Madde Detay

Künyesi Muhyiddin Mehmed Efendi b. Hatîb Kâsım Efendi b. Yakûb Efendi b. Ahmed Efendi b. Mehmed Efendi b. Ebubekr b. El-Hâc Emir Ali şeklindedir. Hatîbzâde, İbnü’l-Hatîb ya da Hatîb Kâsımoğlu sanıyla bilinir. 27 Şaban 864 / 17 Haziran 1460 tarihinde Amasya’da doğdu. İlk eğitimini babasından aldı. Daha sonra Mevlana Sinan Paşa’dan ders aldı. Eğitimini tamamladıktan sonra Amasya’da müderris oldu. Daha sonra Bursa’ya gitti. Çendik Medresesi ve Ahmet Paşa Medresesi’nde müderrislik yaptı. Ardından İstanbul’a gitti ve Mustafa Paşa Medresesi’nde göreve başladı. Sultan II.Bayezid döneminde Şehzade Ahmed’e hocalık yaptı. Şehzade vefat edince tekrar Mustafa Paşa Medresesi’nde ve oradan da Edirne Üç Şerefeli Medreselerinin birinde ve Amasya’da Sultan Bayezid Medresesi’nde müderris oldu. Yavuz Sultan Selim Ayasofya Camii civarında yeni yaptırdığı medreseye Hatib-zâde Muhyiddin Mehmed Efendi’yi hoca olarak atadı. Buradaki özverisinden dolayı Semaniye Medreselerinden birine oradan da Edirne Sultan Bayezid Medresesi’ne terfi ettirildi. Buradan da Semaniye Medreselerinden birine günlük seksen akçe yevmiye ile göreve geldi. Vefat edinceye kadar bu vazifede kaldı. 2 Zilkade 940 / 15 Mayıs 1534 tarihinde vefat etti. Cenaze namazını Kemalpaşa-zâde kıldırdı. Eyüp’e defnedildi. Vefatına “ Sahn-ı cinâna gitdi ol pîr” ibaresi tarih düşürülmüştür. Âlim, fâzıl ve zâhid bir kimse idi. Tefsir, hadis, fıkıh, kıraat gibi alanlarda ve cifr, vefk ve musîkî gibi konularda üstat sayılırdı. Arapça ve Türkçe birçok eseri ve şiirleri vardır.

Eserleri:
1. Ravzu’l-Ahyâri’l-Müntehab min Rebî’i’l-Ebrâr. Zemahşerî’ye ait eserin ihtisar edilmesi ve bazı ilâvelerin yapılmasıyla meydana gelen muhâdarât ve siyasetnâme türünde bir kitaptır (Kahire 1279, 1292, 1307, 1380). Âşık Çelebi, eseri II. Selim’e takdim edilmek üzere Türkçe’ye çevirmiştir.

2. Risâle fî Mevzû’âti’l-Ulûm (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 3743).

3. Hâşiye alâ Şerhi’s-Seyyid ale’l-Ferâ’iz. Muhammed b. Muhammed es-Secâvendî’nin el-Ferâ’izu’s-Sirâciyye’sine Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin yazdığı şerhin hâşiyesidir (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 2505; Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, nr. 4318; Amasya Beyazıt İl Halk Ktp., nr. 1361).

4. Hâşiye alâ Şerhi’l-Vikâye. Tâcüşşerîa’nın Vikâyetü’r-Rivâye adlı eseri için Sadrüşşerîa’nın kaleme aldığı şerhin hâşiyesidir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1117; Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, nr. 4318).

5. İnbâ’ü’l-Istafâ fî Hakkı Âbâ’i’l-Mustafâ. Kanûnî Sultan Süleyman için telif edilmiştir (Süleymaniye Ktp., Çelebi Abdullah Efendi, nr. 405; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 484).

6. Risâle-i Cifr (Süleymaniye Ktp., Hâşim Paşa, nr. 103).

7. Tuhfetü’l-Uşşâk: XV. yüzyılın sonlarında yazılmış olduğu tahmin edilen eser, Osmanlı döneminde Türkçe yazılmış ilk Tuhfetü’l-Uşşâk olma özelliği taşımaktadır. 1201 beyitlik bir mesnevi olan Tuhfetü’l-Uşşâk, dervişlere kader, tevekkül, ölüm gibi çeşitli konularda nasihatler vermek amacıyla kaleme alınmıştır. İncinur Atik Gürbüz (2019), tespit ettiği iki nüsha (İzmir Milli Ktp., nr. 778/2 ve Süleymaniye Ktp., Serez, nr. 3995) üzerinden eserin metnini yayımlamıştır.

Bunların dışında kaynaklarda Muhyiddin Mehmed’in Risâle fi’r-Rü’ye ve’l-Kelâm, Risâle fi’l-Kıble ve Ma’rifeti Semtihâ, Risâle fî Muhtârâti’l-İlm adlı eserleri zikredilmektedir (Turgut 2006: 84).

Atik Gürbüz, İncinur (2019). Kâsımî, Tuhfetü’l-Uşşâk. Ankara: Grafiker Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Nail Tuman, Tuhfe-i Nâilî. Ankara: Bizim Büro Yay.
Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Mecdî Mehmed Efendi Hadâiku’ş-Şakâik Şakâik-ı Nu’mâniyye ve Zeyilleri. İstanbul: Çağrı Yay.
Tatçı, Mustafa (hzl.) (2003). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri I-II-III. Ankara: Bizim Büro Yay.

Turgut, Ali (2006). “Mehmed Muhyiddin, Hatibzâde”. İslam Ansiklopedisi. C.31. İstanbul: TDV Yay.

Yaltkaya, Şerafettin ve Kilisli Rıfat Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. İstanbul: MEB Yay.