Madde Detay

Maliye memuru Ali Rıza Efendi ile Fatma Neyyire Hanım'ın oğlu olan Hüseyin Cahit, ilk ve orta öğrenimini Serez ve İstanbul'da yaptıktan sonra Mekteb-i Mülkiye'yi 1896'da bitirdi. Vefa ve Mercan İdadîleri'nde 1901-1908 yılları arasında öğretmenlik ve müdürlük yaptı. II. Meşrutiyet'in ilânından sonra devlet memurluğundan ayrılarak İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nin saflarında siyasete atıldı ve 1908’de yapılan seçimlerde İstanbul milletvekili olarak meclise girdi. 1918’e kadar yaptığı milletvekilliğinin yanı sıra 1911'de yakın dostu Maliye Nazırı Cavit Bey'in teklifiyle Düyun-ı Umumiye Osmanlı Dayinler Vekilliği'ne seçildi ve bu görevini de 1922'ye kadar sürdürdü. Servet-i Fünun topluluğundan dostu Tevfik Fikret'le birlikte II. Meşrutiyet döneminin etkili gazetelerinden Tanin'i 1908-1914 yılları arasında yayımladı ve gazetenin başyazarı olarak İttihat ve Terakkî'nin politikalarını savunan etkili bir gazetecilik yaptı. Prens Sabahattin, Ali Kemal ve Rıza Nur gibi muhalif isimlerleyaptığı sert tartışmalar yüzünden 31 Mart isyanında gazetesi basılarak tahrip edildi ve kendisi de öldürülmek istendi. Daha sonra İttihat ve Terakkî hükûmetlerinin politikalarını da eleştirmesi yüzünden Tanin'den ve politikadan çekilmek zorunda kalan yazar, İstanbul'un İngilizlerce işgalinden sonra birçok İttihat ve Terakkî mensubu gibi 1919’da Malta'ya sürüldü. Burada İngilizce ve İtalyanca öğrendi ve sosyal bilimlere ait birçok eseri ve çeşitli roman ve hikâyeleri Türkçeye çevirdi. 1921'de Malta'dan kurtulduktan sonra İstanbul'a döndü ve Millî Mücadele'nin zaferle sonuçlanmasının ardındanTanin’i yeniden çıkarmaya başladıve bu gazetede İttihatçı kadronun yeniden bir araya gelmesi ve güçlenmesi için çalıştı. İsmet İnönü hükûmetlerini ve dolaylı olarak Atatürk'ü sert şekilde eleştirmesi yüzünden üç defa İstiklâl Mahkemesine sevk edildi. Bunlardan ikincisinde, yani 1925 yılında Çorum'da müebbet sürgün cezasına çarptırıldı ve gazetesi kapatıldı. Ceza kanununda yapılan bir değişiklikten yararlanarak kısa süre sonra İstanbul’a döndü.

1925-1938 arasında hiç bir işte çalışamayan ve geçim sıkıntısı çeken yazar,bu yıllarda çevirdiği eserlerin geliriyle geçinmeye çalışmış ve 1933-1940 arasında da devrin önemli dergilerinden Fikir Hareketleri'ni tek başına çıkarmıştır. Atatürk'ün ölümünden sonra İnönü’nün davetiyle yeniden siyasete dönen Hüseyin Cahit, 1939-1954 yılları arasında CHP milletvekili olarak mecliste bulunurken bir taraftan da üçüncü defa çıkardığı Tanin (1943-1947), Ulus, Yeni Ulus ve Halkçı gazetelerinde başyazarlık yapmış ve Demokrat Parti iktidarını şiddetle eleştiren yazıları yüzünden mahkûm edilerek kısa bir süre hapis yatmıştır. Yazar, adaylığını koyduğu 1957 seçimlerine kısa birsüre kala 82 yaşında zatürreden ölmüştür.

Hüseyin Cahit Yalçın'ın yazı hayatı iki kısımda ele alınabilir: 1. Servet-i Fünun Dönemi, 2. II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet Dönemleri. 1897 yılında katıldığı Servet-i Fünun topluluğu içinde aynı isimli dergide yayımladığı hikâye, roman ve eleştiri yazılarıyla edebiyat dünyasında ün kazanan yazar, bu devrede özellikle Servet-i Fünun'u eleştiren eskilik taraftarlarına en susturucu cevapları veren ve Servet-i Fünun'un edebiyat anlayışını hararetle savunan eleştiri yazılarıyla dikkati çeker. Bu devrede yazılarını Servet-i Fünun ve Mütalaa dergileriyle Tarik, Sabah ve Saadet gazetelerinde yayımlar. Servet-i Fünun dergisinin 1901 ekiminde kapanışı da onun siyasî imalar taşıyan bir yazısından dolayı olur. Bu dönemde yazarın Servet-i Fünun'a katılmadan önce yazdığı Nadide (1891) ve Hayal İçinde (1901) adlarını taşıyan iki romanı ve Hayat-ı Muhayyel (1898) ve Hayat-ı Hakikiye Sahneleri (1910) adlı hikâye kitapları yayımlanır. Ahmet Mithat'ın romanlarını takliden yazdığı Nadide’de cani karakterli bir genç kadının entrikalarını anlatan yazar, nisbeten sade bir dille yazdığı Hayal İçinde romanında çok daha yüksek bir seviyede Servet-i Fünun anlayış ve üslûbuna bağlı olarak Nezih adındaki kültürlü ve idealist bir gencin kendisininkinden başka bir âleme mensup bir Rum kızına duyduğu aşk ve yaşadığı hayal kırıklıkları sonucunda olgunlaşmasını anlatır. Bu roman bir olgunlaşma romanı (Bildungsroman)’dır. Yazar hikâyelerinin büyük bir kısmında da kendini ve Servet-i Fünun neslini temsil eden gençlerin karamsarlıklarını, hayal kırıklıklarını, tabiata ve hayalî aşklara sığınışlarını anlatır. Bunlarda koyu bir determinizmin beslediği karamsar bir hayat görüşü ve hayatın eziciliği teması hakimdir. Hikâyelerin bir kısmında da Beyoğlu'nun zevk ve sefahat hayatı anlatılmıştır. Hikâye kitaplarının ikincisinde “Hayat-ı Hakikiye Sahneleri” genel başlığını taşıyan ve hayata dair gözlemlerini özlü bir üslûpla anlatan küçük edebî fıkralarının yanı sıra Servet-i Fünun edebiyatında bir moda haline gelen mensur şiirleri de vardır. Yazarın bu dönemde çeşitli dergi ve gazetelerde yazdığı eleştiri yazıları ve polemikleri de Kavgalarım (1910) kitabında toplanmıştır.

Onun II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerindeki yazı faaliyetinin büyük kısmını çeşitli gazetelerdeki siyasî yazıları oluşturur. Bu yazılar gerek Türkiye'de gerekse dışarda büyük yankılar uyandıran ve siyasî incelemelerde sık yararlanılıp atıfta bulunulan yazılardır. Bu ikinci dönemde yazar 1922 yılında yeniden edebiyata dönerek Niçin Aldatırlarmış (1922) başlıklı bir hikâye kitabı neşreder. Bu hikâyelerde I. Dünya Savaşı sonrasında kendisinin de bulunduğu Avrupa tatil şehirlerinde yaşanan zevk ve sefahat hayatı özensiz bir üslûpla anlatılmıştır. Bu devrede yazar, çıkardığı Fikir Hareketleri dergisinde yazdığı edebî eleştiri ve çevirileri, bazı gazetelerde yazdığı deneme ve sohbet yazıları ve hatıralarıyla dikkati çeker. Bu hatıralar, 1935'te Edebî Hatıralar ve 1975'te Siyasal Anılar (1976) başlıklı kitaplarda toplanmıştır.

Yazarın bu yazı ve eserleri dışında en az bunlar kadar önemli bir çeviri faaliyeti vardır ki bu çevirilerin kültür hayatımızda büyük etkileri olmuştur. O, daha Malta sürgünlüğü döneminde yoğun bir çeviri faaliyetine girişmişti. Bu faaliyet sonraki yıllarda da devam eder. Fransızca, İtalyanca ve İngilizceden yapılan bu çeviriler siyaset, edebiyat, tarih, sosyoloji, eğitim, psikoloji ve felsefe alanlarına aittir. Bunlardan kitap hâline getirilenler, toplam doksan iki cildi ve yirmi altı bin sayfayı bulmaktadır. Bu tercümeler arasında önemlileri şunlardır: Joseph de Guignes'den Hunların, Türklerin ve Daha Sair Tatarların Tarih-i Umumîsi, 8 c. (1923-1925); Leon Caetano'dan İslâm Tarihi, 10 c. (1924-1927); Emile Durkheim'den Din Hayatının İbtidaî Şekilleri, 2 c. (1924); Yrjö Hirn'den Sanayi-i Nefisenin Menşeleri (1925); Stuart Mill'den Hürriyet (1927); Lawrence Lowel'dan İngiltere'nin Hükûmeti, 5 c. (1927); Etienne Vacherot'dan Demokrasi, 2 c. (1931); Anatole France'dan Allahlar Susamışlardı (1936); Busbecq'den Türk Mektupları (1939); Adolf Hitler'den Kavgam (1940); Arthur Koestler'dan Sovyet Efsanesi ve Hakikat (1947).