Madde Detay

Nebi Elekberoğlu Babayev, Azerbaycan’ın başkenti Bakü ya­kınlarındaki Hırdalan köyünde, çiftçi bir ailenin çocuğu olarak 12 Aralık 1924’te dünyaya gelir. Babası Elekber (?-1930) medrese tahsili görmüş, Arap Alfabesi ile okuyup yazabilen, çiftçilikle uğraşan yoksul bir insandır. Annesi Perihanım (1881-1968) ise ev hanımıdır.

Köyde yetişen ve köye karşı engin bir sevgi duyan şair, altı yaşına geldiğinde babasını kaybeder. Bu yaştan itibaren, aile­nin sorumluluğunu da üzerine alan Nebi Babayev, Hırdalan’da 1930’da “92 Nömreli” (Numaralı) okula kaydolur. Bu okuldan 1940’ta mezun olduktan sonra köydeki kolhozlarda çalışmaya başlar.

Kolhozlarda çalıştığı süre içinde öğrenimine devam et­mek ister ve poetik arayışlara yönelir. II. Dünya Savaşı’nın şiddetle yaşandığı 1942’de askere çağrılan Nebi Hezri, Sovyet ordu saflarında yer alır ve bir yıl sonra 1943’te rahatsızlığı nedeniyle terhis edilir. Bakü’ye dönen şair burada çıkmakta olan “Kommunist” gazetesinde korrektor (muhabir) olarak çalışır. Kısa bir zaman sonra “Azerbaycan Rad­yosu”nda spiker olarak görev alır. 1945’e kadar bu görevini sürdüren Nebi Hezri, 1945’te yine Bakü’de çıkmakta olan Vatan Uğ­runda dergisinde redaktör olarak görev alır. Bu yıl­lar­dan başlayarak genç şair, edebiyat ve özellikle şiir dünyasına daha cesaretle girmeye başlar. Yine bu yıllarda (1945) Sovyet Sosyalist Respublikası (SSR) Yazıcılar İttifakına Üzvi (üye) kabul edi­lir. 1947’de Jdanov Adına Leningrad Devlet Üniversitesi’ne kaydolur. Fakat burada iki yıl okuduktan sonra çoktandır özlemini çektiği, Moskova’daki Maksim Gorki Adına Dünya Edebiyatı Enstitüsü’ne girer. Bu enstitüde bir yandan sanatkârlık vadisinde olgunlaşırken diğer yandan da Yegor İsayev ve Dağıstanlı şair Re­sul Hemzetov ile dost olur.

1950’de ilk şiir kitabı, Çiçeklenen Arzular'ı yayımlar. Siyasi endişelerle kaleme alınan bu eser, gerek üniversite çevresinde gerekse dönemin siyasetçileri tarafından büyük ilgiyle karşılanır. 1951’de ikinci şiir kitabı yayımlanan şair, 1952’de üniversiteden mezun olur ve “Azerbaycan SSR Yazıcılar İttifakı”nda redaktör olarak çalışır. 1955’te epik türe yönelerek Temiz Ürek (1955) poemasını yazar.

Azerbaycan SSR Yazıcılar İttifakı’nda çalışırken 1954’te “ömür-gün yoldaşı” Gülare Hanımla evlenir. Evliliklerinden bir yıl sonra, ilk ço­cuk­ları dünyaya gelir. Nebi Babayev, kendi annesinin ismini kızına verir. “Periha­nım” isimli bu ilk göz ağrısından bir yıl sonra da Gölümser (1956) isimli ikinci bir kızı dünyaya gelir. Kızlarından sonra, şairin çok arzuladığı, oğlu dünyaya gelir. Dede­sinin ismini alan Elekber, dört yıl gibi kısa bir zaman sonunda ölür. Bu ölüm, Nebi Babayev’e ikinci Elekber’i de kaybettirir. Hayatında önemli bir yer tutan Elekber’in ölümünden fazla bir zaman geçmemiştir ki dördüncü çocukları olan Lale de iki yaşında iken hayata gözlerini yu­mar. Ardı ardına gelen ölümler, Nebi Babayev’i Recaizade Mahmud Ekrem gibi gözü yaşlı baba durumuna getirir.

Nebi Babayev, 1962’de dünyaya gelen ikinci oğluna, gönlün­deki tereddütleri yenme düşüncesi ile “Arzu” ismini verir. Arzu, kız kardeşlerinin dilbilimci olmasından etkilenerek “Türk Dili” üzerine ihtisas yapar.

1957’ye kadar Azerbaycan SSR Yazıcılar İttifakı’nda yaklaşık beş yıl çalışan Nebi Babayev, daha sonra 1958’de Edebiyat ve İnce­senet gazetesinde çalışmaya başlar. 1958’e kadar eserlerinde Nebi Babayev ismini kullanan şair, 1958’den sonraki eserlerinde ise, Nebi Hezri is­mini kullanmaya başlar.

Edebiyat ve İnce­senet gazetesinden ayrıldıktan sonra “Azerbaycan SSR Yazıcılar İttifakı Kâtibi” olarak göreve başlayan Nebi Hezri, yaklaşık yedi yıl bu görevde kalır ve 1965’te “Azerbaycan SSR Na­zirler Sovetinin Radyo ve Televiziya Verilişleri Komitesinin Baş Yardımcısı” olur.

1968’de, hayatının en büyük anlamı olan, sonsuz sevgi ve minnettarlık beslediği annesini kaybetmesi ile şairin gerek hayatında ve gerekse sanatında önemli değişiklikler olur. Çocuk­larının ölümü dolayısıyla yazdığı şiirlerindeki hüzün yerini derin bir ıstıraba bırakır.

1971’de “Azerbaycan SSR Medeniyyet Nazirinin Muavini” olarak tayin edilen Nebi Hezri, bu dönem içinde yurt dışı seyahatlerine ağırlık vererek özellikle Kültür Ba­kanlığı Yardımcılığında Ortadoğu ve Avrupa ülkelerine sıklıkla seyahat ederek Azer­baycanlı Türklerin sıkıntılarıyla yakından ilgilenir.

Kültür Bakanlığı Yardımcılığı görevi 1974’te sona eren Nebi Hezri, “Azerbaycan’ın Harici Ülkelerle Dostluk ve Medeni İlişkiler Cemiyeti Rey’aset Heyetinin Başkanı” olarak görev alır. Bu görevinin yanı sıra ASE Elmi Redaksiya Şurası Üyesi (1976), SSRİ Yazıcılar İttifakı İdare He­yetinin Üyesi (1981), SSRİ-nin Harici Ülkelerle Dostluk ve Medeni İlişkiler Cemiyeti Şurasının Üyesi gibi içtimai kurum ve kuruluş­larda da görev alır. Ayrıca “Azerbaycan SSR Ali Sovetinin De­putatı” (milletvekili), 1985’te de Azerbaycan Komünist Par­tisi’nin 31. Kurultayında Merkez Komitesinin (M.K.) üyesi seçilir.

1987’de “ömür-gün yoldaşı” dediği eşi Gülare Hanım’ı kaybeden Nebi Hezri, bu tarihten sonra yazdığı şiirlerinde çoğunlukla yalnızlık konusunu işler.

300’den fazla şiiri Azerbaycan’ın ünlü bestekârları tarafından bestelenmiş olan Nebi Hezri, öldüğünde mezar taşına "sevgi, özgürlük ve emek" yazılmasını isteyerek 15 Ocak 2007’de aramızdan ayrılır. Mezarı, 1. Fexri Xiyaban’dadır.

Çağdaş Azerbaycan şiirinin orta nesline mensup olan çağdaşları arasında hayata bakışı, gerçekçiliği, poetik şahsiyeti, ro­mantik-felsefi tefekküre meyli, kendine özgü sanatkârlık üslubu ile farklılık gösteren şairlerden biri de Nebi Hezri’dir. Nebi Hezri, edebiyat sahasına çıktığı günden itibaren kudretli bir edebî muhitte yetişmiş ve poetik istidadı neticesinde bu muhite çok çabuk nü­fuz etmiştir. Samed Vurgun, Süleyman Rüstem, Resul Rıza, Mem­med Rahim, Osman Sarıvelli, Ehmed Cemil gibi tecrübeli şairler içerisinde onlarla birlikte kendisinin de ifadesiyle “narahatlığ yoluna” (Hezri 1968: 52) çıkmış, Gabil, Eliağa Gürçaylı, Cabir Novruz, Söhrab Ta­hir, Halil Rıza Ulutürk, Eli Kerim, Refik Zeka, Mehmet Arslan, Bah­tiyar Vahabzade, Tofig Bayram gibi yaşıtları içerisinde kısa bir zaman sonra fark edilmeye başlanmıştır.

İlk şiiri 05.12.1940 tarihinde Azerbaycan Pioneri gazetesinde yayımlanan, Nebi Hezri’nin edebiyat sahnesine çıkışı II. Dünya Savaşı sonraki yıllara rastlar. 1940-1950 yılları arasında yazdığı şiirlerinde Nebi Babayev imzasını kullanan şair, 1958’den itibaren Nebi Hezri imza­sını kullanmaya başlar.

Azerbaycan sahası Türk edebiyatının, şiir vadi­sinde, 1940 sonrası nesline mensup olan Nebi Hezri, ilk şiirle­rinde, Bolşevik İhtilali’nin arzuladığı sanat telakkisine bağlı kalır. İlk şiir kitabı olan Çiçekle­nen Arzular (1950) bir bakıma dönem tarafından “çiçeklenmesi istenen ar­zuların” ifadesidir.

Küçük yaşlarında annesi Perihanım’dan dinlediği ninniler, türküler, masallar ve halk hikâyelerinin etkisi ile halka ve halk edebiyatına karşı büyük bir ilgi besleyen Nebi Hezri, sanatına halk şiirini de davet eder.

Halk şiirinin düşünce dünyasını, divan şiirinin anlatım üslubunu, Rus ve Batı şiirinden gelen şekil ve içerik özelliklerini bir potada birleştirerek, şahsına özgü bir edebî anlayışın oluşmasına vesile olan Nebi Hezri, sanatını ontik anlamda tamamlanmış insana hizmet için kullanır. Bu sebepten dolayı onun şiir­lerinde ovalar, göller, ağaçlar, dağlar ve denizler insanlar gibi canlı ve ölmezdir.

1969-1980 yılları arasındaki şiirlerinde millî romantik duyuş ve söyleyiş ağırlık kazanır. Bu bakımdan 1970-1973 yılları arasında yazdığı ve millî kaynakları modern çağın beğenisine sunduğu “Efsaneli Yuhular” isimli poeması, Dede Korkut Hikâyelerinin şiir formunda yeniden sunumundan ibarettir. 1989’da yazılan “Torpaq Sene And İçirem” isimli şiir kitabı, vatan sevgisini dile getiren anlatım gönderileri ile doludur. 1992’de yazılan “Peyğamber” isimli poema, millî ve dinî yönelişlerin zirveye ulaştığı bir tarihi kesiti gösterir. 1996’da yazdığı ve şairin son eseri olan “Esrin Qanlı La­lesi” isimli şiir kitabı ise Karabağ Katliamlarını, Güney Azerbaycan Türklerinin çileli hayatını ve bunların bir sanatkâr dünyasındaki etkisini dile getirir.