Madde Detay

3 Temmuz 1940 tarihinde öğretmen Behice Hanım ile Albay Ahmet Cevat Baydar'ın kızı olarak Kadıköy'de dünyaya geldi. Babasının görevi nedeniyle çocukluğunun ilk dönemi Anadolu'nun çeşitli şehirlerinde geçti. Eskişehir'de başladığı ilköğretim hayatını Sarıyer İlkokulu'nda tamamladı (1949). Ortaokul ve liseyi Notre Dame de Sion Kız Lisesi'nde okudu, 1955 yılında mezun oldu. Lisedeyken babasını kaybetti ve annesiyle birlikte geçim sıkıntısı çektikleri için Fransızca dersleri vermeye başladı.

Lise yıllarında yazdığı ve Hürriyet gazetesinde tefrika edilen romanından aldığı telif ücretiyle Paris'e gitti, orada sosyalist çevrelerle iletişime geçti. Paris'te kurduğu iletişimin etkisiyle sosyoloji okumaya kadar verdi (Andaç 2001: 57). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü'nü bitirdi (1964). 1969'a kadar bölümde asistan olarak çalıştı; 1968'de "Türkiye İşçi Sınıfının Doğuşu" konulu doktora tezi kabul edilmediği için görevinden istifa etmesi öğrenci olaylarına neden oldu. 1966'da Türkiye İşçi Partisi'ne (TİP) üye oldu. Bir süre, ABD’de Columbia Üniversitesi’nde, sosyal bilimlerde istatistik yöntemleri konusunda çalıştı. 1969-70 arası Hacettepe Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'nde asistanlık yaptı. 1964-71 arasında yayımladığı bilimsel yayınlarında Oya Sencer adını kullandı.

Sosyalist Parti İçin Teori ve Pratik (1970-71) dergisinin kurucuları arasında yer aldı. 1971'deki askeri müdahaleden sonra tutuklanarak bir süre askeri cezaevinde yattı. Yeni Ortam ve Politika gazetelerinde köşe yazarlığı yaptı (1972-79). 1974'te İlke dergisini çıkaranlar arasında yer aldı ve Türkiye Sosyalist İşçi Partisi'nin (TSİP) kuruluşuna katıldı. Yazılarıyla ilgili olarak hakkında Ceza Kanunu'nun 312, 142 ve 159. maddelerinden otuz civarında dava açıldı; 1980 askeri darbesinin ardından yurtdışına çıkmak zorunda kaldı. Almanya'daki Türklere sosyal danışmanlık hizmeti verdi (1984-92). 1992'de Türkiye'ye döndü. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı'nda Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi'nde redaktör, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi'nde yayın yönetmeni, Cumhuriyet'in 75. yılıyla ilgili Bilanço 98 dizisinde koordinatör olarak çalıştı.

Oya Baydar, Elveda Alyoşa ile 1992 Sait Faik Hikâye Armağanını, Kedi Mektupları adlı kitabıyla 1993 Yunus Nadi Roman Ödülünü, Sıcak Külleri Kaldı romanıyla 2001 Orhan Kemal Roman Armağanını, Erguvan Kapısı'yla 2004 Cevdet Kudret Edebiyat Ödülünü, Çöplüğün Generali romanıyla TÜYAP Kitap Fuarı'nda 2009 yılı Dünya gazetesi yılın telif kitabı ödülünü kazanmıştır. 2001’de Türkiye Barış Girişimi’nin kurucusu ve sözcüsü olan yazar, aynı zamanda PEN Yazarlar Birliği üyesidir.

Halen İstanbul'da yaşayan ve gazeteci Aydın Engin ile evli olan Oya Baydar bir çocuk annesidir.

İlkokul yıllarında şiirler kaleme alan ve bu şiirlerini dönemin popüler çocuk dergisi Doğan Kardeş'te yayımlayan Oya Baydar, edebiyat hayatına esas itibariyle on yedi yaşında lise öğrencisiyken yazdığı ve Hürriyet gazetesinde tefrika edilen Umut Yolu adlı romanıyla atıldı. Françoise Sagan'ın Bonjour Tristesse romanından etkilenerek kaleme alınan bu roman, gazete tarafından ismi değiştirilerek Kalbimin Aradığı Erkek adıyla basıldı ve yazar gazetedeki ilanlarda "Türkiye'nin Sagan'ı" olarak tanıtıldı (Andaç, 2001:57). Oya Baydar, gazete sayfalarında kalan bu romanını daha sonra kitap halinde yayınlamadı.

Oya Baydar'ın kitap halinde yayımlanan ilk romanı, Hürriyet gazetesinde tefrika edildikten sonra 1960'ta İnkılâp Yayınları tarafından basılan Allah Çocukları Unuttu adlı eseridir. Bu romanının yayımlanışı nedeniyle o sırada öğrencisi olduğu Notre Dame De Sion Lisesi'nden atılma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. Baydar'ın ikinci romanı Savaş Çağı Umut Çağı (1963) , ilk basımından yaklaşık kırk yıl sonra Savaş Çağı Umut Çağı: Bir Yirmi Yaş Güncesi adıyla 2010 yılında yeniden yayımlandı.

Biri tefrika olarak Hürriyet gazetesi sayfalarında kalan, diğer ikisi ise kitap halinde basılan bu üç romanın ardından Oya Baydar, yaklaşık otuz yıl yazarlık serüvenine ara verdi ve edebî eser kaleme almadı. Bu ara dönemde daha çok siyasetle ilgilendi ve aktivist kimliğiyle öne çıktı. Bu dönemde kaleme aldığı düşünce yazılarını Yeni Ortam ve Politika gazeteleriyle Yeni Düşün dergisinde yayımladı.

Oya Baydar, 1991 yılında yayınlanan Elveda Alyoşa adlı öykü kitabıyla edebiyat hayatına döndü. Yazar, Almanya'da bulunduğu sırada yazdığı bu kitapta on iki öyküsünü biraraya getirdi. "Duraklar", "Vedalar", "Anımsamalar" ve "Branderburg Kapısında Ölüm" adlı dört ana bölümden oluşan kitaptaki öykülerde, daha çok Doğu Avrupa'da özellikle Almanya'da 80'li yılların sonlarında yaşanan siyasi çalkantı ve dönüşümleri işledi. Berlin Duvarı'nın yıkılışına tanık olan yazar, Almanya'da edindiği izlenim ve gözlemleri hikâyeleştiren bu eseriyle 1991 yılı Sait Faik Öykü Ödülü'nü kazandı.

Oya Baydar'ın 1992'de yayınladığı Kedi Mektupları, kendi içinde bölümlere ayrılan üç ana bölümden oluşur. Fantastik yapısı ve farklı figüratif kadrosuyla dikkat çeken romanın ana kahramanları Kısmet, Nina, Kirli, Safinaz adlı kedilerdir ve kitapta olaylar kedilerin bakış açısıyla anlatılmaktadır. Baydar, kedilerin birbirlerine yazdıkları mektuplarla 1990 sonrasında Berlin Duvarı'nın yıkılışına ve ve dönemin siyasi-sosyal olaylarına odaklandığı, insanların hayatlarını kedilerin hayatlarından hareketle anlattığı romanıyla 1993 yılı Yunus Nadi Roman Ödülü'nü kazanmıştır.

1998'de yayınlanan Hiçbiryer'e Dönüş'te Baydar, Berlin Duvarı'nın yıkılışıyla kuşağının yaşadığı düş kırıklıklarını dile getirdi (Gündüz 2005:481). Romanın başkişisi, tıpkı yazar gibi, gençliğinden başlayarak kendini sosyalist düşünceye adamış, düşünceleri uğruna hapis yatmış, askeri darbelerden sonra ülkesini terk ederek Almanya'ya gitmiş, bu ülkede de sosyalizmin yıkılışınını gözlemledikten sonra tehlike arz etmediği düşünüldüğü için ülkesine dönmesine izin verilmiş orta yaşlı bir kadındır. Bu bakımdan Hiçbiryer'e Dönüş, yazarın hayatından izlerin görüldüğü bir roman olarak dikkat çeker. Birbiriyle bağıntılı on beş bölümden oluşan romanda iç monolog ve geriye dönüş tekniklerinden sıklıkla faydalanılır. Yazar bu romanıyla 2011 Akdeniz Kültür Ödülü'ne layık görülmüştür.

Oya Baydar, 1998 ve 1999 yıllarında Tarih Vakfı'nın hazırladığı Bilanço 98 Dizisi kapsamında birçok kitabın editörlüğünü yürüttü. Bu dizide yayımlanan Cumhuriyet’in Aile Albümleri’nde (1998) Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar uzanan zaman diliminde, farklı coğrafyalarda yaşamış on yedi ailenin fotoğrafları ve yaşam öyküleri bulunmaktadır. Yazar, 75 Yılda Çarkları Döndürenler (1999) adlı yayında hem editörlük yaptı hem de iki yazısıyla yer aldı. Oya Baydar, ülkemizdeki toplumsal gelişmeleri irdeleyen 75 Yılda Çarklardan Chip’lere (1999), 1990’larda iç göçü anlatan 75 Yılda Köylerden Şehirlere (1999), Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte pek çok alanda meydana gelen değişimleri fotoğraflarla anlatan 75 Yılda Değişen Dünya Değişen İnsan: Cumhuriyet Modaları (1999) adlı kitapların editörlüğünü yaptı. Yazar, bu eserlerde edebî kimliğinden çok sosyolog ve aktivist kimliğiyle ön plana çıktı.

Oya Baydar, 2000 yılında Sıcak Külleri Kaldı adlı romanını yayımladı. Dört ana bölümden oluşan Sıcak Külleri Kaldı, Paris'te bir morgda başlar; roman başkişisi Ülkü Öztürk'ün hatırlamalarıyla Ankara, İstanbul ve Moskova'ya uzanır. Paris'te birkaç günde yaşanan olaylar, Türkiye'nin ve dünyanın son kırk yıllık dönemine ait sosyal ve siyasi olaylara göndermelerle gelişir. Romanda Türkiye'de yaşanan askeri darbeler, tutuklamalar, faili meçhul cinayetler, Susurluk olayı, demokratikleşme çabaları, ölüm oruçları, Bosna Savaşı gibi yakın dönemin pek çok olayına göndermeler taşıyan, iç monolog ve geriye dönüş anlatım tekniklerinden sıklıkla faydalanılan roman, 2001 yılı Orhan Kemal Roman Ödülü'nü kazanmıştır.

Oya Baydar 2004 yılında yayımlanan Erguvan Kapısı'nda İstanbul'da önceden bilinmeyen bir Bizans kapısının izini sürerken kaderleri kesişen dört ayrı kahramanın arayışlarını anlatır. Romanda her biri farklı geçmişlerden gelen dört kişinin başından geçen olaylar eşliğinde 1990'lı yılların sonundan 2000'li yılların başına kadarki dönemde Türkiye'de yaşanan sosyal, siyasi ve kültürel olaylar ele alınır. Roman, “Erguvanlar”, “Ölü Çocuklar”, “İnançlar ve Kurbanlar”, “Yersizyurtsuzluk” ve “Sığınaklar” olmak üzere beş ana bölümden oluşur. I. bölümde Teo Zacharakis, II. bölümde Derin Arın, III. bölümde Ülkü Öztürk ve IV. bölümde Kerem Ali yaşananları anlatan roman kahramanları olarak karşımıza çıkar. Erguvan Kapısı, Ülkü Öztürk ve Derin Murat gibi ortak karakterleri bulunduğundan Sıcak Külleri Kaldı'nın devamı olarak değerlendirilse de başlıbaşına okunabilecek bir eserdir. Nitekim yazar, bir söyleşisinde Erguvan Kapısı'nın Sıcak Külleri Kaldı'nın bir "devamı" değil, "bütünleyen"i olduğunu vurgular (Öztop 2004:24). Ben anlatıcı ağzından sade bir Türkçe ile kurgulanan roman, 2004 Cevdet Kudret Edebiyat Ödülü'ne değer görülmüştür.

Baydar'ın 2007 yılında yayımladığı Kayıp Söz (2007), bir yandan yazma yetisini yitirmiş Ömer Eren'le onun ailesi çevresinde gelişen olaylara eğilirken diğer yandan Türkiye'de ve dünyada yaşanan şiddet olaylarına, onların insanlarda bıraktığı acılara odaklanan bir roman olarak ön plana çıkar. Dokuz ana bölümden oluşan ve geriye dönüş, iç monolog gibi anlatım tekniklerinin sıklıkla kullanıldığı romanda sade ve akıcı bir dil farkedilir.

Çöplüğün Generali (2009) romanı şahıs adlarının verilmediği, zamanın belirsiz olduğu, geniş mekânın hangi ülke ya da şehir olduğunun açıklanmadığı ütopik bir romandır. Dört ana bölümden oluşan romanda; politika, şiddet, bilim, ordu ve sivillerin dünyası, toplumsal bellek, unutmak-hatırlamak gibi konular üzerine yoğunlaşılır. Roman, postmodern anlatı özelliklerini bünyesinde barındırmaktadır "Bir Roman Taslağından Arta Kalanlar" adlı üçüncü bölümünde roman içinde başka bir romandan bahsedilmeye başlanır. Bu roman, 2009 TÜYAP Kitap Fuarı'nda yılın telif romanı seçildi.

Oya Baydar'ın son romanı O Muhteşem Hayatınız, 2012 yılında yayımlanır.Yazar, bu romanında dünyaca ünlü Aliye Sema adlı bir opera sanatçısının hayat hikâyesinden hareketle Türkiye'nin sosyal, siyasi ve kültürel meselelerine odaklanır. Diva Aliye Sema, ona hayran kolleksiyoner ve divanın kızı Arya üzerinden ilerleyen romanda yakın dönem tarihimiz ile toplumsal hafıza, Dersim Olayları üzerinden sorgulanır. Sade ve konuşma diline yakın bir üslupla kaleme alınan romanda geri dönüş ve iç monolog tekniklerinden yararlanılmıştır.

Oya Baydar, 2011'de Melek Ulagay'la birlikte Bir Dönem İki Kadın adlı ortak bir kitaba imza attı, bu kitapta 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesi, 68 olayları, solun yükselişi, 1 Mayıs olayları, 12 Mart ve 12 Eylül askeri darbeleri, Berlin Duvarı'nın yıkılışı, sosyalist sistemin çöküşü gibi yakın tarihin pek çok olayıyla ilgili anı ve düşüncelerini dile getirdi. Yazar, 2014 yılında kendi hayatında iz bırakan olay ve durumları ele alan ve bu yönüyle otobiyografik bir metin olan Yetim Kalacak Küçük Şeyler'i yayımladı. Baydar Surönü Diyalogları'nda (2016), Diyarbakır'a yaptığı gezinin gözlemlerini kitaplaştırdı. Oya Baydar, son romanı Yolun Sonundaki Ev'de (2018) 1913 yılında bir suikastla başlayıp 1960’lı yıllarda aynı apartmanda kesişen çizgilerle ülkenin son yüz yılının haritasını çizmeye çalışmıştır.

Bir söyleşide "Dünya ile yaşadığım çağla, insanla meselem var, çözmeye çabalıyorum” diyen Baydar, içinde birikenleri, bir çığlık hâline geleni paylaşmak için yazdığını söyler (Andaç 2001: 61). Onu ilgilendiren, belli bir zaman ve mekânda devinen insanın sorunlarıdır (Gürel 2004: 51).Oya Baydar açısından yazmak, onu boğan ve yüreğine oturan sorunları, söylemek istediği sözü, başkalarıyla paylaşmasının en iyi becerebildiği yoludur (Erol 2008: 22).

Romanlarında, içinde yaşadığı bir dönemi, bizzat tanık olduğu olayları yazan Baydar, yaşananı yazmayı, insani duyguları, tutkuları, hırsları, güzellikleri ve çirkinlikleriyle birlikte yazmayı, iyi romanın olmazsa olmaz koşulu olarak görmektedir. Ona göre, yaşanmışı anlatan romanı kalıcı kılan, o yaşanmışın kahramanlarının “ben” veya “bizler” olmayı aşarak evrenselleşebilmesidir. "Yaşanandan ve yaşadıklarından gerçek edebiyat ürününü, gerçek romanı çıkarabilmek, ‘ben’in ‘an’larını ve anılarını aşıp, bunları sadece bir malzeme, bir duygu birikimi olarak kullanıp, en önemlisi de o anlar karşısında bağımsızlık ve tarafsızlık kazanıp edebi kurgu alanına ayak basmakla mümkündür” diyen Baydar (2000:13-15), bütün güçlüklerine ve tehlikelerine karşın gerçek yaşamın anlatıldığı romandan yana olduğunu ifade eder.

Eserleri dünyanın pekçok diline çevrilen Oya Baydar, eserlerinde toplumun sosyal ve siyasal hayatını etkileyen dönemleri ve bizzat yaşadığı, gözlemlediği olayları işleyen, toplumun farklı kesimlerine mensup roman kahramanlarının iç dünyalarını başarılı bir şekilde yansıtan, yapaylıktan kaçınan bir yazardır. 1990 sonrası Türk romanının önemli isimlerinden biri olan Oya Baydar, öykü, gezi yazısı, hatıra gibi türlerde de eserler kaleme almıştır. Eserlerinde sade, akıcı bir dil kullanan Baydar, özellikle son kırk yılda Türkiye'nin yaşadığı sosyal, siyasal ve kültürel olaylara gerçekçi bir bakış açısıyla eğildiği romanlarıyla modern edebiyatımızda kendine özgü bir yer edinmiştir.