Madde Detay

173/1760 tarihinde Antep’te doğdu. Antep ve Kilis’te mütesellimlik eden, Antep’te Karagöz Camiini yaptıran Kocabattal lakaplı Hacı Mehmed Ağa’nın torunudur. Babası, Battal-zâde Mehmed Ağa diye tanınmıştır. Nurî Mehmed Paşa, 20 yaşında eğitimini tamamlayarak devlet kademelerinde görev aldı. 1196/1781’de mîrlivalıkla 1199/1784’de mîrimîrân rütbesi ile Antep mutasarrıflığına tayin edildi. Doğum ve ölüm tarihleri arasında bazı çelişkiler vardır. Güzelbey, Antep Şer’i Mahkeme Sicilleri’ne dayanarak doğum tarihine dair bir bilginin bulunamadığını, ölüm tarihinin ise 1205/1790 olduğunu ortaya koymuştur (1965: 77) . Kâmûsu’l-A‘lâm'da 1173/1760'da doğduğu 1201/1886’da vefat ettiği yazılıdır (1996:4618). Bağdatlı İsmail Paşa Hediyyetü’l-Ârifîn’de doğumundan söz etmezken 1206/1791’de öldüğünü belirtir (1951: I/535). Şakir Sabri Yener, doğumunu 1173/1760, ölümünü ise 1205/1790 olarak verir (1934: 23). Fatin, doğumunu 1173/1760, ölümünü ise 1201/1886 olarak vermiştir (1271: 422).

Paşa'nın Rus savaşına katılmak üzere görevlendir­diği vekili, kendisine ihanet etmiş, sadrazama yolladığı para ve hediyelerle, başında bulunduğu askerleri bırakıp kaçmıştır. Bu durumu fırsat bilen Antep’teki düşmanları ile Maraş ve Kilis mütesellimleri padişahı Paşa'ya karşı kışkırtmaları sonucu hakkında idam kararı çıkmıştır. Antep kalesine sığınarak yedi ay kendini savun­muştur. 1205/1790’da Halep Valisi Divrikli Köse Mustafa Paşa tarafından Antep’te idam edilmiştir. Ölümü hakkında değişik rivayetler mevcu­tur. Antepli şair Küllî-zâde Osman Sâ'ib Efendi'nin yazdığı mezar taşındaki kitabede maktul olduğu yazılıdır. Mezarı, yakın zamanlara kadar bir türbe gibi halk arasında ziyaret yeri hâline gelmiş ve boğmacık öksürüğü tabir edilen çocuk hastalığı için bir şifa yeri olarak görülmüştür. 

Kamusü’l-Alâm’da, Bağdatlı İsmail Paşa'nın Keşfü’z-Zünûn zeylinde ve ken­disinden bahseden diğer kaynaklarda mürettep bir Dîvân'ı olduğu yazılıdır. Diğer yandan Cemil Cahit Güzelbey’e Nûrî Mehmed Paşa'nın torunlarından Ahmed Orhan adlı biri, Paşa’nın Dîvân'ı olduğuna dair bilgiyi şifahi olarak söylemiştir. Dîvân'ı şu an için kayıptır. Mahlası Nûrî’dir. Hece ve aruzla yazılmış şiirleri vardır. Cemil Cahit Bey, 16’sı aruz 14’ü hece olmak üzere toplam 30 şiirini toplamıştır. Nûrî Mehmed Paşa’nın Antep’te kendi adına yaptırdığı ca­mideki mezar taşına Küllî-zâde Osman Sâ'ib Efendi tarafından yazılmış tarih kıtası şöyledir:

Âh kim münhasif oldı hayfâ

Âlemün nûrı Muhammed Paşa

Âh idüp söyledi Sâ'ib târîh

Oldı maktûl bu Nûrî Paşa (1205/1790)

Bu kıtanın hemen altında mezarın tamir edildiğini göste­ren bir tarih beyti vardır. 

Nurî Mehmed Paşa, hem âlim hem de şairdir. Ölümünü anlatan ve Antep’te meşhur olan bir “niyâz”ının kendisinin yazdığı rivayet edilmektedir. Bu bilgi yanlış olup ölümünden sonra kendi ağzındanmış gibi başkaları tarafından söylenmiştir.

Arif Hikmet Tezkiresi. Millet Ktp. Tarih 789. vr. 63a.

Ahmed Cevdet Paşa (1884). Cevdet Tarihi. İstanbul. (5): 203.

Bayrı, Mehmet Hayri (1937). Halk Şarleri Hakkında Küçük Notlar. İstanbul.

Fatin (1271). Hatimetü'l-Eşar. İstanbul: İstihkam Alayları Litoğrafya Destgahı.

Göğüş, Oğuz (1962). Gaziantepi Tanıtıyoruz I. Gaziantep.

Göğüş, Oğuz (yty.). İlk İnsanlardan Bugüne Çeşitli Yönleriyle Gaziantep. yyy.

Güzelbey, Cemil Cahit (1965). “Nuri Mehmet Paşanın İdamının Gerçek Sebepleri”. Gaziantep Kültür Dergisi. (7): 77, 107.

Güzelbey, Cemil Cahit (1969). “Nuri Mehmet Paşa Divanı ve Bazı Şiir­leri’. Gaziantep Kültür Dergisi. (12): 17-23.

Güzelbey, Cemil Cahit (1984). Gaziantep Camileri Tarihi. Gaziantep.

Güzelbey, Cemil Cahit (1991). “Nuri Mehmet Paşanın Bilinmeyen Bazı Yönleri”. Yöre Dergisi. (6): 15-16.

İpekten Haluk ve Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

Kilisli Rifat Bilge ve İbnü’l-Emin Mahmut Kemal İnal (hzl.) (1951). Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifin. İstanbul. I: 535; II: 350.

Şemşeddîn Sâmî (1996). Kamusu'l-Âlâm. Ankara. 6: 4618. (Tıpkı Basım)

Şiir Defteri. Halil İbrahim Yakar Özel Kütüphanesi.

Yakar, Halil İbrahim (2013). Antepli Divan Şairleri. Gaziantep: YCM Yay.

Yener, Şakir Sabri (1934). Gaziantep Büyükleri. Gaziantep: Gaziantep Halk Fırkası Matbaası.

Yetkin Hulusi ve Menmet Solmaz (1969). Gaziantep Çevre İncelemeleri. Gaziantep: Gaziantep Kültür Derneği Yay.

Gazel

Âh ilişdi kâkül-i dildâre bir ben bir gönül

Şâne-veş olmakdadır sad-pâre bir ben bir gönül

İntizâr-ı vuslat-ı dilber ile şeb-tâ-seher

Kalkmışuz bî-tâkat ü bî-çâre bir ben bir gönül

Devr ider vâdî-i aşkı yine merkezde mukîm

Bu revişle benzedi pergâre bir ben bir gönül

Gördi nazm-ı Râşidi çün bülbül-âsâ başladı

Gülşen-i tanzîrde güftâre bir ben bir gönül

Bir gül-i râ’nâ için gülşen-sarây-ı dehrde

Nûrîyâ uydu hezâr-ı zâra bir ben bir gönül

(Yakar, Halil İbrahim (2013). Antepli Divan Şairleri. Gaziantep: YCM Yay.106).