Abdal diye Denizli’de defnolunduğu gibi doğruluğu şüpheli birçok bilgi daha rivayet edilmektedir. Ancak hakkında kerametlerini anlatan efsane ve menkıbelerin oluştuğunu düşünürsek bunların gerçek ve tarihsel bilgi kabul edilmesi mümkün görülmemektedir. Miskin Abdal, 1524 yılında Erdebil sarayından ayrılarak köyüne dönmüş, ömrünün son yıllarında Sarıyakup köyünde açtığı okulla hizmetlerine devam etmiştir.

Miskin Abdal, 105 yaşında iken 1535 yılında doğduğu köy olan Sarıyakup köyünde ölmüştür. Bazı kaynaklar Revan Hanlığı ile Dağıstan Hanlığı arasında arabuluculuk yapmak üzere gittiği, bir süre yaşadığı ve bir de evlilik yaptığı Dağıstan’dan dönerken yolda öldüğünü belirtir. Daha sağlığında iken yaşadığı yerde Miskin Abdal Ocağı oluşan Miskin Abdal’ın yaşadığı rivayet edilen ev ve kabri, kutsal bir mekân olarak yüzyıllardır ziyaret edilmektedir.

Miskin Abdal’ın ‘eser’ olarak kabul edebilecek cönk, yazma veya matbu nüshası olan bir eseri yoktur. Ancak şiirleri âşıklardan ve değişik kaynaklardan toplanarak dergilerde, antolojilerde ve monografik çalışmalarda yayımlanmıştır. Memmed Aslan, Sednik Paşayev, Mecnun Göyçeli, Meherrem Gasımlı, Demir Gedebeyli, Yagub Babayev gibi araştırmacılar değişik eserlerinde Miskin Abdal hakkında bilgiler ve şiirlerinden örnekler vermişlerdir (Hacıyeva-Köktürk 1998a). Son yıllarda ise Hüseyin İsmayılov, Miskin Abdal ve Göyçe âşık muhiti hakkında eserler yayımlamaktadır.

Miskin Abdal’ın hayatı zamanla rivayet ve efsanelerle zenginleştirilmiş ve “Miskin Abdal ve Senuber” adlı bir halk hikâyesine konu teşkil etmiştir. Kahramanlık motifleri de olan bu aşk konulu halk hikâyesinin Miskin Abdal’ın ölümünden sonra onun halk arasında dolaşan şiirleri çerçevesinde diğer âşıklar tarafından düzenlendiği söylenebilir. Bu halk hikâyesi 1997 yılında Göyçeli Hacı Bayramov’dan derlenmiş ve yayımlanmıştır (İsmayılov 1999: 389-441; İsmayılov-Elekberli 2010: 81-150, 417). Türkiye’de de yayımlanan (Hacıyeva-Köktürk 1998b) bu hikâyeden başka “Miskin Abdal’nan İsmayıl”, “Asdan Şah’nan İrvahim” adlarını taşıyan halk hikâyeleri de Miskin Abdal’la ilgilidir. “Miskin Abdalnan Şah İsmayıl” hikâyesi Göyçe’nin Ağbulag köyünde Âşık Abbaseli Abbasov’dan (İsmayılov-Elekberli 2010: 151-279, 417), “Asdan Şah’nan İrvahamın nağılı” ise Âşık Hacı Bayramov’dan derlenmiştir (İsmayılov-Elekberli 2010: 280-340, 417-418). Bu hikâyeler ilk olarak H. İsmayılov’un hazırladığı “Miskin Abdal” kitabında neşredilmiştir (İsmayılov 2001). Miskin Abdal üzerine araştırmalar yapan Hüseyn İsmayılov, bu halk hikâyelerinin Göyçeli âşıkların ifadelerine de dayanarak Miskin Abdal tarafından tasnif edildiği fikrindedir (İsmayılov 1999: 56). Ayrıca 17-18. yüzyıl Göyçe âşıkları onun adına “Yetim Hüseyin” adlı bir halk hikâyesi tasnif etmişlerdir (Hacıyeva-Köktürk 1998a).

Hem âşıklık sanatının hem de dinî-tasavvufî halk şiirinin ilk temsilcilerinden biri olarak Miskin Abdal da XV. yüzyıl sonları ile XVI. yüzyıl başlarında yaşamıştır. Bu çerçevede Miskin Abdal, içinde yetiştiği dinî-tasavvufî ortamın da etkisiyle Azerbaycan sahası âşık-tasavvuf edebiyatının temelini atan şahsiyetlerin başında gelir. Miskin Abdal kendisi için kullandığı “üstad” ifadesini hak edecek seviyede bir şairdir. Kendisinden sonra yaşayan pek çok âşık onun etkisinde kalmış, Göyçe âşık mektebinin kurucusu olarak kabul edilmiştir. Bazı kaynaklar ondan önce Göyçe âşık mektebinin Ozan Haydar ve çırağı Ozan İbrahim adında iki temsilcisinin olduğunu ve Miskin Abdal’ın ustasının da Ozan İbrahim olduğunu kaydetmektedir. “Miskin” ve “Abdal” kelimelerini mahlâsında birlikte kullanması da onun tasavvufî yönünün en önemli göstergesi olarak değerlendirilebilir.

Miskin Abdal halk şiirinin tecnis, geraylı, koşma, divani tarzlarında şiirler söylemiştir. Araştırmacılar her ne kadar tecnis tarzının ilk olarak Kurbanî’de görüldüğünü söyleseler de tecnisin ilk örnekleri ondan daha önce yaşamış olan Miskin Abdal’da görülmektedir. Aynı şekilde divani de Kurbanî ile birlikte ilk olarak Miskin Abdal’ın şiirlerinde rastladığımız bir şekildir. Elifname özelliği gösteren ilk şiirlerden biri de ona aittir. Şiirlerinde âşıklık geleneğinin söyleyiş özellikleri yanı sıra dinî-tasavvufî konular, savaş ve düşmanlıklara karşı duruş, iyiliğe övgü, kötülüklerden kaçınılması gibi nasihat-âmiz konular da yer almaktadır. Miskin Abdal, Şah İsmail Hatai’ye sevgi ve saygısını sayısız şiirler söyleyerek göstermiştir. Âşık rivayetlerine göre “Şahseveni” ve “Şahgalhdı” adlı âşık havalarını da Miskin Abdal, Şah İsmail’in adına icra etmiştir.

Ahundov, Ehliman, İsrafil Abbaslı, Hüseyn İsmayılov (2005). Azerbaycan Aşıg Şerinden Seçmeler. C. 1. Bakı: Şerg-Gerb Neşriyyatı.

Hacıyeva, Maarife, Şahin Köktürk (1998a). “Miskin Abdal”, Millî Folklor. 5 (37): 85-89.

Hacıyeva, Maarife-Şahin Köktürk (1998b). “Miskin Abdal ve Senuber Hikayesi”. Millî Folklor. 5 (39): 84-91.

Hudubeyli, Maşallah (2010). Menim Sazlı-Sözlü Dünyam. Bakı: Elm ve Tehsil. 14-24.

İslam, Zeki (1998). “El Şairi Miskin Abdal.” Günaydın Gezeti. (27-28). 28-30 Nisan-1-4 Mayıs 1998.

İsmayılov, Hüseyn (1999). Azerbaycan Folkloru Antologiyası III Kitab Göyçe Folkloru. Bakı: Seda Neşriyyat.

İsmayılov, Hüseyn (1999). “Miskin Abdalın Şehsiyyeti ve Taleyi.” Azerbaycan Şifahi Halg Edebiyyatına Dair Tedgigler. VIII. Kitab. Bakı: Seda Neşriyyat, 100-119.

İsmayılov, Hüseyn (2000). Göyçe Aşıg Mühiti: Teşekkülü ve İnkişaf Yolları. Bakı: Elm Neşriyyatı.

İsmayılov, Hüseyn (2001). Miskin Abdal. Bakı: Seda Neşriyyat.

İsmayılov, Hüseyn (2006). Göyçe Aşıgları ve El Şairleri. Bakı: Seda Neşriyyat. 

İsmayılov, Hüseyn-Eziz Elekberli (2010). Azerbaycan Folkloru Külliyyatı XVII Cild Dastanlar VII Kitab. Bakı: Nurlan Neşriyyatı.

“Miskin Abdal” (1993). Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi 2 Azerbaycan Türk Edebiyatı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 328.

Namazov, Qara (2013). Ozan-Aşıg Senetinin Tarihi. Bakı: Elm ve Tehsil. 

Sakaoğlu, Saim, Ali Berat Alptekin, Esma Şimşek (1986). Azerbaycan Âşıkları ve Halk Şairleri. C.II. İstanbul: Halk Kültürü Yay. 

Vahid, Terane (2011). “Ruhun Memarı Miskin Abdal.” Medeniyyet, 11 Noyabr, 10.

Geraylı

Düşerken

Adamsansa, tele gurma,

Teleye, fende düşersen.

Üze durma, ara vurma,

Zülmünden anda düşersen.

Her yetenle olma tanış,

Yazın olar boranlı gış,

Fikir eyle, sonra danış,

Gefil kemende düşersen.

Miskin Abdal, vefadar ol,

İlgarında düz ilgar ol,

Çetin güne şükürdar ol,

Dönüb asanda düşersen.

Ahundov, Ehliman, İsrafil Abbaslı, Hüseyn İsmayılov (2005). Azerbaycan Aşıg Şerinden Seçmeler. C. 1. Bakı: Şerg-Gerb Neşriyyatı. 22.

Koşma

Bundan Sene Ne?

Alemi palçıgdan yaradıb, yapdın,

Yapıb da neylersen, bundan sene ne?

Helg edib insanı cahana saldın,

Salıb da neylersen, bundan sene ne?

Baggalmısan, terezini neylersen?

İşin, gücün yohdu, könül teylersen,

Gulun günahını kitab eylersen,

Lap çıhdın sonuna, bundan sene ne?

Bu Miskin Abdal’ın hagdı sözleri,

Soldu gözellerin gül benizleri,

Od-alova düçar etdin bizleri,

Yıhdın gullarını, bundan sene ne?

Ahundov, Ehliman, İsrafil Abbaslı, Hüseyn İsmayılov (2005). Azerbaycan Aşıg Şerinden Seçmeler. C. 1. Bakı: Şerg-Gerb Neşriyyatı. 29.

Divani

Yol Vermedim

Hoşbeyanlıg virdim oldu, böhtana yol vermedim,

Şirin sühen endelibem, hedyana yol vermedim.

Nifrin edib, lenet dedim haine, iblislere,

Gelbimi ayna sahladım, nadana yol vermedim.

Bir beşeri incitmedim, özümü şah saymadım,

Dostum sirrini söyleyib, dilden-dile yaymadım,

Ömür gısa, dünya ezel, çoh yaşadım, doymadım,

Dür metaha meydan açdım, tek cana yol vermedim.

Aşıg olub ders alanlar söz desin sözüm kimi,

Miskin Abdal, meğrur iste hamını özün kimi,

Arifi, metleb gananı bilirem gözüm kimi,

Sinem üsten merd yeridi, şeytana yol vermedim.

Ahundov, Ehliman, İsrafil Abbaslı, Hüseyn İsmayılov (2005). Azerbaycan Aşıg Şerinden Seçmeler. C.1. Bakı: Şerg-Gerb Neşriyyatı. 37.