Abdullah Rıza Ergüven

(d. Ekim 1925 / ö. 16 Ağustos 2001)
Şair, Yazar, Denemeci, Eleştirmen, Araştırmacı, Felsefeci
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Nevşehir ilinin Avanos ilçesinin Alaattin Mahallesi’nde yoksul bir ailenin üçüncü ve son çocuğu olarak doğdu. Gödeler sülalesinden olan babası Ali Rıza Bey’in aslı Ürgüp, Dedeler sülalesinden olan annesi Zeynep Hanım’ın aslı Nevşehir'in Sulusaray Köyü’ndendir.

Hatıratı ve günlükleri olduğu için hayatı hakkında ayrıntılı bilgi edinmek mümkündür. Zeki ve çevresine karşı ilgili bir çocuk olan Abdullah Rıza, çocukluğundan beri gözlemlerini, yaşadıklarını kâğıda aktardı. Eğitimine Avanos’ta başladı. Ortaokulu Nevşehir’de, liseyi Kayseri ve Yozgat’ta, yükseköğrenimini İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde tamamladı (1952). Bir süre öğretmenlik yaptıktan sonra Basın-Yayın ve Turizm Bakanlığı Haberler Dairesinde çalıştı. 1945 yılı sonbaharında yaşamın ağır yükü, üzüntüler, kaygılar, gelecek endişesi ve kavuşamadığı sevdalar nedeniyle birden hastalandı. Hayaller, halüsinasyonlar görmeye başladı. Altı ay tedavi gördü. Jülide Gülizar ile evlendi. Ceyhun adında bir oğulları oldu, daha sonra ayrıldılar. Çalışırken siyasi görüşü, muhalif tavrı yüzünden çok sıkıntı çekti, soruşturmalar geçirdi. Ülkenin genelinde yayılan solcu, devrimci hareket onu da etkiledi. Yasak Tümceler romanında dine hakaret gerekçesiyle mahkûm oldu. Baskılara dayanamayıp rahat edeceğini düşündüğü için İsveç’e gitti (1967). Wennergrens Center'de (1968-1971) İsveç Dili ve Edebiyatı üzerine öğrenim gördü. Bir süre çevirmenlik (1972-1977) yaptı. 1978-1990'da Stockholm Üniversitesi'nde öğretim görevlisi, Türkolog ve araştırıcı olarak çalıştı. İkinci evliliğini İsveç’te İnger Hanım’la yaptı. 1990'da emekliye ayrıldı. 2001’de İsveç’te vefat etti. Cenazesi Ankara’da kız kardeşinin mezarının yanına defnedildi. Aşiyan’da Tevfik Fikret’in yanına gömülme isteği ekonomik sebeplerle gerçekleşmedi. Yıllarca vatanından uzak kalmanın acısını hep yaşadı. Memleket ve Avanos özlemini gidermek için her yıl Türkiye’ye gelir, birkaç ay kalır ve dönerdi. Yazılarında ve şiirlerinde Avanoslu ve Türk olmaktan gururla söz etmiştir.

Yazı yazmak, şiir yazmak Abdullah Rıza Ergüven'in yaşam tarzıdır. Bir şeyler yazmadan içindeki duygu coşkunluğunu, düşünce patlamasını kâğıda dökmeden duramaz. Sanat anlayışının temelinde hep toplumcu sanat anlayışını ön planda tuttu. Eserlerinin ana teması insandır. Yaratılış, yaşam ve ölüm konularında tartışır. Evrenin yaratılışı, metafizik, rakamların gizli dünyası, uzay, yıldızlar, astronomi vs. konularda yazılar yazmaktan hoşlanır. Edebiyatın pek çok alanında eser vermesine rağmen öncelikle şair olarak bilinir. Ortaokul, lise çağlarında okuduğu Tevfik Fikret, Nâzım Hikmet ve Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın şiirleri Abdullah Rıza’nın şiirinin özünü oluşturur. Kayseri Lisesi’nde okurken şiirleri İnkılapçı Gençlik (1941), Yedigün (1941-1950), Erciyes (1942), Kovan (1942) dergileriyle Galatasaray Duvar Gazetesi’nde çıkar. Daha sonra Varlık, Türk Dili, Dost, Yeditepe dergilerinde de şiirleri yayımlandı. Tanrıları Nasıl Yarattık adlı kitabıyla Aydınlık Dergisi tarafından düzenlenen 2000 Yılı Turan Dursun Araştırma İnceleme Ödülü’ne layık görüldü.

Her ne kadar nesir tarzında eserleri olsa da kendisi öncelikle şair olduğunu söyler. Şiir onun içinde vazgeçemeyeceği bir sevdadır. Hayatta en çok şiir yazmayı sevmiştir: “Acılarımda, sevinçlerimde; gülüşlerim, ağlayışlarımda; açlığımda, tokluğumda hep şiiri duydum. Daha daha, Tanrı gerçeğini bile onunla belirlemeye çalıştım. Evet! Hiçbir şeyi sevmedim şiiri sevdiğim kadar! En sevdiklerimi de şiir sever gibi sevdim. İşte bu yüzden şiir üzerine bunca dil dökmem!” (Ergüven 1991: 29-30).

Şiirlerinin ana teması insandır. Kendini ve çevresini konu alan şiirler yazar. Kendini sıra dışı, ancak iyi bir ressam olan Van Gogh ile karşılaştıran Abdullah Rıza, kendini de sıra dışı ama iyi bir şair olarak görür. O, sürünün kara koyunudur. Sınırları zorlama duygusu her ikisinde de çok fazladır:

Üniversitede Türk Dili ve Edebiyatı okuduğu için Türk dilini ve kültürünü çok iyi bilir ve halk kültürü ile harmanlar. Şiirlerinde küçük kelime ve kafiye oyunları yapar. Devrik cümlelerle sanatlı bir anlatım tarzını seçer. Türkçenin klasik gramer yapısını çok az kullanır. Ana dilinden başka üç dili okuyup yazacak kadar iyi bilmesine rağmen tercihi hep Türkçeden yana olmuştur. Arı Türkçe kullanmak gayesiyle yaşadığı dönemde hiç bilinmeyen veya yeni yeni kullanılan kelimelere de eserlerinde yer verir. O zamanlar anlaşılamayacağını düşünerek bu tip kelimelerin anlamını parantez içinde yazar. Bazen de bu kelimeler için ayrı bir sözlüğü kitabın sonuna koyar. Çocukluğundan beri içinde bulunduğu Avanos’a ait mahalli kelimelerden ve ağız özelliklerinden sıklıkla faydalanır.

Hayatı kitap okumak üzerine kurulmuştur. Doğu ve Batı medeniyetini oluşturan eserleri birincil kaynaklardan bizzat kendisi okuduğu için yapılan yorum ve yönlendirmelerin etkisinde kalmadan anlayabilir ve yorumlar.

Abdullah Rıza, halkın acılarını, sevinçlerini, duygularını ve umutlarını bütün içtenliğiyle halk şiirinin yansıttığını düşünerek bu alanda da çalıştı. 13-20. yüzyıllar arasında yaşamış Yunus Emre, Köroğlu, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan, Dertli, Dadaloğlu, Emrah, Seyranı, Âşık Veysel gibi halk ozanlarını inceledi. Türkülere olan düşkünlüğünü şiirlerinde dile getirdi. Cumhuriyet'e ve Cumhuriyet'in kurucusu Atatürk’e olan gönülden bağlılığını ifade eden şiirler de yazdı.

Abdullah Rıza Ergüven üretken bir şair ve yazardı. Ancak, şiirdeki sanat kaygısı düz yazılarında yoktur. Sürekli yazmış, ancak yazdıklarını kontrol etme, düzeltme gibi bir işlem yapmamış, arkasına dönüp bakmamıştır. Bu sebeple eserlerde tekrarlar yaşanmış, bazen aynı konuda farklı bilgiler verilerek okuyucu tereddütte bırakılmıştır.

Mektuplarında yurt dışında davetli olarak gittiği sanat organizasyonlarında Türkiye’yi şerefle temsil ettiğinden bahseder. Sanatı ve çevirileri hakkında yerli yabancı pek çok yazar tarafından övgü dolu yazılar yazılır.

Ergüven’in şiir, inceleme-araştırma, eleştiri, deneme, popüler bilim, felsefe ve biyografi konularındaki eserlerinin sayısı 80'i geçmiştir. Fransızca ve İsveççeden çevirileri ile mektupları da mevcuttur.

Kaynakça

Ergüven, Abdullah Rıza (1992). Açlık ve Savaş. İstanbul.

Ergüven, Abdullah Rıza (1989). Milyonlar Kalkacak Ayağa. İstanbul.

Ergüven, Abdullah Rıza (1991). Yaşamak Uğruna. İstanbul.

Ergüven, Abdullah Rıza (1988). Anamız Ağlamış Bizim. İstanbul.

Ergüven, Abdullah Rıza (1990). Sonsuz Değişim I (Denemeler). İstanbul.

Ergüven, Abdullah Rıza (1990). Sonsuz Değişim II (Denemeler). İstanbul.

Ergüven, Abdullah Rıza (1989). Yarınları Beklerken. İstanbul.

Ergüven, Abdullah Rıza (ty.). Seviden Yana.

Ergüven, Abdullah Rıza (1992). Işığa Bir Adım. İstanbul.

Ergüven, Abdullah Rıza (1981). Kırmızı Horoz. İstanbul.

Ergüven, Abdullah Rıza (1991). Başka Dünyalar, "Şiirin Dünyası". İstanbul.

Ergüven, Abdullah Rıza (2011). Büyük Oyun ve İçimizdeki Cehennem. İstanbul.

Ergüven, Abdullah Rıza (1991). Mağaradaki İnsan. İstanbul.

Ergüven, Abdullah Rıza (1988). "İsveç Günlüğü". Tan Gazetesi.

Güney, Emrullah ve A. Rıza Ergüven (2011). "Milliyet Blog". 7 Haziran. http://blog.milliyet.com.tr/abdullah-riza-erguven/Blog/?BlogNo=310321

Kılıç, Filiz (2015). Abdullah Rıza Ergüven’in Kalemi’nden Avanos. Ankara: Grafiker Yay.

Miskioğlu, Ahmet (2000). "Abdullah Rıza Ergüven'in Durumu". Türk Dili Dergisi. s. 77.

Necatigil, Behçet (1999). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü.

Pala, Mustafa ve A. Rıza Ergüven (1983). "Çağdaş Şiirimizin Özgün Boyutu". Yaba Edebiyat Dergisi. s. 28-29.

Yurdakul, Şükran (1999). Şairler ve Yazarlar Sözlüğü.

http://www.biyografya.com/biyografi/1845

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. FİLİZ KILIÇ
Yayın Tarihi: 31.08.2019
Güncelleme Tarihi: 25.10.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Yalnızlar- / -1958Şiir
Baudelaire’den Şiirler- / -1961Çeviri
Seviden Yana- / -1968Şiir
Güneşe Açılmak- / -1978Şiir
Yanık Topraklar- / -1978Şiir
Eluard’dan Şiirler- / -1980Çeviri
Burdan Öte- / -1981Şiir
Kırmızı Horoz- / -1981Şiir
Yunus Emre- / -1982Biyografi
Toprak ve İnsan- / -1982Şiir
Yarınları Beklerken- / -1982Hatıra
Türk Halk Yazını- / -1982İnceleme
Denize Karşı- / -1983Şiir
Görünümler- / -1986Şiir
Göçebe Yağmuru- / -1988Şiir
Önceki Adam- / -1988Şiir
Kiraz Ağacı- / -1988Şiir
Sanat ve Erotizm- / -1988İnceleme
Anamız Ağlamış Bizim- / -1989Şiir
Ayçiçekleri- / -1989Şiir
Gece Yakılan Türküler- / -1989Şiir
Güneşler Uyumaz- / -1989Şiir
Milyonlar Kalkacak Ayağa- / -1989Şiir
Evren ve Yaratı- / -1990İnceleme
Sonsuz Değişim I- / -1990İnceleme
Sonsuz Değişim II- / -1990İnceleme
Sular Sessiz Akmaz- / -1991Şiir
Şol Cennet Kuşları- / -1991Şiir
Çün Zaman Ermişti- / -1991Şiir
İdris Böyle Dedi- / -1991Şiir
Huriler ve Gılmanlar- / -1991Şiir
Aliyi Veliyi Anlattım Diye- / -1991Şiir
Gelin Dostlar Bir Olalım- / -1991Şiir
Anı Dahı Anda Asmışlar- / -1991Şiir
Mağaradaki İnsan- / -1991Şiir
Yaşamak Uğruna- / -1991Hatıra
Başka Dünyalar- / -1991İnceleme
Işığa Bir Adım- / -1992Günlük
Bir Öğle Üstü- / -1992Şiir
Ağaca Tırmanan Adam- / -1992Şiir
Açlık ve Savaş- / -1992Şiir
Gece Işığa Doğru- / -1992Şiir
Tanrılar Ölüyor- / -1992Şiir
Evren-Bilim ve Tanrı Kavramı- / -1992İnceleme
Nalları Ağır Atlar- / -1993Şiir
Bir Elim Anadolu- / -1993Şiir
Yasak Tümceler- / -1993Roman
Alain Bosquet Yaşamı, Sanatı, Şiirleri- / -1993Çeviri
Ana Uyandır Beni- / -1994Şiir
Tabancamın İpek Bağı- / -1994Şiir
Ve Bedrettin- / -1995Şiir
Tanrılar Neyi Yarattı- / -1996İnceleme
Gece de Güneş Doğar- / -1997Roman
Acı Sıcak- / -1999Şiir
Kuyuya Düşen Ay- / --Şiir
Sevgiler Tükenmez- / --Şiir
Şarabı Tanrılarla Yudumladık- / -2001Şiir
Evren-Doğ- / --İnceleme
Vladimir Mayakovski-Yaşamı, Sanatı, Şiirleri- / -2002Çeviri
Büyük Oyun ve İçimizdeki Cehennem- / -2011Çeviri

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1LÜTFİ, Nevşehirlid. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2Mustafa Nejat Sefercioğlud. 1943 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3HÂZIM, Nefesî-zâde Seyyid Mehmed Aziz Efendid. 1680-81 - ö. 1717-18Doğum YeriGörüntüle
4Sabri Tatovd. 1925 - ö. 2010Doğum YılıGörüntüle
5Nimet Leylâ Uzcand. 1925 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6Kenan Harund. 1925 - ö. 12 Şubat 2002Doğum YılıGörüntüle
7Besim Akımsard. 1920 - ö. 12 Temmuz 2001Ölüm YılıGörüntüle
8Fahri Mermerd. 1950 - ö. 2001Ölüm YılıGörüntüle
9Berdinazar Hudaynazarovd. 15 Nisan 1927 - ö. 14 Kasım 2001Ölüm YılıGörüntüle
10Yunus Bekir Yurdakuld. 1953 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Sıtkı Yırcalıd. 13 Eylül 1908 - ö. 29 Eylül 1988MeslekGörüntüle
12Neşe Cehizd. 12 Ocak 1958 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Mehmet Atilla Maraşd. 1 Temmuz 1949 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Haydar Ergülend. 14 Ekim 1956 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Gülseren Budayıcıoğlud. 16 Şubat 1947 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16ŞEYHOĞLU/DERUNÎ, Abdullah Şenold. 1954 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17Semih Sait Umard. 1923 - ö. 13 Aralık 2009Madde AdıGörüntüle
18BÂDİNCÂNÎ-ZÂDE ABDULLÂH ÇELEBİd. ? - ö. 1683Madde AdıGörüntüle