Madde Detay

22 Eylül 1306 (4 Ekim 1890) tarihinde İstanbul'un Eğrikapı semtinde dünyaya geldi. Babası Mustafa Efendi, annesi Ülfet Hanım'dır. Cezri Kasım Paşa İptidai Mektebi'ni ve Eğrikapı Merkez Rüştiyesi'ni bitirdi. Menşe-i Küttâb-ı Askeriyye'den mezun oldu. 1906'da Erkân-ı Harbiye-i Umumiye'de, 1909'da Kıtaat-ı Fenniye Müfettişliği Kalemi'nde çalışmaya başladı. 1912'de, Tepebaşı Tiyatrosu'ndaki bir gösteri sırasında dikkat çekici davranışlarda bulunması ve Mahmut Şevket Paşa'ya yapılan suikast ile bağlantısı olduğu gerekçeleriyle Refi' Cevat ve Refik Halit gibi devrin önemli isimleri ile birlikte Sinop'a sürgün edildi. Burada üç yıl kalan Osman Cemal, döndüğünde Kıtaat-ı Fenniye Müfettişliği'ndeki görevine devam etti. I. Dünya Savaşı'nın başlaması nedeniyle seferberlik ilan edildiği için seyyar tümenlerde kâtiplik yapmaya başladı. Bir süre sonra sağlığı bozulan yazar, 1917 yılında, 27 yaşında iken malulen emekli olmak zorunda kaldı. Emekli maaşı ile geçinmekte güçlük çektiği için tiyatroculuk, sütçülük, sebze yetiştiriciliği, seyyar manifaturacılık, ızgara-maşa satıcılığı, vapurlarda biletçilik gibi çeşitli işler yaptı. 1920 yılı itibariyle dönemin gazete ve dergilerinde yazılarını yayımlamaya başladı. 1925-1945 yılları arasında ortaokul ve liselerde Türkçe öğretmeni olarak çalıştı. 1943'te sağlığı tekrar bozulmaya başlayan yazar, tüberküloz ve mide kanseri hastalıkları nedeniyle tedavi gördü. 9 Ocak 1945 tarihinde İstanbul Gureba Hastanesi'nde hayatını kaybetti. Kabri, Eyüp Tokmaktepe Mezarlığı'ndadır.

Osman Cemal, O. C., Anber, Kanber, Cımbız, O. C. Kaygısız imzalarını kullanmıştır. Bu imzalardan "Kaygısız"ı soyadı olarak almak istemişse de kendisinden önce seçilmiş olması dolayısıyla "Kaygılı"yı tercih etmiştir. Bu sebeple yazarın soyadının bazı kaynaklarda "Kaygısız" olarak geçtiği görülmektedir.

1910 yılında yazı hayatına başlayan Osman Cemal; ilk olarak Eşek dergisinde ve Karagöz gazetesinde mizahi içerikteki mensur ve manzum çalışmalarını yayımlar. Yazılarını uzun soluklu olarak yayımladığı ilk dergi Alay'dır. Sinop'ta kendisi gibi sürgün olan Refik Halit ve Refi' Cevat'ın teşvikiyle yazı çalışmalarına hız verir ve mizahi eserlerini Aydede'de yayımlamaya başlar. Güleryüz, Akbaba ve Papağan'da yer alan yazılarıyla basın camiasında ve okurlar arasında daha fazla tanınmaya başlar. 1921'de bir mizah dergisi olan Ayine'yi çıkarır. Şebab, Şeytan, Alemdar, Zümrüd-i Anka, Hizmet, Sabah, İkdam, Payitaht, Akşam, Cumhuriyet, Yeni Gün, Son Saat, Vakit, Haber, Yıldız, Açıksöz, Son Telgraf, Hakikat yazılarını yayımladığı diğer süreli yayınlardır. Osman Cemal bu gazete ve dergilere; hikâye, manzum hikâye, mizahi manzume, anı, sohbet, fıkra ve röportajlarıyla katkıda bulunmuştur.

Osman Cemal’in eserleri; hikâye, roman ve tiyatro başlıkları altında toplanabilir. Bunlardan başka incelemeleri de vardır. Yazı hayatına hikâye ile başlayan yazarın, süreli yayınlarda kalmış onlarca hikâyesi mevcuttur. Bu eserler genellikle mizahi özellikte olup gündelik hayata dair gerçekçi kesitlerle doludur. Özellikle gazete ve dergilerde yer alan hikâyelerinin kısa ve güldürmeye yönelik olduğu görülür. İlk hikâyesi "Çuvalcı Şeyhinin Halefi"ni 1920'de Alay'da yayımlar. 1923'te basılan bu eseri Altın Babası, Bir Kış Gecesi, Çingene Kavgası, Tekin Olmayan Kedi, Mahkemede Kaynana Gelin Kavgası adlı tek hikâyelik kitaplar takip eder. Sandalım Geliyor Varda (Tekin Olmayan Kedi ile birlikte), Goncanın İntiharı, Eşkıya Güzeli ve Perili Bostan ise hikâyelerini bir araya getirdiği kitaplarıdır.

Osman Cemal hikâye, manzume, fıkra, sohbet ve revü türlerinde kaleme aldığı çok sayıda çalışmasından sonra roman yazmaya başlamıştır. İlk romanı Çingeneler, 1939 yılında yayımlanır. Bu eser, 1942 CHP Roman Yarışması'nda derece alır ve yazara önemli bir şöhret kazandırır. İki bölümden oluşan romanda müziğe meraklı bir genç olan İrfan'ın Çingene bir kadına âşık olmasıyla başlayan hayat serüveni anlatılır. Romanın ana eksenini İrfan ile Nazlı ve daha sonra Çakır Emine arasındaki aşk oluşturmakla birlikte eser, Çingenelerin hayatına, âdetlerine ve dillerine dair pek çok detayı barındırması hasebiyle aynı zamanda bir belgesel roman hüviyetindedir. Sait Faik'in "bir şaheser" (1999: 124) olarak nitelendirdiği bu eserin, teknik kusurlarına rağmen özgün ve zengin bir içeriğe sahip olduğu görülür. Kaygılı’nın 1944 yılında basılan ikinci romanı Aygır Fatma’da temel çatışma Hasan ve Mediha'nın aşkı etrafında şekillenir. Aygır Fatma'nın aracı olduğu bu aşkta, türlü engellerle karşılaşılır ve âşıklar tahmin edemeyecekleri kadar farklı maceralara savrulurlar. Roman, dönemin tiyatroları hakkında da okurun bilgi sahibi olmasını sağlar. Yazar; Bekri Mustafa, Kovuk Palas'ın Esrarı ve Akşamcılar romanlarında içki ve eğlence ortamlarını anlatmıştır. Bekri Mustafa fıkralarının yer aldığı Bekri Mustafa 1944'te yayımlanmıştır. 2003'te yayına hazırlanan Akşamcılar, içkiyle geçen bir ömür üzerinedir. Yazar, 2003'te basılan Kovuk Palas'ın Esrarı'nda ise İstanbul'un Sur diplerinde geçen içki ve esrar âlemlerini anlatır.

Tiyatroyla da iştigal eden Osman Cemal müzikal tiyatrolar ve halk tiyatroları için metinler kaleme almıştır. Bizzat sahneye çıkmış, ortaoyununun başarılı sanatkârları arasına girmiştir. Kavuklu, Pişekâr ve Zenne rollerine hayat verdiği, Karagöz oynattığı bilinen Kaygılı'nın on yedi farklı ağızda konuşabildiği kaynaklarda yer alan bilgiler arasındadır. Üfürükçü adlı üç perdelik komedisi 1935 yılında basılır. Eser, döneminde rağbet görür ve halkevi sahnelerinde pek çok kez oynanır. Yazar, bu komedinin önemli rollerinden birini üstlenerek sahneye de çıkmıştır. İstanbul ve Mezarlık Kızı revüleri ile Bana Benziyor mu? oyunu, sahnelenen eserleri arasında olup basılmamıştır. Ramazan Revüsü adlı eseri ise Papağan gazetesinde yayımlanmış, ancak sahnelenmemiştir. 1926 yılında yayımlanan bu revü, dört bölümden oluşmaktadır. Eserde Süleyman Nazif, Florinalı Nazım ve Abdülhak Hamit gibi devrin tanınmış simalarının mizahi diyalogları yer alır.

Osman Cemal, araştırmacı kişiliğinin ürünleri olan İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri ve Köşe Bucak İstanbul adlı eserlerinde İstanbul ile ilgili zengin bilgi birikimini okurlarla paylaşır. İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri'nde İstanbul folklorunun geçmişten günümüze önemli bir taşıyıcısı olan âşık tarzı şiirin geçirdiği değişim anlatılmıştır. İlk olarak 1935'te Haber gazetesinde "Tulunbacı Edebiyatı" başlığı ile yayımlanan eser, İstanbul kültürü konusunda inceleme yapacak olan araştırmacılara önemli veriler sunmaktadır. Köşe Bucak İstanbul, Osman Cemal'in 1931'de "İstanbul'un Köşe Bucağı" adıyla Yeni Gün gazetesinde tefrika edilen gezi yazılarını içermektedir. Argo Lugatı adlı çalışması 1932'de Haber gazetesinde tefrika edilmiş olup bu alanda hazırlanmış ilk kaynaklardan biridir.

Eserlerinde yerli konuları işleyen Kaygılı, halk hayatından bilhassa neşeli sahneleri samimi bir tutumla kaleme almıştır. Zira o, uzaktan gözlemlediği halkı değil, içinde birlikte yaşadığı halkı anlatmaktadır: "Bir kenar mahalle çocuğu olan Osman Cemal, yetiştiği çevreden hayatı boyunca kopmamış; Edebiyat-ı Cedide, Fecr-i Âtî, Millî Edebiyat devri sanatçılarının tersine, Batı edebiyat ve zevkinden uzak kalmış; buna karşılık, meddah, ortaoyunu, türkü vb. gibi halk sanat ve folkloruna yakınlık göstermiş; bunun sonucu olarak da, gerek zevk, gerek sanat anlayışı bakımından çağdaşlarından ayrı, kendine özgü bir yol tutmuş, bir çeşit halk yazarı olmuştur." (Cevdet Kudret 2009: 170)

Kendi döneminde pek çok yazarın İstanbul dışına ilgisini yöneltmesine karşın, Osman Cemal'in objektifi İstanbul'da karar kılmıştır. Ahmet Rasim ve Hüseyin Rahmi çizgisinin tamamlayıcısı olarak görülen yazar, "tam manasıyla bir İstanbul muharriri"dir. Osman Cemal, "eski İstanbul hayatını ve İstanbul'un mahallelerini, mesirelerini, sularını, surlarını, bağlarını, bahçelerini, sahillerini, derelerini gayet iyi tanımış ve yazılarıyla tanıtmıştır." (Yüzüncü t.y.: 9-10) Yazar, kişileri konuşturmada ve gerçekçi diyaloglar kurmada oldukça başarılıdır. Bu orijinal kişiler; ağız özellikleri, hisleri, hayat tarzları itibariyle "onun eserlerinin en canlı kalan tarafları"nı (Alangu 1968: 98) teşkil etmektedir.

Osman Cemal, yaşadığı dönemde "edebiyat dünyasının dışında kalmış Kumkapı, Kasımpaşa, Samatya, Hasköy gibi semtleri; bu semtlerdeki sosyal hayatı; Çingeneler, tulumbacılar, hovardalar, akşamcılar, külhanbeyleri gibi tipleri; meyhaneler, kahvehaneler, gazinolar gibi eğlence yerlerini" (Mangır: 2011: 754) eserlerinde konu etmiştir. Farklı temaları ele alması, kişilerini okurların edebî eserlerde görmeye alışık olmadığı insanlar arasından seçmesi, İstanbul ile ilgili hazine niteliğindeki bilgi birikimi Osman Cemal’in Türk edebiyatında ayrıcalıklı bir konuma yerleşmesini gerektirmektedir.