Mehmet Ali Tevfik

(d. 1901 / ö. 4 Mayıs 1937)
Şair, Öğretmen
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Türkiye Dışı)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Doğu Türkistan’ın Atuş ilçesi Boyamet kasabasında doğdu. Tevfik, ilkokul çağında Boyamet’te dinî eğitim aldı. Baskılar sonucu gittiği Moskova’dan İstanbul’a geçti. İstanbul'da hizmetli olarak girdiği bir öğretmen yetiştirme okulunda bir çok ders alarak kendisini geliştirdi (Kaşgarlı 2014: 166-169-170). 1933’te Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti kurulduktan sonra memleketine döndü. Atuş’tan başlayarak çok sayıda okul açılmasına vesile oldu ve bu okullara öğretmen yetiştirdi. Zamanla onun Atuş'ta başlattığı bu aydınlatma faaliyetleri her yeri sardı. 1934’te Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti, Çin yönetimince ortadan kaldırıldı. Ancak Mehmet Ali Tevfik ülkesinde kalmayı tercih etti. 4 Mayıs 1937 tarihinde, Çinli genel vali Sheng Shi-cai, Mehmet Ali Tevfik'in de içinde bulunduğu Uygur aydınlarını kurşuna dizerek ateşe verdi.

İbrahim Alp Tekin’ın hazırladığı, Memtili Ependi Şe’irliri adlı kitapta şairin 63 şiiri vardır. Aralarındaki Úutuluş Yolida başlıklı şiir, Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin “İstiklal Marşı” olarak kabul edilmiştir (Alptekin 2000: 83). Bu şiir kitabındaki şiirler, Çağatay Uygurcasından Yeni Uygurcaya geçiş dönemindeki dil özelliklerini yansıtması bakımından önemlidir. Şiirlerde ayrıca Kıpçak Türkçesindeki şekli ile kullanılan sözcükler de bulunmaktadır (Kaşgarlı 2014: 184).

Şairin öğrencilerinden Mehmet Salih Artuş’un temin ettiği on yedi şiiri vardır. Ancak sözü edilen şiirlerden bazılarının şaire ait olmadığı tespit edilmiştir. Bu şiirlerde Türkiye Türkçesinin etkileri görülmektedir. Bu şiirler içinde Ordumiz başlıklı şiir, Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin "millî marşı" olarak kaydedilmiştir (Kaşgarlı, Garetullah ve Ezizi 2005: 23).

Mehmet Ali Tevfik, şiirlerinde vatan sevgisini işlemiş ve onları besteleyerek çocuklara öğretirken şairlik yeteneğini eğitimle yoğurmuştur. Şairin birçok şiiri bestelenerek öğrencilere öğretildiğinden ve Doğu Türkistan’ın farklı bölgelerinde yaygınlaştığından, şiirlerin varyantları ortaya çıkmıştır. Tevfik'in şiirleri, Yeni Uygurca yazı dilinin bir örneği olmakla beraber, Çağatayca, Türkiye Türkçesi, Atuş Ağzı dil özelliklerini de barındırmaktadır.

Kaynakça

Alptekin, İbrahim (Haz.) (2000). Memtili Ependi Şe’irleri, Urumçi: Şinciang Halk Neşriyatı.

Kaşgarlı, Raile Abdülvahit (2014). "Çağdaş Uygur Şairlerinden Memtili Tevfik Efendi'nin Hayatı ve Eserleri", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.49, Sayı 49, s.165-194.

Kaşgarlı, S. Mahmut, Gayretullah, Hızırbek, Ezizi, Erkin (2005). Doğu Türkistan Cumhuriyeti Devlet Anayasası, İstanbul: Enes Ofset Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: ARAŞ. GÖR. UĞUR ALTUNDAŞ
Yayın Tarihi: 19.11.2018
Güncelleme Tarihi: 07.11.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Memtili Ependi Şe’irliriŞinjiang Halk Neşriyatı / Urumçi2000Şiir

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1CEMÎLÎd. 1465-66 - ö. 1543-44Doğum YeriGörüntüle
2HİLÂLÎ, Hilâlî Çelebid. ? - ö. 1525Doğum YeriGörüntüle
3İsa Yusuf Alptekind. 1901 - ö. 17 aralık 1995Doğum YeriGörüntüle
4FADİKLİ, Fatma Çekirdekd. 1901 - ö. 1996Doğum YılıGörüntüle
5Hilmi Ziya Ülkend. 3 Ekim 1901 - ö. 5 Haziran 1974Doğum YılıGörüntüle
6BEDRİ YÜCESU, Mehmet Bedri Yücesud. 1901 - ö. 12.11.1998Doğum YılıGörüntüle
7BEKİR SIDKI SAYARd. 1888 - ö. 1937Ölüm YılıGörüntüle
8Ahmet Baytursınulıd. 1873 - ö. 8 Aralık 1937Ölüm YılıGörüntüle
9Fatih Kerimid. 30 Mart 1870 - ö. 27 Eylül 1937Ölüm YılıGörüntüle
10İSMAİL, İsmail Cevizcid. 1954 - ö. ?MeslekGörüntüle
11YÜMNÎ, Ayas Paşa-zâded. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
12Oruç Aruobad. 14 Temmuz 1948 - ö. 31 Mayıs 2020MeslekGörüntüle
13Mirze Ali Möcüz Şebisterîd. 29 Mart 1873 - ö. 25 Eylül 1934Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Stepan Bulgard. 1953 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Rıza Mollovd. 1920 - ö. 4 Mart 1986Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16ZELİLÎ, Alid. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17MİM ALİ, Mehmet Ali Taştand. 1939 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18Dursun Ali Sazkayad. 03 Temmuz 1972 - ö. ?Madde AdıGörüntüle