Madde Detay

Adı Mehmed’dir. 1220/1805’te İstanbul’da doğdu. Babası, silahşorân-ı hassadan Ali Rif'at Bey’dir. Küçük yaşından itibaren iyi bir eğitim gördü. Malatyalı İbrâhîm Efendi’den Arapça, Buharalı Abdülkâdir Kirâmî’den Farsça ve edebiyat dersleri aldı. Dîvân-ı Hümâyûn kaleminde ve daha sonra buraya bağlı Mühimme Odası’nda memurluk yaptı. Nakşibendilik’in Hâlidiyye kolundan Kudsî Ahmed Efendi’ye intisap etti. Süleymaniyeli Şeyh Mehmed Sâlih Efendi’den tarikat kurallarını öğrenip şeyhin takdirlerini kazandı. Memuriyetteki başarısızlıkları yüzünden geçim sıkıntıları yaşadı. Yirmi beş yaşında iken vereme yakalandı ve 17 Ramazan 1245/12 Mart 1830 tarihinde İstanbul’da öldü. “Genc idi Dâniş Beg itdi irtihâl” ve “Mîr Dâniş hayf gitdi genç idi” mısraları ile ölümüne tarih düşürüldü.

Şairlik yeteneği, bilgisi, güçlü hafızası ve zekâsı ile tanındı. Ârif Hikmet (Çınarcı 2007:50) Dâniş’i mağrur, konuşmalarında büyük küçük tanımayan ölçüsüz bir kişi olarak nitelendirir.

Kaynaklarda üç dilde yazdığı şiirlerde ve nesirde başarlı olduğu ifade edilir. Gülşen-i Dâniş adında Şeyh Gâlib’in Hüsn ü Aşk mesnevisine nazire olarak yazdığı mesnevinin sonuna yaklaştığı, Mahmûd b. Muhammed el-Geylânî’nin Menâzıru’l-İnşâ’sını şerhe başladığı, mantıkla ilgili bir eser yazmağa koyulduğu fakat tamamlayamadığı belirtilmektedir. Dâniş’in Dîvân'ı dışındaki eserlerine ulaşılamamıştır. Dîvân’ı üvey kardeşi İrfân Paşa ve dostu Süleyman Fehîm Efendi tarafından düzenlenmiştir. Dîvân’ın başında İrfân Paşa tarafından yazılan bir biyografi vardır. Yedi nüshası tespit edilen Dîvân üzerine bir yüksek çalışması yapılmıştır (bk. Özavar 1993). Arapça, Farsça manzumelerin de bulunduğu Dîvân'da 13 kaside, 2 terci-bend, 2 terkib-bend, 80 gazel, 6 tahmis, 1 mesnevi, 1 muhammes, 1 murabba, 1 tardiyye, 1 müseddes, 1 ta’şir, 25 kıta, 1 nazm, 18 beyit bulunmaktadır. 153 manzum parçanın 68 Türkçe, 75 Farsça, 8 Arapça; 1 Arapça-Farsça, 1 Türkçe-Arapça'dır.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmani. C. 2. İstanbul: Tarih Vakfı Yay.

Çınarcı, M. Nuri (2007). Şeyhülislam Ârif Hikmet Tezkiretü’ş-Şuara. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.

Çiftçi, Ömer (hzl.) (yty.). Fatîn Dâvud-Hâtimetü’l-Eş‘âr, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83500/tezkireler.html [erişim tarihi: 30.05.2013].

İnal, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal (1930). Son Asır Türk Şairleri. C. 1. İstanbul: Orhaniye Basımevi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nail Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutlar Oğuz, F. Sabiha vd. (hzl.) (2012). Mehmed Tevfik, Kâfile-i Şu’arâ. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.

Özavar, Süreyya (1993). Dâniş Mehmed Beg (Hayatı, Sanatı ve Divanı). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Şemseddin Sâmî (1316). Kamusu’l-A’lâm. C. 3. İstanbul.

Ünver, İsmail (1988). “Dâniş”. Büyük Türk Klasikleri. C.8. Ankara: Ötüken-Söğüt Yay. 129-132.

Yavuz, A. Fikri, Özen, İsmail (hzl.) (1972). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. 2. İstanbul: Meral Yay.

Gazel

Eşkim ki gül-âb-ı gül-i bâğ-ı emelimdir

Ser-mâye-i tahsîl-i dimâğ-ı emelimdir

Ser-mest oluram kande nişânın ki görürsem

Nakş-ı kadem-i yâr ayağ-ı emelimdir

Pervâne-i ser-germim o meh-tal’at-i hüsne

Kim hatt-ı ruhı dûd-ı çerâğ-ı emelimdir

Dil-haste-i hicrânıyam ol şem’-i ümîdin

Kâfûr teni merhem-i dâğ-ı emelimdir

Her ahter-i hâl-i rûhı ol Zühre-cebînin

Dâniş şeb-i firkatde sürâg-ı emelimdir

Gazel

Bir başka cihândan bu cihânda eseriz biz

Âyîne-i imkânda aks-i suveriz biz

Hurşîd olamaz şâne-zen-i zülf-i safâmız

Bir başka tecellî ile jûlîde-seriz biz

Şemşîrdir ammâ ki niyâmın keser evvel

Her âh ki sad-pâre gönülden çekeriz biz

Mahv olma mıdır girmege bir çâresi bilmem

Ol nice yolun kim sana andan gideriz biz

Bî-yâd-ı ruhun bir nefesi eylemeyiz fevt

Dil-beste-i hurşîd-misâl-i seheriz biz

Ma’kûl olan ahvâl-i me’âdı ne bilir akl

Mahsûsda hayret-zede vü bî-haberiz biz

Ser-geştesiyiz câzibe-i âlem-i nûrun

Döndükçe felekler gibi Dâniş döneriz biz

(Özavar, Süreyya (1993). Dâniş Mehmed Beg (Hayatı, Sanatı ve Divanı). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. 115, 127-128.)

Gazel

Âsûde olan hâl-i dil-efgârı ne bilsin

Handân-ı tarab girye-künân zârı ne bilsin

Sevdâ-zede-i aşk olalı âhı unutduk

Sûdâger-i gam germî-i bâzârı ne bilsin

Göz sey-i seher-gâh-ı izârınla safâ-yâb

Gönlümdeki eşk-i şafak-âsârı ne bilsin

Bî-hûş kalır encümen-i vaslda gönlüm

Çeşmimde olan lezzet-i dîdârı ne bilsin

Bes hâne-i zencîr bize halka-i meclis

Ser-mest-i cünûn hâne-i hammârı ne bilsin

Pervâz kılan lânegeh-i gülşen-i kudse

Mahbûs-ı kafes murg-ı giriftârı ne bilsin

Gül pister-i nâz içre yatar mest-i şeker-hâb

Şeb-tâ-be-seher dîde-i bîdârı ne bilsin

Reftâr-ı hıred resm ü reh-i aşk degildir

Mecnûn-revişân kâfile-sâlârı ne bilsin

Âgâh olan esrâr-ı dile bî-haberândır

Kendini bilen dildeki esrârı ne bilsin

Cânı ser-i kuyunda kalır ölse de Dâniş

Cevlân-kede-i âlem-i envârı ne bilsin

(Dîvân-ı Dâniş. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi. TY. Nr. 1943. vr. 43b.)