Madde Detay

Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının çeşitli türlerinde eserler veren fakat özellikle tiyatroları ve gazetecilik yaşamı ile tanınan Recep Bilginer, Adana’da (Necatigil 2007: 105; Arslan 1999: 117; Ed. Yalçın 2010: 230) doğdu. Bilginer, Tatarağası (eski sistemde posta hizmetleri) unvanlı büyük bir ailenin çocuğu idi (Tural 2005: 403). Babası Mustafa Bey ve annesi Hamide Hanım tarafından Yılmaz adı verilen yazarın daha sonra gözlerindeki rahatsızlığı nedeniyle götürüldüğü mahalledeki cami hocasının tavsiyesi üzerine ve Recep ayında doğması sebebiyle adı Recep olarak değiştirilmiştir (Nebioğlu 1961-1962: 154; Yurtsever 1998: 4; Ener 2009: 16). Bu hastalıktan sonra yazar o dönemde Çukurova’da salgın olan sıtma hastalığına tutulmuştur. Uzun süre tedavi gören yazar bir süre sonra iyileşmiş ve 1929’da okula başladığı zaman (Nebioğlu 1961-1962: 155) yapılan göz taramasında gözlerinde rahatsızlık bulunanlar o okulda kalırken; Recep Bilginer ve bazı arkadaşları Adana’nın Saat Kulesi yakınındaki İnkılâp İlkokulu’na nakledilmişlerdir. Yazar ilkokul dördüncü sınıfta iken annesi vefat etmiş ve bu olaydan dört yıl sonra da babasını kaybetmiştir. Babasının ölümünden sonra ağabeyi Kadir Bilginer, çalıştığı Adana Belediyesi’nden, amcasının Serbest Fırka yanlısı olması ve partinin kapanması sebebiyle istifa etmiş ve daha sonra Konya’nın Beyşehir ilçesine memur olarak atanmıştır. Bunun üzerine Recep Bilginer de okul yaşamına Konya’da devam etmiştir (Bilginer 1998: 12). Bilginer 1940’ta Konya Lisesi’ni bitirdikten sonra bir yıl İstanbul Gazetecilik Enstitüsü’nde okumuştur.

Askerlik dönüşü 1944’te Vatan gazetesinde çalışmaya başlamıştır. Düşünce, Yeni Çağ, Akın, Tasvir, Söz Milletin adlı günlük siyasi gazeteleri ile edebiyat ve kültür dergilerini çıkarmıştır. Türk’e Doğru, Bozkır, Eskişehir Gazetesi, Ses Işık adlı süreli yayınlarda yazıları yayımlanan Bilginer, “Milletimin Efendisi İşte Bu” adlı bir şiiri alıntı olarak yayımlandıktan sonra “hükümetin manevî şahsına ve zabıta kuvvetlerine neşren hakaret etmek” cezası nedeniyle tutuklanmıştır. Bir süre cezaevinde tutulan yazar kefaletle serbest bırakılmıştır (Bilginer 1959: 9; 1981: 18-77; 2005: 39-44).

Recep Bilginer 1945 yılında ilk eşi İclâl Hanımefendi ile evlenmiş ve bu evlilikten aynı yıl bir erkek çocuğu, iki yıl sonra da (1947) bir kız çocuğu olmuştur. Engin ve Tülay isimlerini koydukları çocukları da babaları gibi gazeteci olmuştur. 2001 yılında yazarın oğlu Engin geçirdiği kalp krizi sonucu vefat etmiştir. Üç evlilik yapan Bilginer’in ikinci eşi Mahpeyker Akşit Hanım’dı. Mahpeyker Hanım’ın vefatı üzerine Bilginer, üçüncü eşi Maliye Bakanlığı Gelirler Baş Kontrolörü Gülsen Bilginer ile evlenmiştir (Tural 2005: 403).

Tiyatro yazarlığı ve gazeteci olmanın yanı sıra Bilginer, şu görevlerde de bulunmuştur: 1954 yılında Yönetim Kuruluna girdiği Türkiye Gazeteciler Cemiyetinde yaklaşık 40 yıl süreyle Genel Sekreterlik ve Genel Başkan Yardımcılığı, 1978-2002 yılları arasında UNESCO Türkiye Milli Komisyonunun altı dönem Yönetim Kurulu Üyeliği, 1985-1991 yıllar arasında İLESAM Kurucu Üyeliği, Yönetim Kurulu Üyeliği, 1989-2000 yılları arasında Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezinin beş dönem Bilim Kurulu ve Yönetim Kurulu Üyeliği. Tiyatro Yazarları Derneği’nin kurucusu olup, 1996’dan ölümüne kadar da (2005) başkanlığını (Özkırımlı 2004: 231) yapmıştır. ITI-UNESCO Türkiye Merkezi Genel Sekreteri (Kayaokay 1998: 54-55) olarak görev yapmıştır.

“Edebiyatçılar Derneği Üyesi de olan Recep Bilginer, oyun yazarlığı dışında tiyatro ile ilgili bazı kuruluşlarda da çalışmıştır. 1966 yılında Cevat Fehmi Başkut, Orhan Veli, Haldun Taner ve Refik Erduran’la birlikte Türk Tiyatro Yazarları Derneğini kurmuştur. 1990 yılına kadar bu derneğin genel sekreterliğini, bu tarihten sonra da başkanlığını, Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneğinin kuruculuğunu ve başkanlığını yürütmüştür. Yazar ayrıca ölümüne değin Milletlerarası Tiyatro Enstitüsü İcra Komitesi Genel Sekreterliği de yapmıştır.” (Taştan 2008: XVIII)

Gazeteci-yazar Recep Bilginer 17 Haziran 2005 Cuma günü kalp yetmezliği sonucu vefat etmiştir. Teşvikiye Camii’nde cenaze namazı kılınarak Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verilmiştir.

Yazar edebî hayata daha ortaokuldayken yazdığı şiirle girmiştir. Sık sık tren istasyonuna giden ve Adana yönüne hareket eden trenlerin arkasından bakan yazar, Konya’daki Babalık gazetesinde çıkan ilk şiirine “Trenler ve Raylar” ismini vermiştir.

Recep Bilginer’in şiirle girdiği edebiyat dünyasında en verimli olduğu tür ise tiyatrodur. Yazar bu edebî tür ile ilgili düşüncelerini; “Tiyatro yazarlığıyla toplumu ve insanlığı aydınlatma görevi yerine getirilir. İnsanın normal yaşamda açık ve vurucu biçimde söyleyemediklerini sahne dilinde yalın biçimde söylemesi, normal yaşama bir uyarı niteliği taşır. Çünkü tiyatronun amacı da malzemesi de insandır. İnsanın kendisiyle, toplumla çekişmesini koyar ortaya” (Bilginer 2005: 13) ifadeleri ile dile getirmiştir. Bilginer’in bu ifadelerinden ve tiyatro eserlerinden hareketle yazarın özellikle gazetecilik mesleği sebebiyle yakından tanık olduğu ancak açıkça dillendiremediği pek çok sorunu, bozukluğu eserlerinde işlediği, eleştirdiği görülmüştür. Kendi yaşamından izler bulunan tiyatro eserlerinde kurgu ve tipler gerçek hayattan seçilerek oluşturulmuştur. Bilginer, eserle verilen mesajın geçerliliğini hiçbir zaman kaybetmemesi ve mesajı veren kahramanın inandırıcı olması gerektiği hakkındaki düşüncelerini kendisiyle yapılan bir röportajda şu sözlerle dile getirmiştir: “Ben yaşadığım pek çok olayda kafamda yer eden insanları, tek bir olay çevresinde oyunlarımda toplamaya çalıştım. Yani tipleri gerçek hayattan seçmeye çalıştım. Olaylar hangi dönemde geçmiş olursa olsun, yaşadığımız döneme, hatta yaşayacağımız dönemlere uzanacak mesajlar vermeye çalıştım. Her oyunda seyirciye bir mesaj vermek gerekir. Ama bu mesaj nutuk atar gibi olmamalıdır. Oyunun içinde, oyunun akışına bağlı, karakterlerin olayları yorumlar gibi söyledikleri sözler biçiminde olursa seyirci yadırgamaz bunu. Tiyatro yazarken benim özen gösterdiğim yöntem şudur: Az sözle çok şey anlatmak, yani ekonomik olmak. Bir kere olay kahramanları inandırıcı olmalıdır, sözleri ve davranışlarıyla. Sözler açık, duru ve anlaşılır olmalıdır. Replikler kısa ve vurucu olmalıdır. Diyaloglar bir merdivenin basamakları gibidir, her diyalog olayı bir adım öne götürmeli.” (Yurtsever 1998: 13)

Yazarın tiyatro eserlerini köy hayatını, kadın-erkek ilişkilerini, toplumsal ve siyasi sorunları işleyen aktüel konular ve tarihî konular şeklinde iki ana başlık altında değerlendirebiliriz.

Köylülerin töreler yüzünden dağılan ailelerinin dramı, muhtar tarafından ezilen, sömürülen köylülerin yaşadığı sıkıntılar, aşırı ve kontrol edilemeyen kıskançlığın doğurduğu sonuçlar, yasak aşklar yüzünden dağılan ailelerin durumu, devlet yönetiminde görülen aksaklıklar, politikacıların hataları ve yönetimin değişmesiyle bir aydının yaşadığı kimlik bunalımı, hapishanede yaşanan sorunlar, ekonomik sıkıntılar ve tarihî şahsiyetlerin hayatları Bilginer’in eserlerinde ele aldığı konulardan bazılarıdır.

Bilginer’in tiyatro eserlerinin yanı sıra aynı isimli tiyatro oyunundan uyarladığı Politikada Bir Sarı Çizmeli isimli bir romanı da vardır.

Çeşitli türlerde eser veren Bilginer, hapishane anılarını ve yaşadığı dönemin siyasi olaylarını anı kitaplarında ele almıştır.

Bilginer’in ayrıca Kırgızların efsanevi kurtarıcısı Manas’ın anlatıldığı bir opera librettosu; çeşitli dergilerde yayımlanan on sekiz şiirini bir araya topladığı bir şiir kitabı; birçok şair ve yazarla yaptığı söyleşileri ve Roma izlenimlerini bir araya getirdiği, çeşitli dergi ve gazetelerde çıkan dil, tarih ve edebiyat konulu makalelerini bir araya getirdiği, çeşitli gazetelerdeki güncel olayları irdeleyen yazılarını bir araya getirdiği deneme kitapları; Mustafa Kemal’in zor ama başarılı hayatının bir bölümünün dramatize edildiği, Türk-Ermeni ilişkilerinin anlatıldığı senaryoları; Beyşehir’in coğrafi, ekonomik, sosyal hayatının ve Eşrefoğulları tarihinin, Celâl Bayar’ın 27 Ocak-27 Şubat 1954 tarihinde Amerika’ya yaptığı gezinin anlatıldığı, Mustafa Kemal’le ilgili Türk basınında çıkan haberlerin yer aldığı inceleme türünde eserleri de vardır.