Madde Detay

Gaziantep’in Nizip ilçesinde doğdu. Tam adı Hüseyin Cahit Tanyol'dur. Babası I. Dünya Savaşı'ndayken ihtiyat zabitliği sırasında Kermanşah’ta şehit düşen Mahmut Bey, annesi Refika Hanım’dır. Cahit Tanyol, 80 kuşağı şairlerinden Tuğrul Tanyol'un babasıdır. Babasını çok küçük yaşta kaybetmesi nedeniyle, Cahit Tanyol’un çocukluğu üç kardeşi ile birlikte annesinin yanında ve büyükbabasının ilgisi ile geçti. Cahit Tanyol’un yetişmesinde baba modeli olarak dedesi etkili oldu. 1926 yılında Nizip İlkokulu'nu bitirdi. 1926-27 yıllarında Adana Erkek Öğretmen Okulu sınavlarını kazandı. Arif Nihat Asya'nın edebiyat öğretmeni olduğu bu okuldan 1931 yılında mezun oldu. Aynı yıl Gazi Terbiye Enstitüsü giriş sınavlarını kazandı. Burada; Hasan Ali Yücel, Ahmet Hamdi Tanpınar, İsmail Hakkı Tonguç, İbrahim Necmi Dilmen, Halil Fikret Kanat, Cevat Memduh Atlar, Halil Bedi, Sabri Esat Siyavuşgil ve Sadi Irmak gibi gerek Cumhuriyet devrinde gerek daha sonraki yıllarda etkili olan şahsiyetlerden ders aldı. 1935 yılında Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat Bölümü'nden mezun oldu. Bir süre; Yozgat Lisesi, Çorum Ortaokulu, İzmir Tilkilik Ortaokulu, İstanbul Eyüp Ortaokulu ve Taksim Lisesi'nde öğretmenlik yaptı. Öğretmenlik yılları Tanyol'un ideallerinin şekillendiği yıllar oldu.

1940 yılında Hilmi Ziya Ülken'in de teşvikiyle İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'ne devam etti. Burayı 1944 yılında "Schopenhauer'de Aklın Temeli" adlı bitirme teziyle tamamladı. Mezun olduktan sonra Atatürk ve Haydarpaşa Erkek Liselerinde felsefe öğretmenliği yaptı. 1946 yılında ise İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü'ne asistan olarak girdi. Bu bölümde 1949′da "Haz ve Elemin Ahlakta Yeri" adlı teziyle “doktor”, 1953′te "Örf ve Âdetler Sosyolojisi Açısından Sanat ve Ahlak" adlı teziyle “doçent” ve 1961 yılında da “profesör” unvanlarını aldı. 1972-1982 yılları arasında Sosyoloji Enstitüsü Müdürlüğü ve Sosyoloji Bölüm Başkanlığı gibi idari görevlerde bulundu (Yalçın 2010: 985). 1982 yılında kendi isteğiyle emekli oldu. Tanyol, ayrıca 1991-2003 yılları arasında Mimar Sinan Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'nde, Gazetecilik Yüksek Okulu'nda, Yüksek Öğretmen Okulu Eğitim Enstitüsü'nde ve Uludağ Üniversitesi'nde misafir öğretim üyesi olarak dersler verdi. Fransızca ve Türkçe olarak yayımlanan Realite dergisindeki "Seyahate Davet" adlı şiiriyle birincilik kazandı. Türkiye Yazarlar Sendikası, Edebiyatçılar Derneği, Türk Sosyolojisi Derneği, Yahya Kemal'i Sevenler Derneği ve Turing Kulübü üyesidir. Evli ve iki çocuk babası olan Cahit Tanyol, 11 Ağustos 2020 tarihinde İstanbul'da vefat etti. 

Yazı hayatına şiir ve eleştiri yazılarıyla başlayan Cahit Tanyol'un "Gurup" ve "Taşbaşta Akşam" adlı ilk şiirleri 1928 yılında İsmail Habip tarafından Adana'da çıkarılan ve ilerleyen yıllarda Memleket Mecmuası adını alan Maarif Mecmuası'nda yayımlanmıştır. 1928-1932 yılları arasındaki şiir ve yazıları İçtihat, Yenilik ve Servet-i Fünun-Uyanış dergilerinde yer almıştır. İzmir’de okul arkadaşları olan Kemal Bilbaşar, Nurettin Ardıçoğlu ve şair İlhan İleri ile birlikte Aramak dergisini çıkarmıştır. 1939-1940 yılları arasında 16 sayı çıkan dergi, İzmir’den çok İstanbul basın hayatı ve düşünce çevrelerinde ilgi görmüştür. Aramak, Nurullah Ataç olmak üzere birçok önde gelen edebiyatçı tarafından ilgiyle karşılanmıştır (Kovanlıkaya ve Çav 2010: 34). Tanyol, bu dergideki yazılarıyla adını duyurmuştur.

İstanbul’a geldiğinde genç sanatçı kuşağı ile birlikte Yenilik, Sokak ve Değirmen dergilerini çıkarmıştır. 1946′da Yahya Kemal’in de katıldığı Akademi dergisini yönetmiştir. Bunların yanı sıra Vatan, Yeni Sabah, Cumhuriyet gazetelerinde toplum sorunları üzerinde aralıksız yazmıştır. Uzun yıllar yazı ve makaleleriyle; Havadis, Son Telgraf, Milliyet, Akşam ve Güneş gazeteleri ile Sosyoloji, Yön, Gaziantep Kültür, Özgür İnsan, Cem, Toplumbilim, Aydınlık, Yazko Edebiyat, Yazko Somut, İnsan, Ülkü, İstanbul Kültür, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi, Aile, Varlık, Türk Folklor Araştırmaları, Küçük Dergi, Hisar, Dünya ve Türkiye, İstanbul Edebiyat ve Sanat, İstanbul, Siyasi İlimler Mecmuası, Yonca, Türk Dili, Türk Yurdu, Türk Düşüncesi, İntegrasyon, Yeni İnsan, Cem, Yelken, Çalışan Adam, Musiki Mecmuası, Hürriyet Gösteri, Türk Henkel Dergisi, E Dergi, Kızıldeli, Bilim ve Ütopya, Kaşgar, Hakimiyet-i Milliye, Kaçak ve Hece gibi dergiler başta olmak üzere pek çok süreli yayında görünmüştür.

Kuruluş ve Fetih Destanı adlı ilk şiir kitabı 1969 yılında yayımlanan Cahit Tanyol; Osmanlı’nın kuruluşunu ve İstanbul’un fethini manzum ve mensur bir dille; bilim adamı, yazar ve şair kimliğini meczederek anlatmıştır. Eserin giriş kısmındaki yazı, Osmanlı’nın ve İstanbul’un fethinin ne anlama geldiği ve nasıl değerlendirilmesi gerektiği konusunda okura yol gösteren çarpıcı ve özlü bir metindir. Tanyol, bu metinde Osmanlı Devleti’nin temelinde şeriat ve tarikat olmak üzere iki kuvvetin olduğunu, Osmanlı’nın tarih sahnesindeki yegane ‘sosyal devlet’ olarak gücünü bu iki kuvvetin sentezinden aldığını söylemektedir. Doğan Hızlan, Kuruluş ve Fetih Destanı için "Bu kitap, yalınkat bir fetih güzellemesi değildir. Fethi şiir ve düzyazı bileşiminde bir platforma oturtma çabasının ürünüdür. Şiiri destekleyen, ona eşlik eden alıntılar, fetih konusundaki bilimsel bir çalışmanın da örneklerini verir. Ayrıca burada övülen sultanların zaferi değildir. Sultanların arkasındaki beyin gücü, kültürel birikimdir. Cahit Tanyol, İstanbul’u fethin, Fatih’in kültür adamlarına gösterdiği saygıyı da belirtmektedir. O Zaten Yoktu’nun başlangıç sayfalarını çok severim. Çünkü hepimiz geçen yılların muhasebesini yaparken bu ruh hâline bürünürüz. Hele ömrümüz kitaplar, kâğıtlar içinde geçmişse." (Hızlan 2010) değerlendirmesini yapmıştır.

Tanyol'un hüzünle, kırgınlıkla ve özlemle andığı çocukluk yıllarını dizelere işlediği Son Liman (1992)'da geçmişe emsalsiz bir geri dönme isteği sezilmektedir. Sevdiklerini ve dostlarını anımsayan şair, toplumsal yapının da etkisiyle geçmişin değerlerine sahip çıkamamaktan yakınmaktadır. Tanyol, bir söyleşisinde bu durumu şöyle dile getirmiştir: "Büyük bir yıkıntı var, yani bütün değerler allak bullak olmuş. Bunun yanında en önemli şey şiir, tabii bizim için en mühim şey, en büyük şeydi benim nazarımda en büyük adam şiirle uğraşan adamdı, en büyük insan Nurullah Ataç... mesela, tapardık biz ona. Tanpınar’ı, Nurullah Ataç’ı falan... çok severdik. Bunlar bizim nazarımızda büyük, çok büyük kişilerdi ve gerçekten de böyle de bir atmosfer vardı. Şimdi şiirin bütün şanssızlığı şundan ileri geliyor. Şiirden anlamak zor ama bir de, devir değişti ve ikincisi de şiirde en çok fire verecek şey reklamdır. Yani reklamın eline düştü, şiir. Emtia hâline geldi ve şimdi itibar yok zaten. İşe gelince, benim kendi kuşağım içinde, elbette benim şiirlerimin çok önemli bir yer tuttuğunu biliyorum, ama o kişiye de söylediğim gibi hakikaten de güzel şiirin hiçbir zaman ölmeyeceğini sanırdım. Hâlbuki değil, müzikle bu mümkün de şiirde mümkün değil. Sebebi şu; çünkü şiiri tatmak, şiiri anlamak özel bir eğitim işi. Yahya Kemal der ki; 'güzel şiir hafızada kolay kalan şiirlerdir' der. Hâlbuki, ben şöyle bir hafızamı karıştırdım, o kadar kötü şiir var ki hafızamda, güzel şiir çok az. Bir kere burada yanıldım. İkincisi gerçekten de Son Liman'ı yayınladığım dönemde artık şiir, şair değerini kaybetti ve sanatkâr deyince artık onun yerine şarkıcılar geldi. Yani bir de bizim gelenekte şairlik ön plandaydı padişahlar şair, vezirle şair ve Ahmet Cevdet Paşa’dan tutunuz, Sami Paşa’ya kadar hepsi şairdir. Paşalar, şunlar bunlar. Yani şiir bizim millî bir değerimiz, kültürümüzün damgasını taşıyor, o birden bire tepetaklak gitti. Şimdi bakıyorsunuz televizyona, bugün yaşadıklarımız bir felakettir." (Aydın 1998) Şairin bu cümlelerinden şiirlerini yayımlamakta titiz olduğu da anlaşılmaktadır.

Düş Yorgunu (2000) şairin bütün şiirlerini içermektedir. Tanyol, bu kitapta şiire ilişkin düşüncelerini şöyle dile getirmiştir: "Şiir benim için sürekli bir yaşantı idi. Sanırım, ben yaşantıyla yazma tutkusunu birbirine karıştırdım. Tutku, insanın özünü yansıtmayan bir düşüncede duygu saplantısıdır. Kalıcı olsa dahi bizden değildir. Düşüncenin eteklerine yapışarak yaşantımızı değil, ancak adımızı ölümsüz kılarız. Yerçekimi kanunu bize Newton'dan haber getirmez. Fakat bir Baudelaire, bir Verlaine aramızdadır. Ölüm onlardan hiçbir şey alıp götürmemiştir. İnsan ölüm ötesindeki karanlığı ancak şiirin kurmuş olduğu köprüyü geçerek aydınlatabilir. Düşünce ne kadar güçlü olursa olsun ölümü delemez, köprünün başında tıkanıp kalır. İnsan bu dünyaya kendine ait olandan değil kendisinden bir şeyler bırakmalı, bu da ancak şiirle, sanatla olur diye düşünüyorum." (Tanyol 2000). Şiirde vezin ve kafiyeye karşı bir tavır takınan Tanyol "Vezin ve kafiye şiirimizi dejenere etti ve klişe, bayatlamış duygulara siper vazifesi gördü. Kafiyeye hücum, sanat alanına kalp akçe sürenleri meydana çıkardı." (Yalçın 2010: 985) cümleleriyle bu konudaki düşüncelerini ifade etmiştir.

Genç yaşlarında Yahya Kemal'in yakın dost çevresine giren ve bu dostluğu şairin ölümüne kadar kesintisiz sürdüren Tanyol, o yıllarda gerek şiirin genel sorunları üzerine yazdığı denemelerle, gerek bilimsel yazılarıyla, gerekse Yahya Kemal'in şiiri ve kişiliği hakkındaki eleştirileriyle, şairin en sevdiği kalemlerden biri olmuştur. Onun ilgisini ve dostluğunu da hakkında kaleme aldığı yazılarıyla kazanmıştır. Türk Edebiyatında Yahya Kemal (1985) kitabındaki yazıların bir bölümü, Yahya Kemal'in sağlığında, bir bölümü ise onun ölümünden sonra yazılıp yayımlanmıştır. Tanyol'un, Yahya Kemal'in de beğenisini kazanan güzel üslubu tüm yazılarında hemen göze çarpmaktadır. Kitapta ayrıca yazarın, şairle ilgili anıları ve Yahya Kemal'in Tanyol'a not ettirdiği bazı özel anıları da yer almaktadır

Tanyol şiir, edebiyat ve toplum bilimi ile yoğrulmuş oldukça renkli bir edebiyat hayatı geçirmiştir. Makale, deneme ve inceleme yazılarını titizlikle yazmış, gündelik olayları bilimsel bir süzgeçten geçirmiş ve toplumcu bir anlayış benimsemiştir. Tanyol'un başlıca inceleme ve akademik kitapları arasında Örf ve Âdetler Sosyolojisi Bakımından Sanat ve Ahlâk (1954), Sosyal Ahlak-Laik Ahlâka Giriş (1960), Peşke Binamlısı Köyü (1961), Eylen Köyü (1967), Sosyolojik Açıdan Din, Ahlâk, Lâiklik ve Politika Üzerine Diyaloglar (1970), Türk Sosyolojisinin Bazı Sorunları (1973), Hocamız Fındıkoğlu (1976), Atatürk ve Halkçılık (1981), İşçi Hakları (haz. Cahit Tanyol vd. 1984), Laiklik ve İrtica (1989), Çankaya Dramı (1990), Schopenhauer'da Ahlak Felsefesi (1998), Neden Türban: Şeriat ve İrtica (1999), Türkler ile Kürtler (1999), Hoca Kadri Efendi’nin Parlamentosu (2003) gösterilebilir.