Madde Detay

Kırım hanlarından II. Mengli Giray Han 1093/1682 yılında Kırım'da doğdu (1682-10 Aralık 1739). Hacı Selim Giray Han’ın oğludur. Silivri’de çiftliğinde oturduğu bir sırada Osmanlı Devleti tarafından, III. Saadet Giray’ın yerine Kırım hanlığına getirildi (1724). Kırım’da büyük yetki sahibi olan Şirin beylerinden Can Timur’un isyanını bastırdı. İç düzeni sağladıktan sonra, Osmanlı Devleti'nin isteği üzerine İran’a Kalgay Âdil Giray kumandasında kuvvet gönderdi. Fakat Âdil Giray, Bucak tarafına kaçarak Nogaylara sığındı. Mengli Giray’a karşı bir isyan hazırladı. Bu isyanın büyümesi üzerine Mengli Giray, Bucak’a giderek isyanı bastırdı (1728). Patrona Halil isyanından sonra hanlık görevinden alındı (1730). Önce şimdi Bulgaristan sınırları içinde kalan Yanbolu’ya, sonra Rodos’a sürgün edildi. Kırım Hanlığı üzerinde yapılan kardeş kavgalarında tahta çıkan han, rakipleri olan girayları Osmanlı Devleti’ne sürgüne gönderirdi. Sürgüne gelen Giray’lar yanlarında eşleri, çocukları, yakın akrabaları, hizmetçileri, cariye ve köleleriyle gelirler, ikâmetlerine ayrılan yerlere, çiftlikler yerleşirlerdi. Çatalca, Saray, Silivri, Yanbolu bunlar arasında idi. Eğer daha ağır bir cezalandırma söz konusu olacak ise Ege adalarına yollanırlardı. II. Mengli Giray 1737’de II. Fetih Giray’ın azlinden sonra ikinci defa Kırım hanı oldu. Bu sırada devam eden Türk-Rus savaşına katıldı. Urkapı’da Rusları yendi ve geri çekilmek zorunda bıraktı (1738). Kırım’da Karasu kasabasında cami, Halvetiye tekkesi, Bucak’ta, Tatarpınarı’nda medrese, İstanbul’da Tophane’de Gülşeni tekkesini yaptırdı. 1152/10 Aralık 1739'da Bahçesaray'da öldü.

Mengli Giray'ın Nevâyî mahlası ile yazdığı şiirleri vardır. Kırım Tatarlarının konuştukları dil, Tatarca adı verilen Kuzey-batı Türk lehçesidir . Fakat Osmanlı Devleti ile sürdürülen özel alaka ve hanedanın erkek çocuklarının Osmanlı Sarayında eğitilmeleri sonucu kullanılan yazı dili de Osmanlı edebî dilinin yoğun etkisi altında kalmıştır. Oysa Osmanlı Devleti'ne bağlanmadan önce kullanılan yazı dili Çağatayca idi. II. Mengli Giray’ın Nevâyî mahlasını seçerek Çağatay lehçesine ve bu dilin âdeta banisi konumunda olan Ali Şir Nevâyî’ye olan ilgisini göstermiş olması dikkat çekicidir. Fakat yazdığı şiirler tümüyle Osmanlı edebî dili özelliklerini yansıtır.

Gültekin İbrahim (1998). Halim Giray ve Gülbün-i Hânân. Yüksek Lisans Tezi. Türkistan: Ahmet Yesevi Üniversitesi

İsen, Mustafa (2000). "Kırım Hanedanının Şairliği". Bilig. (15): 81-90.

İsen, Mustafa, Ali Fuat Bilkan ve Tuba Işınsu Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay.

Kurnaz, Cemal ve Halil Çeltik (2000). Osmanlı Dönemi Kırım Edebiyatı. Ankara.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kurnaz, Cemal ve Halil Çeltik (2012). "Hanlık Dönemi Kırım Şairleri Hakkında Bazı Tesbit ve Değerlendirmeler". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. (51): 275-294.

Öztuna Yılmaz (1996). Devletler ve Hanedanlar. Ankara.

Tatçı, Mustafa (hzl.) (2003). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. I,II,III. Ankara: Bizim Büro Yay.

Gazel 

Üftâde-i dâm-ı ser-i zincîr-i cefâyuz

Bir zülf-i siyeh-kâra kul olmaga sezâyuz

Ger şâh-ı serîr-dâr olursa n’ola cânân

Gam mı çekerüz biz dahi kûyında gedâyuz

İtmeklük içün hâk-i rehün dîdeye sürme

Her şâm u seher tâlib-i teşrîf-i sabâyuz

Bir pula satarsa bizi agyâre aceb mi

Ol âfet-i gül-çehreye çün bâd-ı hevâyuz

Eylerse Nevâyî n’ola eş’ârumı tahsîn

Biz silsile-i Hân-ı Kırım Mengli Girâyuz

(İsen, Mustafa, A. F. Bilkan, T. Işınsu Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay. 268).