Alimcan İbrahimov

(d. 12 Mart 1887 / ö. 21 Ocak 1938)
Yazar, eleştirici, filolog, tarihçi, eğitici, gazeteci, devlet ve cemaat adamı.
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Türkiye Dışı)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Ufa şehrinin Sterlitamak kazasına bağlı Tatar köyü Soltanmorad’da imam bir ailede doğdu. Önce anne ve babasından sonra Keşekli köyü medresesinde eğitim gördü ve köyün ilkokulunda Rusça öğrendi. 1898’de Orenburg’da “usul-i cedit” sistemiyle eğitim veren “Xöseyǐniye” medresesine gönderildi. 1905’te şakirtlerin ayaklanmasına katıldığı için medreseden kovuldu. 1906’da eğitimini Ufa şehrindeki “Galiye” medresesinde devam etti. Medreseden ayrılınca Kazak bozkırlarında ve Astrahan bölgesinde öğretmenlik yaptı, Ural’da çeşitli işlerde çalıştı. 1909’da üniversite eğitimi için Kazan’a gelse de hayalîni gerçekleştiremedi. Fen bilgilerini, tarihi, felsefeyi öğrendi, dünya edebiyatı klasikleriyle tanıştı. 1912’de Kiev Üniversitesi’nde misafir öğrenci oldu, Müslüman ve Rus sosyalist gençleriyle Çar rejimi aleyhine çalışacak gizli teşkilat kurma çalışmalarına katıldı. Toplantı ihbar edilince Lukyanovsk kazası hapishanesine atıldı. 1917 Devrimi’ne kadar polis gözetiminde yaşadı. Hapisten çıkınca Kazan’a döndü ve zamanın önde gelen dergisinde çalışmaya başladı.

1915–1917’lerde Ufa’da “Galiye” medresesinde hocalık yaptı. 1917 Ekim Devrimi’nin ilk günlerinden Ufa Müslümanları Arasında Halkçılığı Yayma Komitesi’nde görev aldı. Rusların Sosyalist Devrimci (Es-Er) partisine katılarak İrek (daha sonra Bezneñ Yul) adlı gazetede çalıştı. 1918 Ocak ayında Stalin’in daveti üzerine Merkez Müslüman Komiserliği başkanı Mullanur Vahitov’un yardımcısı oldu. 1918’de Petrograd’ta çıkmaya başlayan ve sonra Moskova’da yayımlanan Çulpan adlı gazetenin kurucusu ve redaktörü oldu. 1920’li yıllarda aktif çalışmaları için Hizmet Kahramanı ismine layık bulundu. 1924 yılının Şubat ayında Moskova’da Tatar-Başkurt Öğretmenler Kurultayı’na katıldı, milli okulların geliştirilmesi, eğitimin yeni usulde yapılması, yeni programların hazırlanması üzerinde çalıştı. 1925–1927’lerde Tataristan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı’nın İlim Merkezi’nde görev yaptı. 1926’da I. Bütün Sovyet Türkoloji Kurultayına (Bakü) Tataristan’dan delege olarak katıldı. 1928’de Rusya Federasyonu Devlet Sanat İlimler Akademisi’nin gerçek üyesi seçildi. Doğu’yu Öğrenme Bütün Sovyet İlmi Teşkilatını düzenledi. 1927–1938 yılları arasında Kırım’da Yalta şehrinde verem tedavisi gördü. Ağır hastayken 1938’de tutuklanarak Kazan’a getirildi. Yargılandı ve “halk düşmanı” ilan edildi. Eserleri yasaklandı. Yazar, Pleten hapishane revirinde eceliyle öldü. Kazan’da Arhangel mezarında defnedildiği hususunda bilgiler olsa da edibin mezarı bilinmemektedir (Hesenov 1986: 338-358).

1909–1912’lerde Kazan’da romantik tarzda yazdığı eserlerinde (“Zeki Şekǐrtnǐň Medreseden Kuvıluvı”, “Tatar Xatını Niler Kürmi”, “Yaz Başı”, “Diňgǐzde”, “Söyü-Segadet”, “Utı Süngen Cexennem”, “Karak Mulla”, “Kart Yalçı”, “Yeş Yörekler” vb.) medreselerde kadim eğitim sistemi eksikleri, şahıs özgürlüğü, anlamsız yaşamı sorgulama, gönül arayışları, millete hizmette bulunma isteği, aile içi ilişkiler, sosyal eşitsizlik, kadın özgürlüğü vb. sorunları gündeme getirdi. 1910’da yazdığı en önemli eseri Tatar Xatını Niler Kürmi'de Tatar köyünün karmaşık hayatını, kadınların dramatik kaderini, sosyal motifleri, Tatar Türklerinin düğün geleneğini detaylı anlattı. 1912’de yazdığı Tatar nesrinde psikolojik romana temel atan ilk hacimli eseri Yeş Yörekler adlı romanında eski görüşlü babalarla artık daha farklı yaşamak isteyen çocuklar arasındaki çatışma anlatılmakta. 1913–1917’lerde yazdığı eserlerinde (“Kötüçǐler”, “Tabigat Balaları”, “Merxümnǐň Defterǐnnen”, “Bǐznǐň Könner” vb.) sosyal meseleleri işledi (Yarullina Yıldırım 2016: 60-89).

Bǐznǐň Könner adlı romanı, bütün Türk boyların edebiyatında tarihi-ihtilal roman türünün ortaya çıkmasına vesile oldu. “Tatar Şagıyrlerǐ”, “Tatar İmlası”, “Yaňa Edebiyat”, “Edebiyat Derǐslerǐ”, “Tatar Tǐlǐ Niçǐk Ukıtılırga Tiyǐş” vb. Tatar Türkçesi ve edebiyatıyla ilgili ilmi makaleler ve ders kitaplarını da bu dönemde hazırladı. Eleştiri yazılarında milli şuurun oluşması, edebiyat, müzik, millî tiyatro gibi sanat alanlarının, folklorun gelişimiyle ilgili yazdı. Başkurt ve Kazak Türklerinin tarih ve kültürüne de önem verdi. Kazak Kızı adlı romanında Kazakların yaşayışları çerçevesinde aşk ve mutluluk uğruna verilen mücadele, çeşitli kabilelerin arasında gerçekleşen sosyal sorunlar ve millî özgürlük için mücadele ön plandadır. Başkort Kızı Gölbike adlı eserinde ise Başkurt Türklerine özgü alışkanlıklardan ve türkülerden bahsetti (Zaripova Çetin 2016: ıx-xı)

1917 Devrimi sonrası yazılan Yaňa Kǐşǐler adlı tek dram eserinde, Kızıl Çeçekler ve Tiren Tamırlar gibi sosyal içerikli romanlarında yeni Sovyet hükümetinin kazançları ön planda. 1922’de Tatar çiftçilerinin toprakla uğraşını, hayat felsefesi ve milli bayramı Sabantuy’u Almaçuar adlı eserinde ele aldı. Âdemler adlı eseri ise İdil-Ural bölgesinde yaşanan açlık faciasını en gerçekçi manzaralarla yansıttı. Bütün Türk edebiyatlarına yazarın ve eserlerinin etkisi olmuştur. (Xesenov 1989: 181-200).

Rusya İlimler Akademisinin Tataristan Şubesi Dil, Edebiyat ve Sanat Enstitüsü Alimcanov İbrahimov’un adını taşımakta.

Kaynakça

Hesenov, Mansur (1986). “Galimcan İbrahimov.” Tatar Edebiyatı Tarixı. Altı Tomda. 3 Tom. XX Gasır Başı. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı, s. 338-358.

Hesenov, Mansur (1989). “Galimcan İbrahimov.” Tatar Edebiyatı Tarixı. Altı Tomda. 4 Tom. Tatar Sovǐt Edebiyatı (1917-1941). Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı, s. 181-200.

Yarullina Yıldırım, Ramilya (2016). Tatar Nesri ve Romantizm Estetiği. İstanbul: Kesit Yayınları.

Zaripova Çetin, Çulpan (2016). Alimcan İbrahimov’un Eserlerinde Tatar, Başkurt ve Kazak Türklerinin Kültürel Değerleri. Ankara: Bengü Yayınları.


Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. ÇULPAN ZARIPOVA ÇETIN
Yayın Tarihi: 20.06.2018
Güncelleme Tarihi: 28.10.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Yeş YöreklerŞerık Kötǐbxanesǐ / Kazan1913Roman
Bǐznǐň KönnerLito-tipografiya T-va “Umid” / Kazan1919Roman
Tatarı v Revolütsii 1905 Goda. (Per. s tatar. G. Muxamedovoy)Gos. izd-vo TSSR / Kazan1926Makale
Saylanma Eserler: 7 Tomda. 2TomYaňalif / Kazan1929Derleme
Saylanma Eserler: 7 Tomda. 5 TomYaňalif / Kazan1930Derleme
Saylanma Eserler: 7 Tomda. 6 TomYaňalif / Kazan1931Derleme
Saylanma Eserler 5 Kitapta. 1 KitapTatgosizdat / Kazan1933Derleme
Saylanma Eserler 5 Kitapta. 2 KitapTatgosizdat / Kazan1934Derleme
Saylanma Eserler 5 Kitapta. 3 hem 4 KitapTatgosizdat / Kazan1934Derleme
Saylanma Eserler 5 Kitapta. 5 KitapTatgosizdat / Kazan1934Derleme
Saylanma Eserler 4 Tomda. 2 TomTatgosizdat / Kazan1936Derleme
Saylanma Eserler 4 Tomda. 3 TomTatgosizdat / Kazan1936Derleme
Saylanma Eserler: Öç Tomda. 1 Tom.Tatknigoizdat / Kazan1956Derleme
Saylanma Eserler 3 Tomda. 2 TomTatknigoizdat / Kazan1956Derleme
Saylanma Eserler 3 Tomda. 3 TomTatknigoizdat / Kazan1957Derleme
Doç Stepi. Glubokiye Korni: Romanı. Per. s tatar. G. ŞaripovoySov. pisatel / Moskova1957Roman
İzbrannoye. Per. s tatar. G. Şaripovoy; vstup. statya G. Xalita.Tatknigoizdat / Kazan1957Derleme
Çubarıy: Rasskazı. Per. s tatar. G. Karimovoy.Detgiz / Moskova1961Hikâye
Naşi Dni: Roman. Per. s tatar. R. FaizovoyTatknigoizdat / Kazan1962Roman
Glubokiye Korni: Roman. Per. s tatar. R. Faizovoy; poslesl. R. BikmuxametovaXudoj.lit., / Moskova1964Roman
Glubokiye Korni: Roman. Per. s tatar. R. Faizovoy; vstup. statya R. MustafinaTatknigoizdat / Kazan1973Roman
Eserler. 8 Tomda. 1 Tom.Tatar.kn.izd-vo / Kazan1974Derleme
Eserler. 8 Tomda. 2 TomTatar.kn.izd-vo / Kazan1975Derleme
Eserler. 8 Tomda. 3 TomTatar.kn.izd-vo / Kazan1975Derleme
Eserler. 8 Tomda. 4 TomTatar.kn.izd-vo / Kazan1976Derleme
Gabdraxman Salixov: İzbrannoye. Perevod s tatarskogo i primeçaniya R. FaizovoyXudojestvennaya literatura / Moskova1976Derleme
İzbrannoye: Romanı i Rasskazı (Vstupit. statya R. Mustafina)Xudojestvennaya literatura / Moskova1976Derleme
Eserler. 8 Tomda. 5 TomTatar.kn.izd-vo / Kazan1978Derleme
Molodıye Serdtsa: Roman i Rasskazı. Per. s tatar. R. Fatkullinoy.Tatknigoizdat / Kazan1980Roman
Eserler. 8 Tomda. 6 TomTatar.kn.izd-vo / Kazan1984Derleme
Eserler. 8 Tomda. 7 TomTatar.kn.izd-vo / Kazan1986Derleme
Eserler. 8 Tomda. 8 TomTatar.kn.izd-vo / Kazan1987Derleme
Krasnıye Tsvetı: Roman, Povest, Rasskazı.Tatar.kn.izd-vo / Kazan1987Derleme
Eserler: 9 Tomda. 9 Tom: Xatlar Hem Dokumentlar. Cıyıntıknı Tözüçǐ, Tekst Hem Aňlatmalarnı Xezǐrlevçǐ F.İ. İbrahimovaFikǐr / Kazan2000Derleme

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1BALI, Ali Altınd. 1907 - ö. 1980Doğum YeriGörüntüle
2DERTLİ MUSTAFA/GARİP MUSTAFA/BÜLBÜL SESLİ/YEMİNÎ, Mustafa Sülükd. 1965 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3ERBÂBİ, Hüseyin Farkî Efendid. 1805 - ö. 1882Doğum YeriGörüntüle
4Ahmet Tayyar Çulhad. 1887 - ö. 04 Nisan 1971Doğum YılıGörüntüle
5Huriye Önizd. 11 Mayıs 1887 - ö. 02 Kasım 1950Doğum YılıGörüntüle
6Yılmaz Dokuzoğuzd. 1887 - ö. 04 Ekim 1977Doğum YılıGörüntüle
7YEDİHARF, Hasan Hüseyin Şahind. 1884 - ö. 1938Ölüm YılıGörüntüle
8Abdulla Kadirîd. 10 Nisan 1894 - ö. 4 Kasım 1938Ölüm YılıGörüntüle
9Kasım Tınıstanovd. 1901 - ö. 6 Kasım 1938Ölüm YılıGörüntüle
10Osman Şahind. 3 Mart 1940 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Perihan Akçay (Öz)d. 1958 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Ahmet Cemald. 5 Mart 1942 - ö. 1 Ağustos 2017MeslekGörüntüle
13Ata Govşudovd. 1903 - ö. 1953Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Seyhan Yakupid. 1978 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Ahmet Hadi Maksudid. 1868 - ö. 1941Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16BAYRAM İBRAHİMOVd. 1922 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17YUNİS İBRAHİMOVd. 1895 - ö. 1974Madde AdıGörüntüle
18KÖROĞLU GEHREMAN, Gehreman İsgender Oğlu İbrahimovd. 1884 - ö. 1966Madde AdıGörüntüle