AFACAN, Sakine Şahin

(d. 1907 / ö. 1971)
kavalcı âşık
(Âşık / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Afacan olarak bilinen kadın âşığın gerçek adı, Sakine Şahin’dir. Afacan, Trabzon’un Çaykara ilçesine bağlı   Taşçılar köyünde 1907 yılında dünyaya gelmiştir. Yörede Kümbetoğulları olarak bilinen sülaledendir. Yetim kalan âşığın baba adı Hasan, anne adı Emine’dir. İki kız kardeş olup diğer kardeşinin adı Saniye’dir. Afacan mahlasını kendisine annesi verir. Afacan, evdeki fasulyeleri satarak ilk kavalını alır ve çocuk yaşında kendi kendine heves ederek, çevresindekileri gözlemleyerek kaval çalmaya başlar. Okuma yazma bilmeyen Afacan, küçük yaşta bir evlilik yapar. Kendi çocuğu olmayıp, eşi Şükrü Geçit’in önceki evliliğinden olan çocuğuna annelik yapar. Eşini bir kaza sonucu kaybeder. Afacan; ırgatlara, düğünlere, şenliklere katılıp kaval çalar, atma türkü söyler. Kendi köyü dışında Mezire, Yılmazlar köyü, Okşoho ve Çaykara taraflarındaki ırgatlara da davet edilir. Yörede çok tanınan ve sevilen Afacan, kavalla birlikte atma türkü söylemenin dışında ebelik de yapar. Üç yüze yakın bebeğin ebesidir (Çakır 2020a).Hikmet Öksüz, onun bu özelliğini şu şekilde aktarır: "Kavalcı Sakine ya da namı diğer Afacan, sadece söz ustalığı ve sanatçılığı ile toplumun önünde durmuyordu. O, aynı zamanda sağlık personelinin yetersiz olduğu yıllarda bir halk hekimi ve köy ebesi olarak da hizmet vermiştir. 300’den fazla çocuğun dünyaya gelmesine yardımcı olmuştur" (www.caykara.com). Ayrıca, okumak isteyen kız çocuklarına çok destek olur. İlkokulda başarılı olmalarına rağmen aileleri istemediği için okula devam edemeyen çocukların anne ve babalarıyla konuşur, onları ikna etmeye çalışır. Sözü dinlenen, sevilen ve sayılan biri olup birçok olayda arabuluculuk da yapar. Her ne kadar erkek gibi görünse de atışmalarda her zaman kadının tarafındadır, kadınları savunur (Çakır 2020a).

Erkek gibi ceket giyip kravat takar, belden aşağısında ise etek giyer. Onun erkek kılığındaki bu görünümü, kadınların giremediği kahvehane gibi birçok ortama girmesini sağlar. Ayrıca silah ve tabanca kullandığı da ifade edilir. Kaynak kişinin aktardığı ona ait şu türkü bunu kanıtlamaktadır: “Hiç daha işitmedum/Karı ismi Afacan/Sağ belimde tüfeğim/Sol belimde tabancam” (Çakır 2020b). Çaykara ve Beşköy bölgesinde ün yapan Afacan, kaval çalma ve atma türkü konusunda usta olup yöredeki birçok âşığı etkiler.  Yörenin önemli kemençeli âşıklarından Yusuf Cemal Keskin de kendisinden etkilendiğini ifade eder (Çakır 2020c). Kansere yakalanan Afacan, iki-üç yıl bu hastalıkla mücadele eder. 1971 yılında vefat eden Afacan’ın çok kalabalık bir cenazesi olur ve köyüne defnedilir (Çakır 2020a).

Afacan’a ait eserler, derli toplu şekilde kaydedilmemiştir. Mustafa Duman (2011: 235), eserinde “Afacan ile Şehriye’nin bir atışmasına yer verir”. Şehriye ise, atma türkü konusunda “Fadime Hala” tipini televizyonda canlandıran Ahmet Yıldırım’ın babaannesidir (Çakır 2020a). Duman, bu atışmanın 1962 yılında Soğanlı köyünden Şehriye ile Afacan arasında geçtiğini ifade eder. Duman’ın burada Afacan’ın köyünü Taşçılar yerine Çalışanlar olarak yanlış kaydettiği anlaşılmaktadır. Erkek kıyafetleri giyen Afacan atışmayı başlatır. Bu atışma, taşlama türündedir.  

Afacan’ın köylüsü Mehmet Sandıkçı’nın belleğinde kalan ona ait atma türküler ise şunlardır: “Gidelum Giresune/ Giresune tütüne/ Almadum sevduğumi/ Yandum bütün bütüne”. “Keremit parçalari/Geydun alacalari/Severum gelinleri/Darilur kocalari”.

1965’ten sonra Almanya’dan gurbetçiler gelmeye başlayınca onlara ithafen, “Urusun gemileri/ Manya vuruyi manya/Güzellerun içine/ B.k yedi Alamanya” (Çakır 2020a) atma türküsünü söyler.  Sözlü tarih açısından bu dörtlük incelenebilir.

Şiirlerinin dili sade ve anlaşılır olup yerel ağız özellikleri yansıtır. Afacan, Türkçe dışında Rumca atışmalar da yapar. Tespit edilen şiirlerinden hareketle 7’li hece ölçüsünü ve mani biçimini kullandığı söylenebilir. Şiirlerinin içeriği ise genelde taşlama türündedir. 

Kaynakça

Çakır, Emine (2020a). Mehmet Sandıkçı, 1956 Trabzon/Dernekpazarı/ Taşçılar köyü doğumlu, lise mezunu, muhtar, emekli [15 Aralık 2020 tarihinde Emine Çakır’ın Afacan’ın komşusu Mehmet Sandıkçı ile yaptığı görüşme kaydından alınmıştır].

Çakır, Emine (2020b). Mustafa Çakır, 1954 Trabzon/ Köprübaşı/ Yılmazlar köyü, ortaokul mezunu, emekli iş adamı [8 Aralık 2020 tarihinde Emine Çakır ile yapılan görüşme kaydından alınmıştır].

Çakır, Emine (2020c). Yusuf Cemal Keskin, 1954 Trabzon doğumlu, ortaokul mezunu, emekli devlet sanatçısı. [14 Kasım 2020 tarihinde Emine Çakır ile yapılan görüşme kaydından alınmıştır].

Duman, Mustafa (2011). Trabzon Halk Kültürü. İstanbul: Heyamola Yay.

http://www.caykara.com.tr/makaleler/anne-can-bazen-de-afacandir/; "Prof. Dr. Hikmet Öksüz'ün Kaleminden Anne Can Bazen Afacandır"              erişim tarihi 15 Aralık 2020. 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: Dr. Öğretim Üyesi Emine ÇAKIR
Yayın Tarihi: 21.12.2020
Güncelleme Tarihi: 21.12.2020

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1BEKTAŞ BABA/BABA BEKTAŞ/OZAN BEKTAŞ, Bektaş Kızılokd. 1949 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2HATUNİ, Hatun Özberkd. 1966 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3HAZANÎ, Erdoğan Bektaşd. 1964 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4VEYSEL/ VEYSEL CEHDİ/ VEYSEL KUT KEMTER, Veysel Cehdi Kutd. 1907 - ö. 1997Doğum YılıGörüntüle
5Hamdi Gökalp Akalınd. 1907 - ö. 1962 (?)Doğum YılıGörüntüle
6ELİ EMİRASLAN OĞLU HESENOVd. 1907 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7DİLER, Mehmet Dilerd. 1904 - ö. 09.01.1971Ölüm YılıGörüntüle
8MEMMED SULTANOVd. 1897 - ö. 1971Ölüm YılıGörüntüle
9AĞCA GÜLAĞCA KIZId. 1890 - ö. 1971Ölüm YılıGörüntüle
10ZİYADDİN ALİYEVd. 1950 - ö. ?MeslekGörüntüle
11MERAKÎ, Yusuf Biberd. 1925 - ö. 2014MeslekGörüntüle
12KIRBIYIK, Ali Afkar Kırbıyıkd. 1874 - ö. 07.10.1936MeslekGörüntüle
13GARİBÎ, Ahmet Alayd. 1960 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14SAKİNÎ, Sakine Işıkd. 1958 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15ŞEKİP, Şekip Şahadoğrud. 1932 - ö. 01.12.1995Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16KUL DURAK, Şahin Durakd. 1955 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17ESİK ŞAHİNd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18H. Hümeyra Şahind. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle