Madde Detay
AFACAN, Sakine Şahin
(d. 1907 / ö. 1971)
kavalcı âşık
(Âşık / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Afacan olarak bilinen kadın âşığın gerçek adı, Sakine Şahin’dir. Afacan, Trabzon’un Çaykara ilçesine bağlı Taşçılar köyünde 1907 yılında dünyaya gelmiştir. Yörede Kümbetoğulları olarak bilinen sülaledendir. Yetim kalan âşığın baba adı Hasan, anne adı Emine’dir. İki kız kardeş olup diğer kardeşinin adı Saniye’dir. Afacan mahlasını kendisine annesi verir. Afacan, evdeki fasulyeleri satarak ilk kavalını alır ve çocuk yaşında kendi kendine heves ederek, çevresindekileri gözlemleyerek kaval çalmaya başlar. Okuma yazma bilmeyen Afacan, küçük yaşta bir evlilik yapar. Kendi çocuğu olmayıp, eşi Şükrü Geçit’in önceki evliliğinden olan çocuğuna annelik yapar. Eşini bir kaza sonucu kaybeder. Afacan; ırgatlara, düğünlere, şenliklere katılıp kaval çalar, atma türkü söyler. Kendi köyü dışında Mezire, Yılmazlar köyü, Okşoho ve Çaykara taraflarındaki ırgatlara da davet edilir. Yörede çok tanınan ve sevilen Afacan, kavalla birlikte atma türkü söylemenin dışında ebelik de yapar. Üç yüze yakın bebeğin ebesidir (Çakır 2020a).Hikmet Öksüz, onun bu özelliğini şu şekilde aktarır: "Kavalcı Sakine ya da namı diğer Afacan, sadece söz ustalığı ve sanatçılığı ile toplumun önünde durmuyordu. O, aynı zamanda sağlık personelinin yetersiz olduğu yıllarda bir halk hekimi ve köy ebesi olarak da hizmet vermiştir. 300’den fazla çocuğun dünyaya gelmesine yardımcı olmuştur" (www.caykara.com). Ayrıca, okumak isteyen kız çocuklarına çok destek olur. İlkokulda başarılı olmalarına rağmen aileleri istemediği için okula devam edemeyen çocukların anne ve babalarıyla konuşur, onları ikna etmeye çalışır. Sözü dinlenen, sevilen ve sayılan biri olup birçok olayda arabuluculuk da yapar. Her ne kadar erkek gibi görünse de atışmalarda her zaman kadının tarafındadır, kadınları savunur (Çakır 2020a).
Erkek gibi ceket giyip kravat takar, belden aşağısında ise etek giyer. Onun erkek kılığındaki bu görünümü, kadınların giremediği kahvehane gibi birçok ortama girmesini sağlar. Ayrıca silah ve tabanca kullandığı da ifade edilir. Kaynak kişinin aktardığı ona ait şu türkü bunu kanıtlamaktadır: “Hiç daha işitmedum/Karı ismi Afacan/Sağ belimde tüfeğim/Sol belimde tabancam” (Çakır 2020b). Çaykara ve Beşköy bölgesinde ün yapan Afacan, kaval çalma ve atma türkü konusunda usta olup yöredeki birçok âşığı etkiler. Yörenin önemli kemençeli âşıklarından Yusuf Cemal Keskin de kendisinden etkilendiğini ifade eder (Çakır 2020c). Kansere yakalanan Afacan, iki-üç yıl bu hastalıkla mücadele eder. 1971 yılında vefat eden Afacan’ın çok kalabalık bir cenazesi olur ve köyüne defnedilir (Çakır 2020a).
Afacan’a
ait eserler, derli toplu şekilde kaydedilmemiştir. Mustafa Duman (2011: 235),
eserinde “Afacan ile Şehriye’nin bir atışmasına yer verir”. Şehriye ise, atma
türkü konusunda “Fadime Hala” tipini televizyonda canlandıran Ahmet Yıldırım’ın
babaannesidir (Çakır 2020a). Duman, bu atışmanın 1962 yılında Soğanlı köyünden
Şehriye ile Afacan arasında geçtiğini ifade eder. Duman’ın burada Afacan’ın
köyünü Taşçılar yerine Çalışanlar olarak yanlış kaydettiği anlaşılmaktadır. Erkek
kıyafetleri giyen Afacan atışmayı başlatır. Bu atışma, taşlama türündedir.
Afacan’ın
köylüsü Mehmet Sandıkçı’nın belleğinde kalan ona ait atma türküler ise
şunlardır: “Gidelum Giresune/ Giresune tütüne/ Almadum sevduğumi/ Yandum bütün
bütüne”. “Keremit parçalari/Geydun alacalari/Severum gelinleri/Darilur
kocalari”.
1965’ten
sonra Almanya’dan gurbetçiler gelmeye başlayınca onlara ithafen, “Urusun
gemileri/ Manya vuruyi manya/Güzellerun içine/ B.k yedi Alamanya” (Çakır 2020a)
atma türküsünü söyler. Sözlü tarih
açısından bu dörtlük incelenebilir.
Şiirlerinin
dili sade ve anlaşılır olup yerel ağız özellikleri yansıtır. Afacan, Türkçe
dışında Rumca atışmalar da yapar. Tespit edilen şiirlerinden hareketle 7’li
hece ölçüsünü ve mani biçimini kullandığı söylenebilir. Şiirlerinin içeriği ise
genelde taşlama türündedir.
Kaynakça
Çakır,
Emine (2020a). Mehmet Sandıkçı, 1956 Trabzon/Dernekpazarı/ Taşçılar köyü
doğumlu, lise mezunu, muhtar, emekli [15 Aralık 2020 tarihinde Emine Çakır’ın
Afacan’ın komşusu Mehmet Sandıkçı ile yaptığı görüşme kaydından alınmıştır].
Çakır,
Emine (2020b). Mustafa Çakır, 1954 Trabzon/ Köprübaşı/ Yılmazlar köyü, ortaokul
mezunu, emekli iş adamı [8 Aralık 2020 tarihinde Emine Çakır ile yapılan
görüşme kaydından alınmıştır].
Çakır,
Emine (2020c). Yusuf Cemal Keskin, 1954 Trabzon doğumlu, ortaokul mezunu,
emekli devlet sanatçısı. [14 Kasım 2020 tarihinde Emine Çakır ile yapılan
görüşme kaydından alınmıştır].
Duman, Mustafa (2011). Trabzon Halk Kültürü. İstanbul: Heyamola Yay.
http://www.caykara.com.tr/makaleler/anne-can-bazen-de-afacandir/; "Prof. Dr. Hikmet Öksüz'ün Kaleminden Anne Can Bazen Afacandır" erişim tarihi 15 Aralık 2020.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: Dr. Öğretim Üyesi Emine ÇAKIRYayın Tarihi: 21.12.2020Güncelleme Tarihi: 21.12.2020
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 21.12.2020Güncelleme Tarihi: 21.12.2020
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 21.12.2020
İlişkili Maddeler
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | BEKTAŞ BABA/BABA BEKTAŞ/OZAN BEKTAŞ, Bektaş Kızılok | d. 1949 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | HATUNİ, Hatun Özberk | d. 1966 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | HAZANÎ, Erdoğan Bektaş | d. 1964 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | VEYSEL/ VEYSEL CEHDİ/ VEYSEL KUT KEMTER, Veysel Cehdi Kut | d. 1907 - ö. 1997 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Hamdi Gökalp Akalın | d. 1907 - ö. 1962 (?) | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | ELİ EMİRASLAN OĞLU HESENOV | d. 1907 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | DİLER, Mehmet Diler | d. 1904 - ö. 09.01.1971 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | MEMMED SULTANOV | d. 1897 - ö. 1971 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | AĞCA GÜLAĞCA KIZI | d. 1890 - ö. 1971 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | ZİYADDİN ALİYEV | d. 1950 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | MERAKÎ, Yusuf Biber | d. 1925 - ö. 2014 | Meslek | Görüntüle |
12 | KIRBIYIK, Ali Afkar Kırbıyık | d. 1874 - ö. 07.10.1936 | Meslek | Görüntüle |
13 | GARİBÎ, Ahmet Alay | d. 1960 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | SAKİNÎ, Sakine Işık | d. 1958 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | ŞEKİP, Şekip Şahadoğru | d. 1932 - ö. 01.12.1995 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | KUL DURAK, Şahin Durak | d. 1955 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | ESİK ŞAHİN | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
18 | H. Hümeyra Şahin | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |