Nevzat Üstün

(d. 23 Ağustos 1926 / ö. 8 Kasım 1979)
Şair, Öykücü
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Aliye Hanım ile tüccar Şadi Üstün'ün oğlu olarak İstanbul'un Gedikpaşa semtinde dünyaya geldi. "Çıtkırıldım Şadi" unvanıyla anılan babası, Kayseri'nin meşhur esnaf ailelerindendir. Annesi ise Kayseri'nin tanınmış isimlerinden biri olan Haçın Savaşı Kuzey Cephe Milis Komutanı ve Develi Belediye Başkanlarından Kamberlizade Osman Özdemir'in kızıdır (Özdamarlar 2009: 2). Nevzat Üstün, beş çocuklu ailesinin en büyük çocuğu olarak yetişmiştir.

Nevzat Üstün, küçük yaşta ailesinin memleketi olan Kayseri'ye gitti. Çocukluğu Kayseri'nin Develi ilçesinde geçen yazarın hayatında bu ilçenin özel bir yeri vardır. Şiirlerinde Develi'ye sık sık atıflar yapan Üstün, Almanya Almanya adlı kitabında bu ilçeyi şu cümlelerle anlatmıştır: "İlçemiz ikiye ayrılıyordu: Aşağı Everek, Yukarı Everek. Bu iki Everek arasında, günlük yaşamada hiç ama hiç bir düşmanlık yoktu. Ellerinden geldiğince birbirlerine yardım ederler, günlük kızgınlıklarının dışında kavga falan da etmezlerdi. İşin aslında Aşağı Everek, Yukarı Everek diye bir şey yoktu. Everek, Develi'nin öteki adıydı ve çoğunlukla taş kavgalarında kullanılırdı bu ad.” (Üstün 1965: 23). Şair, ilkokulu Develi'deki Merkez İlkokulunda bitirdi (1935).

Develi'de yedi yıl kaldıktan sonra doğduğu şehir olan İstanbul'a döndü. Ortaöğrenimini Amerikan Koleji'nde tamamladıktan sonra İstanbul Erkek Lisesi ve Boğaziçi Lisesi'ne devam etti (1937-45). 1945 yılında Boğaziçi Lisesi'nden mezun olan Üstün, bir süre ticaretle uğraştı. Öğrenim için gittiği Paris'te iki yıl kaldıktan sonra İstanbul'a döndü. 1950 yılında yedek subay olarak askerlik görevini yerine getirdi. Ömer Edip Cansever ile birlikte Nokta dergisini çıkardı (1951, 8 sayı).

Askerliğini tamamladıktan sonra, politikaya atıldı, Kayseri civarındaki yüzlerce köyü teker teker dolaştı, CHP'de aktif görevler üstlendi (Bulut 2009: 9). 1964 yılında Balkan Yazarlar Birliği'nin Sofya'da düzenlediği oturuma Türk Edebiyatçılar Birliği'nin genel yazmanı sıfatıyla katıldı. 1969 yılında geçirdiği bir rahatsızlık sonucunda tedavi için İsveç'e ve Rusya'ya gitti. 12 Mart 1971 Askeri müdahalesi sonrasında iki kez gözaltına alındı, serbest bırakıldı. İlerleyen yıllarda pek çok yurt dışı gezisi yaptı ve bu gezilerdeki izlenimlerini kitap ve yazılarında kullandı. “Sibirya'dan Lizbon'a, Kuzey Afrika'dan İsveç'in kuzeyine kadar görmediğim yer kalmadı” (Özkırımlı 1977: 6) diyen şair, çıktığı “her geziden bir kitapla dönmüştür” (Tanju 1980: 4).

Nevzat Üstün, Tanin, Ekspres, Vatan, İkdam, Yeni Tanin, Cumhuriyet ve Yeni Ortam gazetelerinde yazılar yazdı. Yazar, 8 Kasım 1979 tarihinde Bolu yakınlarında geçirdiği bir trafik kazası sonucunda yaşamını yitirdi. Aynı kazada Üstün'ün eşi Şükran Üstün de ağır şekilde yaralandı. Nevzat Üstün, 10 Kasım 1979'da düzenlenen törenin ardından Rumelihisarı'ndaki aile kabristanlığına defnedildi. 1980 yılından beri Üstün'ün ailesi tarafından "Nevzat Üstün Şiir ve Öykü Ödülü" verilmektedir.

Halk edebiyatı geleneğinin hâkim olduğu bir ortamda çocukluğu geçen Nevzat Üstün, dinlediği saz şairlerinin etkisiyle şiire başlamıştır. Üstün, şiire başlangıç serüvenini kendisi ile yapılan bir söyleşide şu cümlelerle anlatmıştır: “Benim şiire başlamam, pek kolay olmadı. Çocukluğumda Develi'de yaşıyordum. Yaşadığım çevrenin içerisinde doğrudan doğruya yazılı edebiyat yoktu. Sözlü edebiyat vardı, yani âşık edebiyatı vardı. Ben de çocuktum. Bu saz şairlerine öykünürdüm. Yani taklit ederdim. Öykünmek bizim oranın özel diliyle taklit etmek anlamına gelir. Onlar gibi şiir yazardım. Onun için doğrudan doğruya şundan etkilendim, diyebilmem güç. Hepsi anonim şairlerdi. Anonim şiirlerdi.” (Altınkaynak 1977: 104).

Sözlü halk kültürü çevresinde şiire başlayan Nevzat Üstün'ün modern edebiyatla esas itibariyle karşılaşması ve şiirler yazmaya başlaması, İstanbul'a dönüşünden sonra gerçekleşmiştir. O, Amerikan Koleji'ndeki Baha Toven adlı edebiyat hocasının etkisi ile Tevfik Fikret, Mehmet Emin Yurdakul, Necmeddin Halil Onan ve Faruk Nafiz Çamlıbel gibi şairlerin şiirlerini okumaya başlamıştır (Altınkaynak 1977:104-105). Nevzat Üstün'ün ilk şiiri, 1935'te Çocuk Sesi adlı bir çocuk dergisinde çıktı. İlerleyen yıllarda öykü ve şiirleri Kaynak, Yeditepe, Seçilmiş Hikâyeler, Pazar Postası, Yelken, Ataç, Dönem, Yeni Gazete, Yeni Edebiyat, Yansıma gibi gazete ve dergilerde yer aldı.

Nevzat Üstün, Oluş adlı ilk şiir kitabını 1946'da yayımladı. Üstün'ün şiir serüveninde bir başlangıcı ifade eden bu kitap ve ilk şiirleri için "Oktay Rifat'ın tavrı görülür" yorumu yapıldı (Yalçın 2010: 1093). Bu kitabın ardından şiirlerini Yaşadığımız Devre Dair Şiirler (1951), Cüceler Çarşısı (1955), Yitikler Kapısı (1960), Güneş Ülkesi (1965), Hey Sen Amerikalı (1967), Köprübaşı (1968), Ak Yeşil Kavak Ağaçları (1972), Beklenen Sabah (1978) adlı kitaplarda topladı. İlk şiirlerinde Garip şiir hareketinin etkisi altında kalan Nevzat Üstün, şiir anlayışını lirik ve toplumcu-gerçekçi bir çizgide geliştirdi. Şiirlerinde Garipçilerin yanı sıra, Tevfik Fikret, Asaf Hâlet Çelebi, Baudelaire, Valéry, Paul Eluard gibi isimlerin tesiri altında kaldı. Aşk, kaçış, hürriyet, cinsellik, savaş, ölüm, yoksulluk, toplumsal ve siyasi sorunlar gibi temalar üzerine yoğunlaşan şair, bazı şiirlerinde hece ölçüsünü kullanmakla birlikte çoğu şiirini serbest ölçüyle yazdı. Gündelik hayatın dilini şiire taşıması, şiirlerinde sık sık humour (alay) ve ironiden faydalanması ve serbest ölçü ile yazması; Nevzat Üstün şiirinde Garip akımı etkisini gösteren bazı özellikler olarak dikkat çekmektedir.

Nevzat Üstün'ün üzerinde durulması gereken bir diğer yönü öykücülüğüdür. İlk öykü kitabı Yaşama Duvarı'nı 1965 yılında yayımlanan Üstün, daha sonra sırasıyla Almanya Almanya (1965), Çıplak (1966), Akrep Üretim Çiftliği (1968), Çıplak (ilk dört öykü kitabının toplu basımı, 1970), Boğaların Ölümü (1975) adlı hikâye kitaplarını neşretti. Yazar, öykülerini oldukça abartılı bir gerçeklik duygusuyla kaleme aldı. Bazı öykülerinde otobiyografik izler görülmektedir. Örneğin Akrep Üretim Çiftliği kitabında yer alan "Büyük Kente Dönüyorum" adlı öyküsünde yazar, kendisi gibi ilkokulu Kayseri Develi'de bitirdikten sonra İstanbul'a gönderilen ve İstanbul'da başladığı yeni okulunda çeşitli sıkıntılar yaşayan bir çocuğun hayatına eğilmiştir. (Necatigil 1992: 21). O, öykülerinde dönemin toplumsal sorunlarını, özellikle Kayseri ve Güneydoğu Anadolu insanının yoksulluklar içindeki yaşamını gözlemlerine dayanarak yalın bir anlatımla vermeye çalıştı. Öykülerinden çoğu Rusça, Çekçe ve Bulgarcaya çevrildi.

Üstün'ün öykü ve şiir dışında kalem oynattığı bir diğer tür, gezi yazısıdır. Yurt dışında pek çok ülkeyi gezen yazar, gezdiği ülkeler ile ilgili izlenimlerini Sovyetler Birliği'nden Batı'ya (1966), Karın İçindeki Portakal: İsveç (1972), Üçüncü Bir Dünya (1974), Alamanya Beyleri ile Portekiz'in Bahçeleri (1975), Çağdaki Sancı (1976), Büyük Şaşkınlık (1977), Bunalımlı Günler (1979) adlı kitaplarında yayımlamıştır. Yazar, Türkiye'deki Amerika (1969) adlı kitabında ise çeşitli konular etrafında kaleme aldığı denemelerini bir araya getirmiştir.

Kaynakça

Altınkaynak, Hikmet (1977). Edebiyatımızda 1940 Kuşağı. İstanbul: Yaylacık Basımevi.

Bulut, Funda (2009). Nevzat Üstün'ün Hayatı, Sanatı ve Eserleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Necatigil, Behçet (1980 ). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (11. Baskı). İstanbul: Varlık Yayınları. 399-400.

Necatigil, Behçet (1992). Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü (4. Baskı) İstanbul: Varlık Yayınları.

Özdamarlar, Kadir (17 Nisan 2009). "Nevzat Üstün'ün Develi'si". Çağdaş Develi Gazetesi. 2.

Özkırımlı, Atilla (15 Ocak 1977). “Bir Sanatçının Yirmi Dört Saati”. Cumhuriyet. 6.

Tanju, Sadun (8 Kasım 1980). “Ölümün Birinci Yıl Dönümünde Nevzat Üstün'le İlgili Duygular, Düşünceler”. Cumhuriyet. 4.

Yalçın, Murat (Ed., 2010). Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi (3. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. C. 2. 1092-1093.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. NECATİ TONGA
Yayın Tarihi: 08.03.2018
Güncelleme Tarihi: 09.11.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
OluşAydınlık Basımevi / İstanbul1946Şiir
Yaşadığımız Devre Dair ŞiirlerTan Matbaası / İstanbul1951Şiir
Cüceler ÇarşısıYeditepe Yayınları / İstanbul1955Şiir
Yitikler KapısıDüşün Yayınevi / İstanbul1960Şiir
Yaşama DuvarıAtaç Yayınları / İstanbul1964Hikâye
Güneş ÜlkesiOrhan Mete ve Koll. Şti. Matbaası / İstanbul1965Şiir
Almanya AlmanyaVar Yayınevi / İstanbul1965Hikâye
ÇıplakVar Yayınevi / İstanbul1966Hikâye
Sovyetler Birliği'nden Batı'yaVar Yayınevi / İstanbul1966Gezi Yazısı
Hey Sen AmerikalıVar Yayınevi / İstanbul1967Şiir
KöprübaşıVar Yayınevi / İstanbul1968Şiir
Akrep Üretim ÇiftliğiVar Yayınevi / İstanbul1968Hikâye
Türkiye'deki AmerikaVar Yayınevi / İstanbul1969Deneme
ÇıplakVar Yayınevi / İstanbul1970Hikâye
Ak Yeşil Kavak AğaçlarıVar Yayınevi / İstanbul1972Şiir
Karın İçindeki Portakal: İsveçVar Yayınevi / İstanbul1972Gezi Yazısı
Üçüncü Bir DünyaVar Yayınevi / İstanbul1974Gezi Yazısı
Boğaların ÖlümüVar Yayınevi / İstanbul1975Hikâye
Alamanya Beyleri İle Portekiz'in BahçeleriÇağdaş Yay. / İstanbul1975Gezi Yazısı
Çağdaki Sancı? / ?1976Gezi Yazısı
Büyük Şaşkınlık? / ?1977Gezi Yazısı
Beklenen Sabah? / İstanbul1978Şiir
Güneşin Ağzı? / ?1978İnceleme
Bunalımlı Günler? / ?1979Gezi Yazısı

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Zeyyat Selimoğlud. 31 Mart 1922 - ö. 01 Temmuz 2000Doğum YeriGörüntüle
2NESÎBÎ, Seyyid Ahmed Nesîbî Efendid. ? - ö. 1629Doğum YeriGörüntüle
3ABDÜLHAK MİHRÜNNİSAd. 1864 - ö. 1943Doğum YeriGörüntüle
4ZAMANÎ, Mehmet Halife Tırpand. 1926 - ö. 2001Doğum YılıGörüntüle
5Talip Apaydınd. 1926 - ö. 27 Eylül 2014Doğum YılıGörüntüle
6İSMAİL EFENDİd. 1926 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7Muhsin Ertuğruld. 07 Mart 1892 - ö. 29 Nisan 1979Ölüm YılıGörüntüle
8REMZİ/ŞİNEKLİ, Hüseyin Remzi Abbasoğlud. 1911 - ö. 07.05.1979Ölüm YılıGörüntüle
9Nazif F. Akıncıd. 01 Ocak 1926 - ö. 09 Aralık 1979Ölüm YılıGörüntüle
10Sabih Şendild. 9 Şubat 1926 - ö. 15 Şubat 2002MeslekGörüntüle
11Halit Eyüp (Yenişehirlizâde)d. 1877 - ö. 7 Şubat 1902MeslekGörüntüle
12Zihni Anadold. 01 Mart 1918 - ö. 11 Mayıs 1999MeslekGörüntüle
13Yusuf Erkişid. 1951 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Ahmet Tolgayd. 15 Ekim 1944 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Fikret Otyamd. 19 Aralık 1926 - ö. 9 Ağustos 2015Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Benal Arımand. 1903 - ö. 20 Temmuz 1990Madde AdıGörüntüle
17Üstün Akmend. 2 Temmuz 1943 - ö. 30 Ekim 2015Madde AdıGörüntüle
18Nevzat Sazakd. 1967 - ö. ?Madde AdıGörüntüle