Madde Detay

Anadolu halk masallarının derlenmesinde katkısı olan ve pek çok masalın gelecek nesillere ulaşmasını sağlayan Naki Tezel, İstanbul’un Fatih ilçesinde doğdu. Babası İbrahim Cemal Bey, annesi Fahriye Hanım’dır. Masal çalışmalarıyla tanınmış folklor araştırmacısıdır. İstanbul 16. İlkokulu'nda (1928) başladığı ilköğrenimini İstanbul Gelenbevi Ortaokulu'nda tamamladı. İstanbul Pertevniyal Lisesi'nden mezun oldu (1931-1934). Lise öğreniminden sonra İstanbul Belediyesi İstatistik ve Neşriyat Şubesi'nde çalışmaya başladı. Aynı zamanda devam ettiği İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden 1940’ta mezun oldu. 1971’de İş ve İşçi Bulma Kurumu'ndan emekli oluncaya kadar pek çok kurum ve kuruluşta memuriyetlerde bulundu (Aslan 2013). Bunlar; İstanbul Belediyesi İstatistik ve Neşriyat Şubesi Memuru (1934- 1940), Ankara Valiliği Maiyet Memuru, Cebeci Nahiyesi Müdürü, Nallıhan ve Avanos kazaları Kaymakam Vekili (1940-1943), Sümerbank’ta Uzman (1943), Basın Yayın Genel Müdürlüğü İç Yayın Dairesi Raportörü Şube Müdürü, İç Basın Müdürü (1943-1951), Ticaret Bakanlığı Maden İdaresi Genel Müdür Yardımcısı (1951-1953), İşçi Sigortaları Kurumu Yönetim Kurulu Üyesi (1953- 1958), İş ve İşçi Bulma Kurumu Genel Müdürü (1958-1961), Sosyal Sigortalar Kurumu Müşaviri (1961-1966) ile İş ve İşçi Bulma Kurumu Genel Müdürü (1966-1971) görevleridir (Tümen 2018).

İstanbul Belediyesi İstatistik ve Neşriyat Şubesi şefi M. Halit Bayrı'nın Naki Tezel’in edebiyat ve folklor alanında yaptığı çalışmalara destek olduğu, Naki Tezel'in bu sayede bir yandan devlet memuriyetinde bulunurken bir yandan da edebî yazılar yazmaya ve folklor sahasında derleme ve incelemeler yapmaya yöneldiği bilinmektedir. "Tezel, Tezel Amca, Şerif Halil Paşa, N.T., M. Korkusuz" imzalarını da kullanan ve İş ve İşçi Bulma Kurumu'ndan 1971'de emekliye ayrılan Naki Tezel, 24 Temmuz 1980’de vefat etmiş, Kozlu Mezarlığına defnedilmiştir (Aslan 2013).

Tezel; Halk Bilgisi Haberleri, Ülkü, Türk Folklor Araştırmaları, Konuşmalar, Hisar, Köy Postası, Türk Yurdu, Yücel gibi dergilerde derleme ve araştırmalar yayımladı, daha çok masallarla ilgili çalışmalarıyla tanındı. Yeni Türk ve Halk Bilgisi Haberleri dergilerinin editörlüğünü yaptı. Bu dergiler dışında yaptığı derlemeleri ya da yazdığı masalları Yücel, Varlık, Çığır, Ülkü, Yirminci Asır, Eğitim, Türk Dili, Dünya, Cumhuriyet gibi dergi ve gazetelerde yayımlandı (https://www.turkedebiyati.org/yazarlar/naki-tezel.html). İlk yazısı 1935’te İstanbul Belediye Dergisi’nde çıkmıştır. Halk Bilgisi Haberleri'nde 24 sayı süren İstanbul Masalları dizisi (1936-1938) yayımlayan Tezel, bu derlemesiyle Ignácz Kúnos’tan sonra İstanbul masalları üzerinde çalışan ikinci araştırmacı olmuştur. Bu metinler, sonra İstanbul Masalları (1938) adıyla kitap hâlinde yayımlanmıştır (Aslan 2013).

Naki Tezel’in belli başlı masal kitapları arasında Keloğlan Masalları (1936), Altın Araba (1942), Peri Kızı (1945), Konuşan Kaval (1946), Altın Bülbül (1953), Talih Kuşu (1960) ve yeni basımları yapılan Türk Masalları (2 c, 1971) adlı eserler gösterilebilir. Bu eserlerden bazıları Fair Tales from Turkey (1946), Contes Populaires Turc (1953) ve The Mouse and Elephant (1969) adlarıyla İngilizce ve Fransızcaya çevrilip yayımlanmıştır. Türk halk masallarının zenginliğinin yurt dışında tanıtılmasını sağlayan bu çalışmalar, Naki Tezel'in halk kültürüne yaptığı önemli bir katkıdır. Köroğlu Masalı (1939) adlı derlemesinde Köroğlu Destanı’nın “İstanbul Kolu” ya da “Köroğlu’nun Ortaya Çıkışı” olarak adlandırılan ilk kolu bulunmaktadır. Naki Tezel, derleyip yayımladığı masallarda kaynak kişilerin anlatımlarını birebir vermek yerine, olay ve motiflerini bozmadan kendine göre yeniden kaleme alarak edebî bir üslupla anlatılanları zenginleştirmiştir. Tezel’in Halk Bilgisi Haberleri'nde, “İstanbul Manileri” başlığı ile yayımlanmış, dört sayı süren bir yazı dizisinin daha bulunduğu bilinmektedir (1939-1940). Bu dergide “İstanbul’da Lohusalık Adetleri” (S. 73, Teşrinisani 1937) adlı bir araştırması daha yayımlanmıştır (Tümen 2018).

Naki Tezel'in derlediği halk masalları, yüzyıllardır kuşaktan kuşağa sözlü gelenekle aktarılan masallardır. Bu masallarda konular genel olarak aşk, sevgi, dostluk, kıskançlık, arkadaşlık ve yardımlaşmadır. Ancak derlenen bu masallarda zaman zaman eğiticilikten uzak, şiddet içerikli unsurlara da rastlanmaktadır. Naki Tezel'in derlediği masallarda verilen mesajlar ve bu masalların eğitsellik yönüyle ilgili akademik çalışmalar (tez, makale, kitap vb.) yapılmaktadır.

Naki Tezel Anadolu’nun çeşitli yörelerinde yaygın olarak söylenen masalları derleyerek yazılı kültür birikimine kazandıran ünlü bir halk bilimcidir. 1933-1958 yılları arasındaki çabanın ürünü olan Türk Masalları adlı kitap, 54 masaldan oluşmaktadır. Bu masallarda peri kızı, cadı karı, kılıcın içinden çıkan on Arap dev, devler ve dev anaları, kedi suretine bürünme, yedi canlı Arap, ağladıkça gözlerinden inciler dökülen ve güldükçe yanaklarında güller açan güzel kız, Hızır Dede, senede bir tane yetişen kıymetli elma, konuşan tavşan, altın kuş vb. olağanüstülükler ele alınmaktadır (Karagöz 2017: 536). Peri Kızı adlı masalda kıskançlığın güzel bir davranış olmadığı ve sonunda kişinin kendisinin zarar görebileceği anlatılır. Kısmetimi Arıyorum adlı masalda arkadaşlık ve dostluğun önemi vurgulanmakta, dostların kötü günlerde birbirlerine destek olması gerektiği belirtilmektedir. Altın Bülbül adlı eserde zor durumda kalan insanlara yardım etmenin önemi aşılanmaktadır. Konuşan Kaval adlı eserde güzel ahlakın ve iyi kalpli olmanın en büyük erdem olduğu anlatılmıştır (Bağcı 2011). Naki Tezel'in derlediği masallar sözlü halk kültürü ve söz varlığı açısından (deyim atasözü, ikileme, tekerleme vb.) zengin örnekler barındırır. Örneğin "Naki Tezel, deyimleri uygun düşen durumlarda sıradan diyaloglar arasına ustaca yerleştirmiştir. Bundan dolayı kullanılan deyimlerin anlamlarını cümlelerin bağlamından yola çıkarak tahmin etmek oldukça kolaylaşmaktadır" (Tümen 2018: 235). Masallardaki tekerleme örnekleri, kullanılan atasözü ve deyimler halk dilinin zenginliğini göstermesi bakımından önem taşır.