Refik Ahmet Sevengil

Şefik Ragıp, R.A.S.
(d. 1903 / ö. 13 Eylül 1970)
Gazeteci, Yazar, İnceleme Yazarı, Siyaset Adamı
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Binbaşı Bekir Hıfzı Bey ve Zehra Hanım'ın oğlu olarak Bingazi/Libya'da doğdu. Özel öğrenim gördü (Necatigil 1998: 326). Mercan İdadisi ikinci sınıf öğrencisiyken sınavla girdiği Darülfünun Edebiyat Fakültesi'ndeki öğrenimini babasının ölümü nedeniyle yarıda bıraktı. Hocası Hakkı Tarık Us'un aracılığıyla (Okay 2016: 503) İfham gazetesinde başladığı (1919) gazeteciliği Vakit ve Kurûn gazetelerinde sürdürdü (Özkırımlı 2004: 1121). Elli yıla yakın bir süreyle Vakit, Kurûn, Cumhuriyet ve Yeni Sabah gazetelerinde tiyatro eleştirileri yazdı (2001: 731). Gazetecilik dışında İstanbul'da Üsküdar Amerikan Kız Lisesi, Alman Kız Lisesi, Zapyon Rum Kız Lisesi gibi yabancı okullarda edebiyat öğretmenliği yaptı (2001: 731). Ayrıca İstanbul Şehir Tiyatrosu Edebî Heyet üyesi (1927-1928) ve İstanbul Şehir Meclis üyesi (1930-1938) olarak da görev yaptı (Özkırımlı 2004: 1121). Kurûn gazetesinde yayımlanan tiyatro ve kitap eleştirileriyle edebiyata girdi (Özkırımlı 1984: 1031). Türk tiyatro tarihi üzerine monografiler kaleme aldı (2001: 731). Hikâye ve roman türlerinde de eserler vermekle birlikte daha çok tiyatroya ilişkin çalışmalarıyla tanındı (Özkırımlı 1984: 1031). Divan şairlerini ve halk ozanlarını konu edindiği radyo söyleşileri kitap olarak basıldı (Özkırımlı 2004: 1121). Ayrıca 1943-1950 arasında Tokat milletvekili olarak görev yaptı (2001: 731). Radyolar Umum müdürlüğü ve Basın Yayın ve Turizm Bakanlığı Radyo Dairesi müdürlüğü yapan Sevengil, TRT'nin ilk yönetim kurulu üyelerindendir (2001: 732). 19 Eylül 1970'te vefat ettiğinde TRT genel müdür müşaviriydi (2001: 732).

Daha çok gazetecilik ve tiyatro tarihçiliği çalışmalarıyla anılsa da Köyün Yolu (1938) adlı bir hikâye kitabı; Çıplaklar (1936), Açlık (1937) ve Perdenin Arkası (1941) adlı yayımlanmış üç romanı vardır. İmralı, Ceylan Avı, Bir Mevsimlik Aşk, Herkes Yerine Dönsün, Maden Ocaklarında adlı romanları ise tefrika hâlinde kalmıştır (Okay 2016: 503). Yazar, edebiyatımızda eksik olanın ideoloji olduğu görüşündedir ve buradan hareketle roman ve hikâyelerinde sıkı sıkıya bağlı olduğu Cumhuriyet ideolojisini ve devrimlerini toplumcu gerçekçi bir anlayışla ele alır. Sosyal faydayı ön planda tutan Sevengil, edebiyatı da devrimlerin ve Atatürk ilke ve inkılâplarının halka anlatılması ve benimsetilmesi için bir araç olarak kullanmıştır. Bu durum onun eserlerinde edebî kaygının geri plana itilmesine ve ideolojinin ön plana çıkmasına sebep olmuştur (Şahan 2017: 134).

Refik Ahmet Sevengil, nasıl bir edebiyat istediğini, edebiyatın amacını ve işlevini Bizim İstediğimiz Edebiyat adlı eserinde anlatır. Edebiyat ve yaşayış arasında çok sıkı bir ilişki olduğu görüşünü savunan Sevengil'e göre Cumhuriyet'le birlikte toplumsal yaşamda meydana gelen, büyüklüğü ve değeri baş döndüren değişikliğe edebiyat da yabancı kalamaz. O edebiyat ki salonlardan kulübelere insin, barlardan yaylalara çıksın, halkın kaygısını görsün, dünkü karanlık geçmişten, uydurmalardan, tutukluktan kurtulsun; halkı kamçılasın ve ulusu şahlandırsın (Sevengil 1933: 17). Görülüyor ki Sevengil'in istediği edebiyat halkçı ve pragmatist bir edebiyattır. Yazar toplumcu ve realist bir tutumla cumhuriyet ideolojisini roman ve hikâyelerinde işler.

Hikâye ve romanları dışında asıl üzerinde durulması gereken Refik Ahmet Sevengil'in Türk tiyatro tarihine yaptığı katkılardır. Sevengil, Türk Tiyatrosu Tarihi adı altında beş ciltlik eserinin 1959'da yayımlanan ilk kitabında Eski Türklerde Dram Sanatı, Selçuklu ve Osmanlı dönemindeki dramatik oyunları inceler. Yine aynı yıl basılan ikinci kitabı, Opera Sanatı ile İlk Temaslarımız adını taşır. 1962'de yayımlanan Saray Tiyatrosu'nda, Osmanlı sarayındaki tiyatro ve musiki çalışmalarından söz eder. 1963'te yayımlanan serinin dördüncü kitabı Tanzimat Tiyatrosu'nda ise dönemin Batılı anlayış doğrultusunda başlayan tiyatro faaliyetlerine yer verir. Serinin son kitabı 1968'de yayımlanan Meşrutiyet Tiyatrosu'dur. Refik Ahmet Sevengil bu kitabında Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e kadarki dönemi işler ve bu dönemdeki tiyatro faaliyetlerinin nasıl genişlediğini gözler önüne serer (Demir 1994). Türk kadınının sahneye çıkışını, 1908'den sonra kurulan bazı tiyatro topluluklarını tanıtır, tiyatro edebiyatımızın nasıl geliştiğini, oyuncuların problemlerini, devletin tiyatroya yaptığı katkıları dile getirir. Bu önemli eseri dışında Vakit, Kurûn, Yeni Sabah, Cumhuriyet gazetelerinde tiyatro tenkitleri de kaleme almıştır. Refik Ahmet Sevengil'in özellikle yerli ve yabancı kaynakları, gazete koleksiyonlarını tarayarak ortaya koyduğu Türk tiyatrosu ve tarihiyle ilgili yazıları ve eserleri bu konuda ilk önemli araştırmalar olmuş, daha sonra bu alanlarda çalışanlar için vazgeçilmez bir kaynak teşkil etmiştir (Okay 2016: 504). Tiyatro üzerine yazdıkları dışında Ankara Radyosu'nda görev yaptığı yıllarda 1949'da Devlet Tiyatrosu Kanunu'nun ve 359 Sayılı TRT Kanunu'nun çıkmasında da hizmetleri olmuştur (2012 Belgesel). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tiyatro Bölümü'nde (1961-1962) ve Devlet Konservatuarı'nda verdiği derslerle Türk Tiyatro tarihinin önemli isimlerinin yetişmesine katkıda bulunmuştur.

Uzun yıllar TRT Ankara Radyosu'nda yaptığı radyo konuşmalarında Türk kültür ve sanatının önemli isimlerinin geniş kitlelerce tanınmasını sağlamıştır. Divan şairlerinden halk şairlerine, tiyatro sanatçılarından romancılara ve şairlere kadar uzanan geniş bir yelpazede sanatkârların hayatından ve sanatından bahseden söz konusu konuşmaları kitap olarak da basılmıştır.

Toplumun kalkınmasında sanatın gücüne inanan Refik Ahmet Sevengil, neredeyse sanatın her alanıyla ilgilenmiş ve eserler vermiştir. Türk musikisiyle de yakından ilgilenen Sevengil'in Münir Nurettin Selçuk gibi Türk müziğinin önemli sanatkârları tarafından bestelenmiş güfteleri vardır. Ayrıca Refik Ahmet Sevengil'in basılmamış radyo skeçleriyle 1953'te Devlet Tiyatrosu'nda oynanmış "Sahnenin Dışındaki Oyun" adlı bir oyunu vardır (Okay 2016: 504).

Kaynakça

"Refik Ahmet Sevengil" (2001). Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. Cilt 2. İstanbul: YKY.

Demir, Serpil (1994). Refik Ahmet Sevengil'in Kurûn-Vakit-Büyük Gazeteleri'ndeki Tiyatroya Dair Eski Harfli Yazıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Necatigil, Behçet (1998). "Sevengil Refik Ahmet". Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. İstanbul: Varlık Yayınları. s. 326.

Okay, Orhan (2016). "Refik Ahmet Sevengil". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek 2. Cilt. İstanbul: Trükiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 503-504.

Özkırımlı, Atilla (1984). "Sevengil Refik Ahmet". Türk Edebiyatı Ansiklopedisi. İstanbul: Cem Yayınları. s. 1031.

Özkırımlı, Atilla (2004). "Sevengil Refik Ahmet". Ansiklopedik Türk Edebiyatı Tarihi. Cilt 2. İstanbul: İnkılâp Yayınları.

Şahan, Hürdünya (2017). "Roman-İdeoloji İlişkisi Bağlamında Refik Ahmet Sevengil'in Romanları ve Romancılığı". Journal of Turkish Language and Literature. S. 3. s. 131-159.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: HÜRDÜNYA ŞAHAN
Yayın Tarihi: 15.12.2018
Güncelleme Tarihi: 12.11.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
İstanbul Nasıl Eğleniyordu?Sühulet Kitabhanesi Ahmet Kâmil Matbaası / İstanbul1927İnceleme
İlk Mekteplere Yurt Bilgisi: 4. SınıfSuhulet Katabevi / İstanbul1928İnceleme
Orta Mektepler ve Muallim Mektepleri İçin Kıraat: 1. SınıfKanaat Kütüphanesi / İstanbul1932İnceleme
Orta Mektepler ve Muallim Mektepleri İçin Kıraat: 2. SınıfKanaat Kütüphanesi / İstanbul1932İnceleme
Orta Mektepler ve Muallim Mektepleri İçin Kıraat: 3. SınıfKanaat Kütüphanesi / İstanbul1932İnceleme
Bizim İstediğimiz EdebiyatBurhaneddin Matbaası / İstanbul1933Makale
Yakın Çağlarda Türk Tiyatrosu IKanaat Kütüphanesi / İstanbul1934İnceleme
Yakın Çağlarda Türk Tiyatrosu IIKanaat Kütüphanesi / İstanbul1934İnceleme
ÇıplaklarVakit Matbaası / İstanbul1936Roman
AçlıkVakit Matbaası / İstanbul1937Roman
Köyün YoluAydınlık Basımevi / İstanbul1938Hikâye
Perdenin ArkasıVakit Matbaası / İstanbul1941Roman
Hüseyin Rahmi Gürpınar: Hayatı, Hatıraları, Eserleri, Münakâşaları ve MektuplarıHilmi Kitabevi Şirketi Mürettibiye Basımevi / İstanbul1944Biyografi
Sanat Yıllığı 1950Osmanbey Matbaası / İstanbul1950Eleştiri
Sahnede 50 Yıl: Bedia MuvahhitYörük Matbaası / İstanbul1950Biyografi
Fatih Devrinde Âlimler, Sanatkârlar ve Kültür HayatıNebioğlu Yayınevi / İstanbul1953İnceleme
Türk Tiyatrosu Tarihi I: Eski Türklerde Dram SanatıDevlet Konservatuarı Yayınları / Ankara1959İnceleme
Türk Tiyatrosu Tarihi II: Opera Sanatı ile İlk TemaslarımızM.E.B Yayınları / İstanbul1959İnceleme
Türk Tiyatrosu Tarihi III: Tanzimat TiyatrosuM.E.B Yayınları / İstanbul1961İnceleme
Türk Tiyatrosu Tarihi IV: Saray TiyatrosuM.E.B Yayınları / İstanbul1962İnceleme
Eski Şiirimizin UstalarıAtlas Kitabevi / İstanbul1964İnceleme
Yüzyıllar Boyunca Halk ŞairleriAtlas Kitabevi / İstanbul1965İnceleme
Çağımızın Halk ŞairleriAtlas Kitabevi / İstanbul1967İnceleme
Türk Tiyatrosu Tarihi V: Meşrutiyet TiyatrosuM.E.B Yayınları / İstanbul1968İnceleme
Her Gün Bir EdipleL&M Yayınları / İstanbul2004Röportaj

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Selami Münir Yurdatapd. 1910 - ö. 27 Ocak 1987Doğum YeriGörüntüle
2ŞETVÂN, Ahmed Şetvân Efendid. ? - ö. 1882Doğum YeriGörüntüle
3İlhan Şevket Aykutd. 1907 - ö. 17 Mart 1991Doğum YeriGörüntüle
4KULU HÜSEYNOĞLU VALİYEVd. 1903 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5Mehmet Arif Bilgid. 1903 - ö. 1955Doğum YılıGörüntüle
6NAĞI RIZAYEV İMAMVERDİ OĞLUd. 1903 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7Gavsi Ozansoyd. 25 Mayıs 1917 - ö. 10 Nisan 1970Ölüm YılıGörüntüle
8URFANİ, Gazi Sarısakald. 1939 - ö. 1970Ölüm YılıGörüntüle
9MÜCRİMÎ, Mehmet Özbozokd. 1882 - ö. 28.03.1970Ölüm YılıGörüntüle
10Şükrulla Yusupovd. 1921 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Nurmırat Sarıhanovd. 1906 - ö. 04.05.1944MeslekGörüntüle
12Suad Alkand. 4 Mayıs 1940 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Sabri Esat Siyavuşgild. 1906 - ö. 6 Ekim 1968Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14ALİ İFFETd. 1872 - ö. 1941Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Neşe Kareld. 4 Ekim 1943 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Ahmet Sezgind. 15 Mart 1966 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17Ahmet Akad. 20 Mayıs 1970 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18Ahmet Şentürkd. 1924 - ö. 19 Mart 2009Madde AdıGörüntüle