Madde Detay

Nâzimî mahlasını kullanan şairin asıl adı Molla Bilâl Bin Mollâ Yûsuf’tur. 1240/1825 yılında Gulca şehrinin Kazançi Mahallesi'nde doğdu (Utuk 2006: 104). Temel eğitimini ailesinin yanında tamamladı, daha sonra Gulca’daki Beytulla Medresesi’nde eğitim aldı. Şairin hayatı yoksulluk içinde ve büyük zorluklarla geçti. Halk zulme karşı eline silah aldığında o da eline silah alıp isyana katıldı. 1864 yılı İli Uygurları Çin’e karşı İli İsyanı’nı başlatınca Molla Bilâl de bu isyanda yerini alıp millî kahraman Sadir Palvan ile birlikte savaştı (Ğopur 1988: 1051). 1298/1881 yılında Çarlık Rusya güdümündeki Yarkent’e gitmek zorunda kaldı. Şairin son dönemleri, daha büyük zorluklarla geçti, çünkü 70 yaşındayken gözleri kör oldu. Şair, 1306/1889 yılında Yarkent’te öldü (Osman 1987: 250).

Şair, küçük yaştan itibaren şiir yazmaya başlamıştır. Şiirleri dil ve üslup açısından halk söyleyişine yakın olduğu için şiirlerinin büyük bir kısmı türkü şeklinde halk arasında yayılmış ve günümüze kadar söylene gelmiştir. Eserleri şunlardır:

1. Gazeliyât: Şairin genç yaşta yazdığı gazel, muhammes ve müseddeslerden oluşan eseridir. 1267/1851 yılında yazıldığı tahmin edilen eser, toplam 1008 beyitten oluşmaktadır.

2. Gazat Der Mülki Çin: 1291/1875 yılında yazılan eser, 3000 beyitten oluşmaktadır (Utuk vd. 2006: 108). Eser, 1864 yılında Çin egemenliğindeki zulme karşı İli’de meydana gelen çiftçilerin ayaklanmasını konu etmektedir (Ğopur 1988: 1058).

3. Nozugum: Eser, 1299/1882 yılında yazılmıştır. Eserin başkahramanı olan Nozugum, Çin sülalesine karşı yürütülen halk isyanının kadın kahramanıdır. Eserde, Nozugum’un 1241/1826 yılında Kaşgar’da Çin sülalesine karşı başlatılan ayaklanmaya katılması ve esir düşmesi anlatılır (Ğopur 1988: 1062).

4. Çanmoza Yusuphan: Şair, eserinde yalancı ve hırslı Yusufhan Çanmoza’nın hayatını anlatır (Ğopur 1988:1065).

Nâzimî medresede eğitim aldığı dönemde, bir yandan Uygur sözlü edebiyatını öğrenirken diğer yandan da Şark edebiyatının eserlerini okumuştur. Şairin zulme karşı yapılan halk isyanlarına katılması, onun edebî ve sosyal hayatındaki birikimini önemli ölçüde etkilemiştir (Gopur 1988: 1049).

Ğopur, Vahitcan ve E. Hüseyin (1988). Uygur Klasik Edibiyati Tezisliri. Pekin: Milletler Neşriyati.

Osman, Geyretcan (1987). Uygur Klassik Edebiyati Tarixidin Tezis. Ürümçi: Şincan Daşö Neşriyati.

Utuk, İmincan Ehmidi vd. (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 3. Pekin: Milletler Neşriyatı.

Gazel

Âh muyesser bolmadi könlümde armânim menin

Bu cehettin tamdi yerge eşk hunbârim menin

Sernevşt roz-i ezeldin uşbu ermiş kismetim

Orulur pesl-i hazânğe pesl-i gülzârim menin

Ateş-i işk içre kaldim men semenderdek bolup

Zerre kalmay pâk kuruptur tendiki kanim menin

Kaysi kün kördüm ol ayni men bolup divâne veş

Gümbez-i devvâğe yetti âh u epğânim menin

Kölbem içre bolsa ger ol dilberi nâzuk beden

Bolğusi bâğ-i irem bu hâne-i veyrânim menin

Yiğlap eytur bu Bilâl boldum girip-târ-i elem

Ğunçe-veş yârim irur bu derdke dermânim menin

(Utuk, İmincan Ehmidi vd. (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 3. Pekin: Milletler Neşriyatı. 107.)