Madde Detay

Salih Zeki Aktay, 1896’da Isparta’nın Şarkikaraağaç ilçesinde doğdu. Ağalar ailesine mensuptur. Babası Mehmet Hilmi, Salih Ağa’nın oğlu, müftü Ahmet Rüştü (?- 1835)’nün torunudur. Annesi ise Hadimîlerden Mehmet Said’in kızıdır. İlköğrenimini Şarkikaraağaçta’ta okurken şiirler ve hikâyeler yazmaya başladı.  Liseyi 1908-1914’te Konya’da okudu. Hem halasının oğlu hem de okulda velisi olan Şükrü Sindel’in anlattığı Yunan tarihine ve mitolojisine ilgisi burada başladı. I. Dünya Savaşı’nda Harbiye Nezaretinde askerlik görevini yaptı. Askerlikten döndükten sonra Afyonkarahisar Ticaret Lisesinde müdür oldu (1920). Daha sonra da İstanbul’a yerleşti. Kadıköy, Kabataş, Bezm-i Âlem Kız Lisesinde öğretmenlik yaptı. İstanbul Felemenk Bahri Sefit Bankasında çalıştı (1925). Ardından uzun yıllar Süleymaniye ve Bayazid kütüphanelerinde, yabancı dillerde yazılmış eserler bölümünde çalıştı. Muadile Hanım’la 1925’te evlendi ve bir kızı oldu.

Türk Yurdu ve Yeni Mecmua birkaç şiirinin yayınlandığı dergilerdir. İçtihad (1927-1928) dergisinde çevirileri, eleştirileri ve şiirleri yayınlandı. Yeni Muhit (1931), Yolların Sesi (1935), Gündüz (1936-1938), Yeni Türk (1942-1943), Divan (1944-1945), Türk Sanatı (1953-1957), Büyük Doğu’da fıkra ve çevirileri yayınlandı. 21 Mart 1971’de yüksek tansiyondan öldü.

Yahya Kemal ve Yakup Kadri’nin dile getirdiği fakat edebiyat çevrelerinden destek göremeyen, edebiyatın ve sanatın kaynağını Eski Yunan medeniyetine dayandıran “Nev-Yunanîlik” hareketi, Salih Zeki Aktay’ın eserlerinde tam anlamını bulur. İlk şiir kitabından dolayı “Persefon Şairi” olarak da tanınan Aktay’ın başta şiirleri olmak üzere bütün eserleri Yunan mitolojisinden beslenir. Çoğunlukla Yunan hayranlığıyla eleştirilse de onu destekleyenler arasında Ahmet Haşim de vardır. O, mitolojinin Yunan malı olmaktan çıkıp insanlığa ait olduğunu, ayrıca mitolojinin bir din değil hayatın felsefî izahı olduğunu söyler. Aktay, Türk edebiyatında uyanışın, canlanmanın Avrupa’daki Rönesans kültürünün örnek alınmasıyla gerçekleşeceğini düşünür. Bunu eserleriyle destekler ve Rönesans’ın etkisiyle ön plana çıkan Hümanizme odaklanır. Hölderlin hayranı olan şair, onun eserlerindeki felsefi söylemin Türk edebiyatındaki sürdürücüsüdür, demek mümkündür. Ona göre mitler birer semboldür, hayatın izahıdır. Mesela Persefon bu mitlerin yani sembollerin en önemlilerindendir. Jüpiter bir ilah değil, bir ifade vasıtasıdır. Ona göre bu semboller benimsenmedikçe, Türk edebiyatı asla büyük bir edebiyat olmayacaktır.

Edebî kişiliği üç evreye ayrılır. I. Evre (1917-1930); sadece Yunan mitolojisindeki mitlerden yararlandığı, bunlara öykünerek şiirler yazdığı dönemdir. II. Evre (1930-1936); geçmişe dönüş, ölüm, gibi bireysel temalı şiirler dönemidir. Bu şiirlerinde Ahmet Haşim’in etkisi görülür. Bireysel duygularını aktarmada mitolojik ögeleri simgesel olarak kullandığı bu evre onun olgunluk dönemine geçişidir. III. Evre (1936-1971); olgunluk dönemidir. (Şahbaz: 2001). Aşk temasını işlediği Pınar (1936)’da bireysel duygulanmaların Yunan mitolojisine ve Dîvan edebiyatına ait ögelerle yoğrulduğu görülür.

Salih Zeki Aktay, şiir, hikâye, oyun türlerinde eserler vermiştir. Fransızcayı çok iyi bilen şairin çevirileri de vardır. Şiirlerinde mitoloji olmakla birlikte, bireysel duygulanmaların, doğa, çevre ve sosyal hayatın da olduğu görür. Mitoloji, Türk edebiyatında hiçbir sanatçının eserlerinin oluşumunda, Salih Zeki’nin eserlerinin oluşumundaki kadar etkili olmamıştır. Fransa’da radyo oyunu olarak yayınlanan Hallâc Mansûr şiir-düzyazı biçimindeki eseridir.

Ziya Osman Saba, onun çağdaşlarından ayrılarak kendine has bir ilah dünyası yarattığını, şiirlerinden zevk duyabilmek için Yunan mitolojisini daha önceden okuyup anlamış olmak gerektiğini belirtir. Salih Zeki’yi içinde ipek tezgâhları kurulu bir şair olarak tanımlayan Hakkı Süha Gezgin ise, onun hiçbir karşılık beklemeden, her şeyini edebiyat uğrunda harcamış bir edebiyat âşığı olduğunu belirtir.