Madde Detay

Asıl adı Ni’metullâh’tır. Doğum tarihi çoğu kaynakta 1112/1700 olarak kayıtlıdır (Tuman 2001: II, 1081; Sâmî 1996: VI, 4593; Ârif Hikmet Nu: 601, 62a). Fakat Topkapı Yazma Eserler Kataloğu’nda (1961: II/205) ve Sicill-i Osmanî’de  (Mehmed Süreyya 1308: IV/575) şairin doğum tarihi 1122/1710-11 olarak geçmektedir (Mehmed Süreyyâ 1308: IV/575). Ni’met İstanbulludur. Küçük yaşta yetim kalmış ve dedesi Osman Efendi tarafından yetiştirilmiştir. Sicill-i Osmanî’de Osman Efendi ile ilgili “mevâlîden” olduğu bilgisi verilmektedir (Mehmed Süreyyâ 1308: IV/575). Yine Ârif Hikmet Tezkiresi’nde (Nu: 601, 62a) ve Tuhfe-i Nâilî’de (Tuman 2001: II/1081); Ni’met’in Ebû Eyyûb Ensârî ruznâmçecisi Abdurrahîm Efendi sülâlesinden olduğu, Selânikli Mektubî Osman Efendi’nin himayesinde yetiştiği ve bizzat ondan ilim tahsil ederek mülâzım olduğu bilgileri zikredilmektedir. Ni’metullâh Efendi, medrese tahsili görerek 1143/1730-31 tarihinde Mirzâ-zâde Şeyh Mehmed Efendi’nin şeyhülislamlığı zamanında müderris olmuş fakat Damad-zâde Ebûlhayr Ahmed Efendi’nin şeyhülislamlığında bu görevinden uzaklaştırılmış ve daha sonra ise yeniden bu göreve dönmüştür. Âhi Çelebi ve Mahmud Paşa’nın naibliklerinde de bulunan Ni’met, Darüssaâde ağası Makbul Beşir Ağa zamanında, beş buçuk sene süreyle Harameyn müfettişliğiyle görevlendirilmiştir (Ârif Hikmet Nu: 601, 62b, İpekten, vd. 1988: 343). Ni’met, 1168/1754-55 senesinde Galata mollası, sonra Mısır mollası ve Muharrem 1178/Temmuz 1764 tarihinde ise Mekke mollası olmuştur. Daha sonra İstanbul kadılığı payeliğini alan şair, 1183/1769-70 senesinde Altûnî Çuka-zâde Abdullâh Efendi’nin yerine Ordu-yı hümâyûn kadılığına getirilmiştir. 1183/1769-70 tarihi ortalarında, Tevkii Ali Paşa sadrazamlığının son dönemlerinde, Babadağı kışlağına gitmiş ve burada üç seneye yakın kadılık görevinde bulunmuştur. Ni'met, Şefkat (Kılıç 2008: 157) ve Silahdar-zâde'ye (Nu: 605, 71b) göre 1185/1771-72'de, Ârif Hikmet (Nu: 601, 62a) ve Fatin'e (Çifçi: 414) göre 12 Şevval 1186/6 Ocak 1773'te Şumnu'da vefat etmiştir. Mezarı, Cami-i Atik yakınlarındadır. Şairin oğlu Ni’met-zâde Seyyid Şükrullâh Efendi de, müderrislik ve Şam mollalığı görevlerinde bulunmuş, Cemaziyelevvel 1202/ Şubat-Mart 1788 tarihinde vefat etmiştir (Mehmed Süreyyâ 1308: III/155, IV/575). 

Ni'met, tezkirelerde devrinde önemli devlet görevlerinde bulunmasının yanında şiir ve inşada kabiliyetiyle de tanınmış, özellikle İstanbul’daki çeşme vb. eserlerdeki tarihleriyle dikkati çeken bir şair olarak anılır. Koca Ragıp Paşa'nın meclislerinde de bulunmuş ve şair Haşmet ile latifeleri söz konusudur (Mehmed Süreyyâ 1308: IV/575). Şiirlerinde Arapça ve Farsça terkipleri çokça kullanan şairin dilinin sade olmadığı görülmektedir. Ni’met’in bilinen tek eseri Dîvân’ıdır. Fakat kaynaklarda Ni’met Efendi’nin Dîvânçe'sinin Kartal vakasında yok olduğu ve bu durumun bizzat şairin kendi ağzından duyulduğu ve diğer eserlerine ulaşmanın ise oldukça güç olduğu dile getirilmiştir (Ârif Hikmet Nu: 601, 63a).

1. Dîvân: Bilinen tek nüshası, Topkapı Sarayı Müzesi, Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları Koleksiyonu, H. 881 arşiv numarası ile kayıtlıdır. Eserin dibace kısmında yer alan bilgilere göre şair, eserini dönemin padişahı Sultan I. Mahmud’a sunmak maksadıyla tertip etmiştir. Dîvân, 44 varaktır ve her sayfası 19 satırdan müteşekkildir. Dîvân'da, 1 dibace,  4 kaside, 10 gazel, 97 kıta ve 49 beyit vardır. Dîvân, yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (Alkan 2011).

Dîvân’da dikkat çeken önemli bir husus ise, şiirlerin 102 tanesinin tarih manzumelerinden oluşmasıdır. Bu tarihlerden 92’si kıta, 10’u da gazel nazım şekliyle yazılmıştır (Turan vd. 2012: 3). Ni’met, döneminde yaşanmış çeşitli olaylara, durumlara, mansıp, tayin, fetih, yapı ve imar faaliyetleri, yeni yılın gelişi, sakal çıkması gibi değişik konularda tarih düşürmüştür. 

Alkan, Sevim (2011). Ni’met Divanı (İstanbullu): İnceleme-Metin-Dizin. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.

Ârif Hikmet. Tezkire-i Şu’arâ. Millet Genel Kütüphanesi Mikrofilm Arşivi Nu: 601. 

Çifçi, Ömer (hzl.). Fatîn Davud Hâtimetü’l- Eş’âr (Fatîn Tezkiresi). http://ekitap.https://www.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83503/fatin-davud---hatimetul-esar.html. (erişim tarihi: 24.11.2013).

İpekten Haluk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve. Turgut Karabey (1998). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu (1967). C. III. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

Karatay, Fehmi Edhem (hzl.) (1961). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. C. II. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yay.

Kılıç, Filiz (hzl.) (2008). Şefkat Tezkîre-i Şu’arâ-yı Şefkat-i Bagdâdî. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83505/sefkat-i-bagdadi---tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 24.11.2013].

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Mehmed Süreyyâ (1308). Sicill-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. C. III-IV. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Ni’met Ni’metullâh Efendi. Dîvân. Topkapı Sarayı Yazma Eserler Müzesi Arşivi Nu: H. 881.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1997).  “Ni’met Ni’metullah Efendi”. C. VII. İstanbul: Dergâh Yay. 62.

Silahdar-zâde Mehmed Emin. Tezkire-i Silahdar-zâde. Millet Genel Kütüphanesi Mikrofilm Arşivi Nu: 605.

Şemseddin Sâmî (1996). Kâmûsu’l-A’lâm (Tıpkıbasım/Facsimile). C. VI. Ankara: Kaşgar Neşriyat.

Turan, Selami, K. Çetin, S. Alkan (2012). "Ni’met ve Sürûrî’nin Tarih Şiirlerinde Geçen Cenab-ı Allah’ın İsim ve Sıfatları". İkinci İslami Türk Edebiyatı Sempozyumu (Edebiyatımızda Cenâb-ı Allah). Üsküdar/İstanbul. 05-06 Ekim 2012.

Târîh-i Cülûs-ı Hümâyûn 

Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün

Hirâsân olma ey dil böyledür takdîr-i Rabbânî

Bu çarh-ı bî-sebâtun devridür bîş ü keme bâ’is

Bulur şeh-râh-ı fırsat böyle keç-reftâr-ı zımnında

Olur menzil-res-i maksûd ile def’-i gama bâ’is

Nedür bu rûşenâyî-i ferah dirsen bu ‘âlemde

Tulû’-ı mihr-i şevketdür bu vakt-i hurreme bâ’is

Ki ya’ni Hazret-i Sultân Mahmûd Hân-ı zî-şânun

Cihâna oldı şevk-i makdemi ‘ayş u deme bâ’is

Ola dâ’im şeref-bahşâ-yı evreng-i hilâfet kim

Kudûmın itdi Hak tahsîl-i kâm-ı âdeme bâ’is 

Hudâ itsün serîr-i saltanatda dâ’im ü sâbit

Ki zât-ı bî-nazîridür nizâm-ı ‘âleme bâ’is

Nisâr-ı cevher-i şevk ile yazsam n’ola târîhin

Ki oldur Ni’metâ bu beyt-i pâk-ı mülheme bâ’is

Misâl-i rûh cism-i dehri feyzile idüp ihyâ

Cülûs-ı Hân-ı Mahmûd oldı emn-i ‘âleme bâ’is (1143/1731)  

(Alkan, Sevim (2011). Ni’met Divanı (İstanbullu): İnceleme-Metin-Dizin. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi. 181.)