Madde Detay

Asıl adı Ahmed Feyzî Efendi’dir. Muallim Feyzî ve Acem Feyzî Bey sanlarıyla tanındı. 1258/1842 yılında Tebriz civarında bulunan Türkanpor köyünde doğdu. Tebriz ulemasından Molla Es’ad’ın oğludur. İlk tahsilini babasından gördü. 1276/1859 yılında Necef’e gitti ve o devirde İran gençleri için dârü’l-fünûn hükmünde olan Necef Medresesinde tahsilini tamamladı. Oradan Hicaz’a geçerek hac farizasını yerine getirdi. Ardından Mısır’a gitti ve Câmi-i Ezher’deki derslere devam etti. O sıralarda Mısır’da bulunan Abdurrahmân Sâmî Paşa ile tanıştı ve onun daveti üzerine İstanbul’a geldi. Paşanın konağında görüştüğü İranlı Mirzâ Safâ’yı kendisine mürşid edindi. Mirzâ Safâ’nın isteğiyle devlet memuriyetine talip oldu. İlk olarak Amasya’da tahrirat kâtipliğinde bulundu. Sonra İstanbul şehremaneti mektubî kalemi mümeyyizliğine tayin edildi. Bir süre Emirgân Rüşdiyesi ile Amerikan Koleji'nde muallimlik yaptı. 1293/1877 yılında otuz üç yıl boyunca görev yapacağı Galatasaray Mekteb-i Sultanîsi'ne Farsça muallimi olarak atandı. 1328/1910 yılında 68 yaşında iken emekliye ayrıldı. Aynı yılın Safer ayının 16’sında şiddetli soğuk algınlığından dolayı vefat etti. Ağır hastalığından kurtulamayacağını anlayınca kendi ölümü için “Târîh-i rihleti neden olmuş hüve’l-gafûr” mısrasıyla tarih düşürmüştür. Mezarı, Üsküdar’da Seyyid Ahmed Deresi Kabristanı’ndadır.

Muallim Feyzî’nin eserleri şunlardır:

1. Usûl-ı Fârisî: On dört defa basılan bu eser, Farsça dilbilgisi kitabıdır. Orta dereceli okullarda ders kitabı olarak okutulan eser, Muhtasar Usûl-ı Fârisî, İlâveli Usûl-ı Fârisî, Zebân-ı Fârisî ve Kand-i Fârisî isimleriyle farklı zamanlarda birçok kez basılmıştır.

2. Hayyâm: 1303/1885 yılında İstanbul’da basılmıştır. 103 sayfadır. “Rubâiyyât-ı Hayyâm” adıyla da bilinen bu kitap, bir yangında yok olan ve muhtevasında İran edebiyatından seçtiği parçaların Türkçe tercümelerinin yer aldığı Müntehâbât-ı Fârisiyye adlı antolojinin içindeki Hayyâm’ın rubailerinden oluşmaktadır. Eserin başında Ömer Hayyam’ın hayatı hakkında bilgiler bulunmaktadır. Hayyâm’ın bazı rubailerinin tercümesi ve şerhini muhtevidir. Kitabın sonunda Feyzî’yi böyle bir eseri hazırlamaya teşvik eden Muallim Nâcî’nin takrizi bulunmaktadır.

3. Mâtemnâme: 1289/1872 yılında İstanbul’da Camlı Han Matbaası’nda basılmıştır. Sekiz sayfadan oluşan eserde 7 mersiye bulunmaktadır. Söz konusu mersiyeler yayımlanmıştır (Çiftçi 2012).

4. Vâveylâ: Hz. Hüseyin ve Kerbela Hadisesi hakkında yazdığı mersiyelerden oluşan eser, 1314/1896 yılında İstanbul’da basılmıştır. Kitapta, 12 adet mersiye bulunmaktadır. 45 sayfadır. Söz konusu mersiyeler yayımlanmıştır (Arslan vd. 2009: Çiftçi 2012).

5. Sûz u Güdâz: 1303/1885 yılında İstanbul’da basıldı. Feyzî’nin şarkı güftelerini içeren mecmuadır.

6. Dîvân: 1307/1890 yılına kadar söylemiş olduğu şiirlerini içeren bu eser, Karadut Çeşmesi’ndeki evinin yanması sonucu yok oldu.

7. Eş’âr-ı Feyzî: Feyzî’nin söz konusu yangından sonra söylediği manzumeleri içermektedir. Milli Kütüphane Yz. B. 603 numarada kayıtlı olan eser, müellif nüshası olup 82 varaktır. Yazmada çoğunlukla tarih manzumeleri ve bazı devlet adamları ile sanatkârlara yazılmış mersiyeler bulunmaktadır.

8. Müntehâbât-ı Fârisiyye: 1307/1890 yılında evinde çıkan yangında diğer eserleriyle birlikte yanmıştır.

9. Kâmûs: İran edebiyatından nakledilmiş örneklerle süslenmiş büyük bir Farsça-Türkçe, Türkçe-Farsça sözlüktür. Ancak bu eser de bahsi geçen yangında yok olmuştur. Feyzî, daha sonra yakın dostu Muallim Nâcî’nin ısrarıyla öğrenciler için bir Türkçe-Farsça ve Farsça-Türkçe bir cep lügati hazırlamıştır. Bu eser basılmamıştır.

10. Gülşen-i Râz Tercümesi: Mahmûd Şebüsterî’nin Gülşen-i Râz isimli mesnevîsinin Türkçe tercümesidir. Eserin tek nüshası Taksim Atatürk Kitaplığı OE Yz 00024 numarada kayıtlıdır. Tercüme, müellif nüshası olup 34 varaktır.

11. Pâk Nihâd ve Pâk Dâmen: 1297/1881 yılında 15 sayfa olarak İstanbul Şirket-i İrâdiyye Matbaası’nda basılmıştır.

Feyzî Efendi, “Sürûş” takma adıyla Tercümân-ı Hakikât’ta edebî yazılar da yazmıştır. İbnü'l-Emin, Fransızca'yı iyi bildiğini, ancak bu dili konuşmadığını da belirtmektedir (Cunbur 1999: 648). Muallim Feyzî, devrinin ilmî ve edebî mahfillerinde âlim ve mütedeyyin kişiliğiyle saygı duyulan bir şahsiyet olmuştur.

Arslan, Mehmet ve  Mehtap Erdoğan (2009). Kerbelâ Mersiyeleri. Ankara: Grafiker Yay.

Cunbur, Müjgân (hzl.) (1999). Son Asır Türk Şairleri. C. I. Ankara: AKM Yay.

Çiftçi, Cemil (2012). Mâtem-nâme ve Vâveylâ. İstanbul: Kevser Yay.

Gövsa, İbrahim Alâettin (1945). Türk Meşhurları Ansiklopedisi. İstanbul: Yedigün Neşriyat. 380.

Muallim Feyzî (1303). Sûz u Güdâz. İstanbul: Şirket-i Mürettibiyye Matbaası.

Türk Ansiklopedisi (1968). “Feyzî”. C. 16. Ankara: MEB Basımevi. 280.

Gazel

Kıyâmetler kıyâm eyler hirâm-ı nâzenîninden

Ayândır şûr-ı mahşer dîde-i sihr-âferîninden

Ayagı bâde zann etme yed-i sâkîde Mûsâ-veş

Yed-i beyzâdır olmuş âşikâre âsitîninden

Görürsün zîr-i pâyında bahâristân-ı lâhutu

Nigâh etsen ol iklîme mahabbet dûrbîninden

Bî-hakkın cüst u cû yok yoksa câridir Fırât-âsâ

Hakîkat teşnegânın hep yesârından yemîninden

Hazer âh u enîninden Hudâ-gûyân-ı şeb-hîzin

Hudâ-gûyân-ı şeb-hîzin hazer âh u enîninden

Degişmez sûret-i ahvâli hîç erbâb-ı ma’nânın

Ne hasmın i’tirâzından ne halkın âferîninden

Zamân ebrârı şâd etmez zemîn ahrârı hoş tutmaz

Usandım Feyziyâ dehrin zamânından zemîninden

(Cunbur, Müjgân (hzl.) (1999). Son Asır Türk Şairleri. C. I. Ankara: AKM Yay. 649-650.)

Şarkı (Hicâz)

Gülşen-i kûyuna kimler varıyor?

Kim ayagın öperek yalvarıyor?

Bagrımı şâne gibi kim yarıyor?

Sevdigim zülfünü kimler tarıyor?

Kime kaldı o nezâketli tenin?

Kimöper dâ’im o gonca dehenin?

Hangi hâr örseliyor gül bedenin?

Sevdigim zülfünü kimler tarıyor?

Âh bükdü belimi bâr-ı firâk!

Etdigin cevre vefâsızlıga bak!

Severek ohşayarak aglayarak

Sevdigim zülfünü kimler tarıyor?

(Muallim Feyzî (1303). Sûz u Güdâz. İstanbul: Şirket-i Mürettibiyye Matbaası. 13-14.)