Madde Detay

Adı Süleymân’dır. İstanbul’da 1203/1789 yılında doğdu. Hoca Süleymân Fehîm Efendi sanıyla tanındı. Tahsilinin ardından Dîvân-ı Hümâyûn Kalemi’nde ve Darbhâne-i Âmîre’de çalıştı. Daha sonra Rumeli’de voyvodalık ve mütesellimlik vazifelerinde bulundu. İstanbul’a döndüğünde memuriyetten ayrılıp Karagümrük’teki konağına çekildi. Burada Farsça dersleri okuttu. Öğrencileri arasında Ahmed Cevdet Paşa, Nüzhet Efendi, Fatîn gibi dönemin önemli isimleri de vardı. Bu toplantılar esnasında Ahmed Cevdet Paşa’ya “Cevdet” mahlasını veren kişi Süleymân Fehîm’dir. Bir süre Tefsir-i Mevâkib’in yazarı Selanik kadısı İsmail Ferrûh Efendi’nin hizmetinde bulundu. 1 Rebîülevvel 1262/13 Mart 1846’da İstanbul’da vefat etti. Ölümüne hattat şairlerden Kıbrısî-zâde İsmail Hakkı Efendi, “Nâle kılsun ins ü cin gitdi Süleymân-ı Fehîm” mısrasıyla tarih düşürmüştür (Cunbur 1999: 584).

Eserleri şunlardır:

1. Dîvânçe-i Fehîm: Ta’lîk hattıyla İstanbul’da Receb 1262/Temmuz 1846’da öğrencilerinden Nüzhet Efendi tarafından taşbaskısı olarak yayımlandı. 49 sayfalık Dîvânçe’de 1 kaside, 15 tarih manzumesi, 2 mesnevi, 1 terkib-i bend, 3 tahmis, 62 gazel, 5 kıt’a, 3 şarkı, 1 tazmin, 1 matla, 16 müfred bulunmaktadır. Dîvânçe'nin sonundaki, “Eyledi hâme-i Abdî terkîm/Basıldı nüsha-i dîvân-ı Fehîm” mısralarından eserdeki ta’lik hattın Abdî Efendi’ye ait olduğu anlaşılmaktadır.

2. Sefînetü’ş-Şu’arâ: Devletşah Tezkiresi’nin bazı ilavelerle genişletilmiş bir tercümesidir. Sefînetü’ş-Şu’arâ’nın yazma nüshasının hatime bölümünde eserin 1233/1818 tarihinde tamamlandığı kayıtlıdır (Sefînetü’ş-Şu’arâ, vr. 193b). Eser, 1259/1843 yılında Tabhâne-i Âmire’de basılmıştır. 352 sayfadır. Eserin basımına Fehîm, “Sefînetü’ş-Şu’arâ oldı tab’ ile mümtâz/Basıldı müjde selâmet Sefînetü’ş-Şu’arâ” mısralarıyla tarih düşürmüştür. Ayrıca eserin sonunda Ahmed Cevdet Paşa, Fatîn, Nazîf Ahmed Bey, Tâlib Efendi, Kıbrısî-zâde İsmâîl Hakkı ve Fehîm’in talebelerinden Mehmed Sa’îd gibi şairler tarafından Sefînetü’ş-Şu’arâ’nın tab’ına tarih düşürülmüştür.

3. Gazelliyât-ı Sâ’ib Şerhi: Fehîm, Sa’îb-i Tebrîzî Dîvânı’nı şerhe başlamış, ancak vefatı sebebiyle bu şerhi tamamlayamamıştır. Bunun üzerine yarım kalan şerhi, aynı zamanda talebesi olan Ahmed Cevdet Paşa bitirmiştir. Eserin nüshaları şunlardır: 1. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, TY 5593; 2. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, TY 5594; Bayezid Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi 3302.

Konağını edebî bir meclis hâline getiren Fehîm Efendi, Farsçayı mükemmel bilmektedir. Kaynaklarda filozof-meşreb ve zarif bir kişiliğe sahip olduğu söylenir. Fehîm, İranlı şairler Sâ’ib-i Tebrîzî ve Şevket-i Buhârî’ye özenmiş, Sebk-i Hindî akımının etkisinde kalmıştır (Kurnaz 2000: 204). Gazelde Neş’et’i kendisine örnek almıştır. Başarılı bir şair olarak nitelendirilmese de özellikle Sefînetü’ş-Şu’arâ isimli tercümesi ile meşhur olmuştur.

Cunbur, Müjgân (hzl.) (1999). İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C. 1. Ankara: AKM Yay.

Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü’l-Eş’âr. İstanbul: İstihkâm Alayları Litografya Destgâhı.

Kurnaz, Cemal (hzl). (2000). Muallim Naci Osmanlı Şairleri. Ankara: Akçağ Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa  Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı  (hzl.) (2000). Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Mehmed Süreyyâ. (1311). Sicill-i Osmânî. C. IV. İstanbul: Matba’a-i Âmire.

Süleymân Fehîm Efendi (1233). Sefînetü’ş-Şu’arâ. Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi. Nr. 1621. vr. 193b.

Süleymân Fehîm Efendi (1259). Sefînetü’ş-Şu’arâ. İstanbul: Tabhâne-i Âmire.

Süleymân Fehîm Efendi (1262). Dîvânçe-i Fehîm. İstanbul.

Şemdeddîn Sâmî (1996). Kâmûsu’l-A’lâm. C. V. (tıpkıbasım). Ankara: Kaşgar Neşriyat.

Ünlü, Osman (2006). “Türk Edebiyatında Sâibl-i Tebrizî Şerhleri”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4 (1): 85-93.

Gazel

Gonca-i nakş-ı kadehdir gül-i bâg-ı işret

Kulkul-ı savt-ı sebû bülbül-i râg-ı işret

 

Şahne-i akla itâ’at mi ider mest-i cünûn

Olamaz kişver-i aşk içre yasâg-ı işret

 

Dil kebâb ola semender gibi mey hûn-ı ciger

Böyledir kâ’ide vü resm-i ocâg-ı işret

 

Sâkî-i meclis-i vahdet aramaz şâh u gedâ

Ser-i fagfûr ile bir oldı ayâg-ı işret

 

Gerdiş-i câm-ı hamûşîde sadâ olmaz hîç 

Beng-i pervâne olur dûd-ı çerâğ-ı işret 

 

Çâh-ı Yûsuf mı bu mînâ-yı şarâb ey sâkî

Bûy-ı cânâneyi şemm itdi dimâg-ı işret

 

Reh-i meyhâneyi ta’rîfe ne hâcet zâhid

Nâle-i çeng ü rebâb oldı sürâg-ı işret

 

Bir zamân mest-i mey-i la’lin iken dil şimdi

Şahne-i hatt-ı lebin kıldı yasâg-ı işret

 

Ey hoş ol rinde ki santûra bedel sînesini

Nagme-i âh ile âheng ide câg-ı işret

 

Künc-i hum-hâne Fehîmâ bana taht-ı Cem’dir

Câm-ı Cemşîd olur rinde çanag-ı işret

 

Gazel

Pür-nevâ-yı âh ile âheng idince sâz-ı aşk

Bezm-i uşşâka gelüp raks eyledi şehnâz-ı aşk

 

Bülbül-i gülzâr-ı vahdet sırr ider sırr-ı güli 

Fâş olur âh-ı hezârın kesretinden râz-ı aşk

 

Pek atılma ruh-güşâ olmaz o şâh-ı hüsn ü ân 

Mât olursun başka bir mansûbedir açmaz-ı aşk

 

Bezm-i rindâna basınca sâkî-i Çînî ayag

Zâhir oldı kâse-i fagfûrdan âvâz-ı aşk

 

Kâf-ı istignâda pervâz itse de ankâ-yı dil

Sayd ider şehbâl-i kudretle anı şehbâz-ı aşk

 

Çille-i cevri çeküp saht-ı kemân-ı çarhdan

Taş dikerse menzil-i maksûda tîr-endâz-ı aşk

 

Nutk-ı hâfızdan olur ehl-i mahabbet rinde dil

Âb-ı hayvândır Fehîmâ bâde-i Şîrâz-ı aşk

(Süleymân Fehîm Efendi (1262). Dîvânçe-i Fehîm. İstanbul. 19, 30.)