Madde Detay

Tam adı Mehmet Fuat Engin Bengü'dür. Yazar, İstanbul Erenköy’de dedesi Mehmet Ali Paşa’nın köşkünde doğdu. Bebeğin göbeğini kesen ebe ona "Mehmet", dedesi ise Paris’e sürgüne gönderilen kardeşi Fuat Paşa'nın adını verdi. Babası Vedat Örfi Fransızca bilen, piyano çalan roman ve oyunlar kaleme alan bir sanat eleştirmeni, annesi Piraye Hanım’dır. Yazarın Suzan adında bir ablası vardır. Babası o doğmadan yurt dışına gitmiş ve bir daha dönmediği için Piraye Hanım, Memet Fuat 6 yaşında iken Vedat Örfi’den boşanmıştır. Daha sonra Piraye Hanım, 13 Eylül 1932 tarihinde Nâzım Hikmet ile evlendi. Nâzım Hikmet, Memet Fuat'ın üvey babasıdır.

Mehmet Fuat öğrenime 1932-1933 döneminde, Kızıltoprak’taki özel bir ilkokulda başladı. İkinci sınıfa geçince Erenköy'deki 38. İlkokul’a aktarıldı. Dördüncü sınıfı Mason Derneği'nin Millî Eğitim tarafından kullanılan binasında, Beyoğlu 13. İlkokul'da okudu. Ertesi yıl İsmet İnönü İlkokulu’na aktarılan sanatçı tekrar Erenköy'deki 38. İlkokul’a kayıt yaparak ilköğrenimini tamamladı. 1937-1938 öğrenim döneminde, Nâzım Hikmet tarafından Robert Kolej’e yazdırıldı. Nâzım Hikmet’in yargılanıp 28 yıl cezaya çarptırılması üzerine tekrar dedesinin yanına dönen Mehmet Fuat, ortaokulu Fenerbahçe Stadı'nın bitişiğindeki Kadıköy 1. Orta’da okudu. Yazarın en başarılı olduğu dersler matematik ile Türkçe idi. Altıncı sınıftaki öğretmeni şair Halide Nusret Zorlutuna'yı çok sevdi ve dersini ilgiyle takip etti. Bu yıllarda Fenerbahçe Stadı'nı, Kadıköy 1. Orta'da geçirdiği ikinci okulu gibi gördü. Spora düşkünlüğü, özellikle futbol sevgisi bu yıllarda başladı. Annesi Piraye Hanım’ın yeniden dil konusunu gündeme getirmesiyle sanatçı, 1941-1942 öğrenim dönemini Robert Kolej'de hazırlık 3'ü İngilizce öğrenerek geçirdi. Dil derslerinin ortalamasında 100 üzerinden 75'i tutturamadığı için oradan ayrılan Memet Fuat, Erenköy’de bulunan Haydarpaşa Lisesi’ne giderek lise eğitimini burada tamamladı. Sanatçı, 1946 yılında kaydolduğu İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden 1951 yılında mezun oldu. Üniversite yıllarında Tuna Baltacıoğlu ve Oktay Verel birlikte dergicilik serüvenine başladı.

Öğrenciliği sırasında Aylık Ansiklopedi’ye maddeler yazdı. Öğretmenlik, çevirmenlik, muhabirlik, inşaatlarda mimar yardımcılığı gibi işlerde çalıştı. Tuna Baltacıoğlu ve Oktay Verel ile birlikte Memleketimizde ve Dünyada Kitaplar adlı bir bibliyografya dergisi (1950-51) çıkardı. 1960’ta kurduğu De Yayınevi'ni yönetti ve aylık edebiyat dergisi Yeni Dergi'yi çıkardı (1964-75). Bir önceki yılın şiir, deneme ve öykülerinden seçmelerin yer aldığı Türk Edebiyatı (on cilt) adlı yıllıkları hazırlayıp yayımladı (1963-72).

Memet Fuat, küçük yaşlarından süregelen spor tutkusunu, yaşadığı çevredeki çocukları sporculuğa yönlendirme yolunda değerlendirdi. Bir semt kulübü olan Altınyurt’ta futbol, masa tenisi, voleybol kollarıyla ilgilendi. 1972-80 yılları arasında Voleybol Erkek Millî Takımı'nın antrenörlüğünü yaptı. Ünlü oyuncular yetiştirdi. 1979-82 yılları arasında ise Anadolu Hisarı Gençlik ve Spor Akademisi'nde öğretim görevlisi olarak voleybol dersleri verdi. 1980’den 1983’e kadar Yazko Edebiyat dergisini yönetti. 1981’de Adam Yayınevi'nin yerli yayınlarının yönetmenliğini üstlendi ve 1987’de emekli oldu. 1985’te yayımlanmaya başlayan Adam Sanat dergisinin genel yayın yönetmenliği görevini 1999’a kadar sürdürdü. 19 Aralık 2002'de akciğer yetmezliğinden yaşamını kaybeden Memet Fuat, Karacaahmet Mezarlığı'na defnedildi.

Yazılarında daha çok düşünce özgürlüğü, hoşgörü üzerinde duran, çağdaş Türk şiiriyle yakından ilgilenen Memet Fuat, 1969’da dergilerde çıkan denemeleriyle Ataç Eleştiri Armağanı'nı, 1961’de Düşünceye Saygı adlı kitabının birinci basımıyla Türk Dil Kurumu Deneme-Eleştiri Ödülü'nü kazanır. Çağdaşımız Makyavel adlı kitabıyla 1992 Sedat Simavi Ödülü'nü Gülten Akın’la paylaşır. 1995’te kendisine Kültür Bakanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü, 1996’da Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü Altın Madalyası verilir.

İsmet Özel, Memet Fuat’ın edebî evrenini şöyle açımlar: “Nesnel Eleştiri-Öznel Eleştiri tarzında bir ayrım yapmayı kendine iş edinmiş bir edebiyat ortamında Memet Fuat, öznel eleştirinin piriydi. Gel gör ki karşı kutup gibi duran nesnel eleştiri verdiği dişe dokunur ürünlerin kabule değer bir yer edinmesi bakımından birinci derecede Memet Fuat’ın korumasından yararlandı. Arkasına hiçbir resmi anlayışı olmadığı hâlde bir eleştirmen nasıl olmuştu da birilerini koruma derecesine varan saygınlığa kavuşmuştu? Meraka değer bir şey bu. Tekrarına belki bir daha eremeyeceğiz. Benim açıklamam şudur: Sahtelik ve yutturmacılık karşısında Memet Fuat’ın duruşu öyle katiydi ki işinin erbabı olan her kişi onun yanında rahatlık sağladığını fark ediyor ve hakkından fazlasına konmaya çalışan uyanıklar da Memet Fuat’ın kimi kime tercih edişinden tedirginlik duyarlardı. Dürüstlüğün sahteciliğe, sahteciliğin dürüstlüğe olan borcunu hatırlattığı için saygındı Memet Fuat. Namuslu olup olmamak zenci düşmanı olup olmamaktan daha önemliydi onun için. Bir zenci düşmanı da namuslu olmak koşuluyla diyalogu hak ediyordu.”

Fuat’a göre eleştirinin iki amacı vardır: Birincisi sanat yapıtını kolay anlaşılır kılmak; okuyucuya, dinleyiciye, izleyiciye yakınlaştırmak ve değerlendirmektir. İkincisi ise, sanatçıya yol göstermektir. Onun estetik kurallarını, ölçütlerini, yöntemlerini saptamaktır. Eleştirinin belki de en önemli misyonu; sanat yapıtını ölçmek, değerlendirmek, “iyi”yi “kötü”den ayırmaktır. “İyi” yapıtı “kötü” yapıttan ayıran ve “iyi”nin neden “iyi” olduğunun altını çizen, “iyi” yapıtın hak ettiği değeri almasına yardım eden ve bu yolla, başka “iyi”lerin yaratılmasına ortam hazırlayan bir değerlendirme pratiği olarak eleştiriden söz açmaktadır. Buna göre, her türlü “kötü” yapıta karşı, değerli sanat yapıtını eleştirmen ortaya koyup koruyabilmektedir. Ayrıca Fuat’a göre, “nesnel” sözcüğü, eleştirmenin farklı yapıtları aynı değer ölçütüyle yargılaması şeklinde alınsa dahi geçerli olmaz çünkü her yapıta aynı ölçütlerle yanaşmak olanaksızdır (İzmirli-Karamanlı 2018: 118-119). Bu nedenle Memet Fuat seçimini öznel eleştiri yönteminden yana kullanır.