Madde Detay
ÖRFÎ, Mahmûd Ağa
(d. 1116/1705 - ö. 1192/1778)
divan şairi ve tarihçi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Edirnelidir. Kaynaklara göre Edirne’nin Bevvabsinan Mahallesi’nde 1116/1705 tarihinde dünyaya geldi. Babası Edirne bostancıbaşılarından Suhte Hacı Ali Ağa, annesi Râbia Hanım’dır. Mahmûd Ağa, Örfî mahlasını kullanmış ve bu isimle anılır olmuştur. Baba mesleğini devam ettiren Örfî, 1145/1732 tarihinde kethüdalığa kadar yükselmiş, bu görevden birkaç kere uzaklaştırılmıştır. Meslek hayatında pek çok şanssızlıklar yaşayan Örfî’nin, özel hayatında da mutlu olmadığı, önce çok sevdiği eşini ardından da dört çocuğunu kaybettiği ve bu nedenle de büyük acılar çektiği bilinmektedir. Bazı kaynaklar şairin Gülşenî tarikatine mensup olduğunu belirtirlerse de tarikatla irtibatının “muhib”likten öteye geçmediği, bu tarikate biraz da dönemin şartları çerçevesinde intisap ettiği anlaşılmaktadır. Örfî’nin, Kevkeb Hâfız (Derviş) Mehmed’den, onun ölümü üzerine de Ahmed Şuglî’den (öl. 1140/1727) hüsnühat dersleri aldığı ve icazet sahibi olduğu kaynaklarda nakledilen konulardır. Örfi, 1192/1778 tarihinde vefat etmiştir. Mezarı Edirne’deki Şeyhî Çelebi Camii civarındadır.
Örfi’nin eserleri şunlardır:
1. Dîvân: Klasik divan tertibinin bütün hususiyetlerini taşıyan divan, şair daha hayattayken 1148/1735’te ve 1168/1754’te olmak üzere iki defa tertip olunmuştur. Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi 2667, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY. 9735, TY. 411, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi 423; Edirne Selimiye Kütüphanesi TY. 2195 numaralarda kayıtlı nüshaları vardır. Oldukça hacimli olan Dîvân’da 48 kaside, 9 musammat, 110 tarih manzumesi, 748 gazel, 48 kıta ve nazım; 94 müfret beyit bulunmaktadır. Dîvân'ın tenkitli metni yayımlanmıştır (Turan 2011).
2. Mahabbet-nâme: Şairin kendi başından geçen aşk macerasını anlattığı hasbihâl niteliğinde bir mesnevidir. Edirne Selimiye Kütüphanesi TY. 2195 numarada kayıtlı olan Mahabbet-nâme-i Örfî adıyla anılan mesnevi 149 beyittir. Eser Müberra Gürgendereli (2002) tarafından neşredilmiştir.
3. Leylâ ile Mecnûn: Eserin nüshası Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi Seyfettin Özege Bölümü Agâh Sırrı Levend Kitapları 442 numarada kayıtlıdır. 216 beyitten oluşan mesnevi, Mahabbet-nâme’nin bir devamı niteliğindedir. Şair, Mahabbet-nâme’de aşkını Leylâ ile Mecnûn hikâyesinde anlatılan aşk ile kendi aşkı arasında ilişki kurarak kendi aşk macerasının Leylâ ile Mecnûn hikâyesinde anlatılanlarla benzerlik gösterdiğini düşünür ve teselli bulur. Bu eser müstakil olarak Müberra Gürgendereli (2002) tarafından neşredilmiştir.
4. Mevhûmü’t-Tevârîh: Osmanlı tarihinin belli bir dönemini ihtiva eden genel tarih mahiyetinde iki ciltlik bir eserdir. Eserin nüshaları Ali Emirî Tarih 557-558; Topkapı Sarayı Kütüphanesi Emanet Hazinesi 1431 numaralarında kayıtlıdır.
5. Edirne Tarihçesi: Mevhûmü’t-Tevârîh’in Ali Emiri Tarih 557-558 numaralı müellif hattı nüshasının birinci cildinin 145a-149b yaprakları arasında “Der vasf-ı şehr-i Edirne dârü’l-nasr ve’l-meymene beyanındadır” başlığıyla yer alan bülümdür. Edirne Tarihçesi bu bölüme yapılan küçük ilavelerle genişletilmiştir. Eserin nüshaları, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi 1118; Edirne Selimiye Kütüphanesi TY. 2195; Ali Emirî Tarih 557-558 numaralarda kayıtlıdır.
Örfî Dîvânı’nda rastladığımız en önemli hususiyetlerden biri, müellif hattı nüshada (Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi 2667) bulunan 12 gazelin yazılma sebebini gösteren hususi notlardır. Bu notların şaire mi yoksa onu çok yakından tanıyan bir dostuna mı ait olduğu konularında şüphe olmakla birlikte, bu notlar gazellerin yazılma sebebiyle ilgili önemli bilgiler taşıdığı için edebiyat tarihimiz açısından dikkate değer malzemeleridir. Örneğin 171. ve 537. gazelin kenar notlarından şairin dört çocuğunu kaybettiği ve bu gazelleri de bu münasebetle yazdığı anlaşılmaktadır (Turan 2011). Sade ve akıcı bir dil kullanan şair, sosyal konulara uzak kalmamış; özel hayatını, mesleğini ve yaşadığı şehri şiirine konu etmiş, mahallî renklere önem vermiş, atasözleri ve deyimleri şiirinde ustalıkla kullanmıştır. Örfî, Nâbî’yi takiben hikemî tarzı ve yüzyılın en önemli özelliklerinden biri olan mahallîleşmeyi benimseyen, tarihle ilgili konularda da eserler veren bir şairdir.
Kaynakça
Ahmed Bâdî Efendi. Riyâz-ı Belde-i Edirne. Edirne Selîmiye Kütüphanesi TY. 2315
Canım, Rıdvan (1995). Edirne Şairleri. Ankara: Akçağ Yay.
Erdem, Sadık (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ'sı (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks-Sözlük). Ankara: AKM Yay.
Gürgendereli, Müberra (2002). "Örfî Mahmûd Ağa ve Mahabbetnâme Mesnevîsi”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. (6): 85-106.
Gürgendereli, Müberra (2002). “Edirneli Örfî’nin Leylâ ve Mecnûn’u”. İlmî Araştırmalar. (14): 72-82.
Kurnaz Cemâl, Tatçı, Mustafa (hzl.) 2009). Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri I-II-III ve Ahmed Remzî Akyürek, Miftâhu’l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi. Ankara: Bizim Büro Yay.
Kütük, Rıfat (2004). “Edirneli Örfî Mahmûd Ağa’nın Hayatı ve Eserleri”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. (26):183-210
Turan, Lokman (hzl.) (2011). Edirneli Örfî Mahmûd Ağa, Divan (İnceleme-Metin). Ankara: Vizyon Yayıncılık.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DOÇ. DR. LOKMAN TURANYayın Tarihi: 05.10.2013Güncelleme Tarihi: 14.11.2020Eserlerinden Örnekler
Dîvân
Gazel
Kişver-i dilde mahabbet pâdişâh olmuş bana
Hâlet-i aşkı nigârun izz-i câh olmuş bana
Dûd-ı âhım lâceverdî bir nemeddür egnüme
Dilberin zülf-i seri nâzik-külâh olmuş bana
Halka-i gonce-femi her dem zamîrimden geçer
Ey elif-kad ebruvânın medd-i âh olmuş bana
İllerin kasr-ı ferah-efzâsı gelmez hâtıra
Bî-tekellüf künc-i uzlet cilve-gâh olmuş bana
Müdde'î inkâr ederse Örfiyâ şeydâlığın
Şâhid-i gül-çehre-i dilber güvâh olmuş bana
(Turan, Lokman (hzl.) (2011). Edirneli Örfî Mahmûd Ağa, Divan (İnceleme-Metin). Ankara: Vizyon Yayıncılık. 204).
Gazel
Vasf-ı ruhunda bâğ-ı cinân söylerim sana
Şerh-i feminde gonce-dehân söylerim sana
Kaşlar kemân gamzeler ok sînemiz nişân
Billah nişân ü tîr ü kemân söylerim sana
Sorma nühüfte-hâlimi ey gonce-leb bana
Râz-ı derûnu sonra nihân söylerim sana
Doğmaz felekde böyle ziyâ-bahş âfitâb
Nûr-ı cebîni şu’le-feşân söylerim sana
Hayme sipihr ü şem’a mihir nev-be-nev zuhur
Örfî hayâl-bâz-ı cihân söylerim sana
(Turan, Lokman (hzl.) (2011). Edirneli Örfî Mahmûd Ağa, Divan (İnceleme-Metin). Ankara: Vizyon Yayıncılık. 204)
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 05.10.2013Güncelleme Tarihi: 14.11.2020Eserlerinden Örnekler
Dîvân
Gazel
Kişver-i dilde mahabbet pâdişâh olmuş bana
Hâlet-i aşkı nigârun izz-i câh olmuş bana
Dûd-ı âhım lâceverdî bir nemeddür egnüme
Dilberin zülf-i seri nâzik-külâh olmuş bana
Halka-i gonce-femi her dem zamîrimden geçer
Ey elif-kad ebruvânın medd-i âh olmuş bana
İllerin kasr-ı ferah-efzâsı gelmez hâtıra
Bî-tekellüf künc-i uzlet cilve-gâh olmuş bana
Müdde'î inkâr ederse Örfiyâ şeydâlığın
Şâhid-i gül-çehre-i dilber güvâh olmuş bana
(Turan, Lokman (hzl.) (2011). Edirneli Örfî Mahmûd Ağa, Divan (İnceleme-Metin). Ankara: Vizyon Yayıncılık. 204).
Gazel
Vasf-ı ruhunda bâğ-ı cinân söylerim sana
Şerh-i feminde gonce-dehân söylerim sana
Kaşlar kemân gamzeler ok sînemiz nişân
Billah nişân ü tîr ü kemân söylerim sana
Sorma nühüfte-hâlimi ey gonce-leb bana
Râz-ı derûnu sonra nihân söylerim sana
Doğmaz felekde böyle ziyâ-bahş âfitâb
Nûr-ı cebîni şu’le-feşân söylerim sana
Hayme sipihr ü şem’a mihir nev-be-nev zuhur
Örfî hayâl-bâz-ı cihân söylerim sana
(Turan, Lokman (hzl.) (2011). Edirneli Örfî Mahmûd Ağa, Divan (İnceleme-Metin). Ankara: Vizyon Yayıncılık. 204)
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 14.11.2020Eserlerinden Örnekler
Dîvân
Gazel
Kişver-i dilde mahabbet pâdişâh olmuş bana
Hâlet-i aşkı nigârun izz-i câh olmuş bana
Dûd-ı âhım lâceverdî bir nemeddür egnüme
Dilberin zülf-i seri nâzik-külâh olmuş bana
Halka-i gonce-femi her dem zamîrimden geçer
Ey elif-kad ebruvânın medd-i âh olmuş bana
İllerin kasr-ı ferah-efzâsı gelmez hâtıra
Bî-tekellüf künc-i uzlet cilve-gâh olmuş bana
Müdde'î inkâr ederse Örfiyâ şeydâlığın
Şâhid-i gül-çehre-i dilber güvâh olmuş bana
(Turan, Lokman (hzl.) (2011). Edirneli Örfî Mahmûd Ağa, Divan (İnceleme-Metin). Ankara: Vizyon Yayıncılık. 204).
Gazel
Vasf-ı ruhunda bâğ-ı cinân söylerim sana
Şerh-i feminde gonce-dehân söylerim sana
Kaşlar kemân gamzeler ok sînemiz nişân
Billah nişân ü tîr ü kemân söylerim sana
Sorma nühüfte-hâlimi ey gonce-leb bana
Râz-ı derûnu sonra nihân söylerim sana
Doğmaz felekde böyle ziyâ-bahş âfitâb
Nûr-ı cebîni şu’le-feşân söylerim sana
Hayme sipihr ü şem’a mihir nev-be-nev zuhur
Örfî hayâl-bâz-ı cihân söylerim sana
(Turan, Lokman (hzl.) (2011). Edirneli Örfî Mahmûd Ağa, Divan (İnceleme-Metin). Ankara: Vizyon Yayıncılık. 204)
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Dîvân
Gazel
Kişver-i dilde mahabbet pâdişâh olmuş bana
Hâlet-i aşkı nigârun izz-i câh olmuş bana
Dûd-ı âhım lâceverdî bir nemeddür egnüme
Dilberin zülf-i seri nâzik-külâh olmuş bana
Halka-i gonce-femi her dem zamîrimden geçer
Ey elif-kad ebruvânın medd-i âh olmuş bana
İllerin kasr-ı ferah-efzâsı gelmez hâtıra
Bî-tekellüf künc-i uzlet cilve-gâh olmuş bana
Müdde'î inkâr ederse Örfiyâ şeydâlığın
Şâhid-i gül-çehre-i dilber güvâh olmuş bana
(Turan, Lokman (hzl.) (2011). Edirneli Örfî Mahmûd Ağa, Divan (İnceleme-Metin). Ankara: Vizyon Yayıncılık. 204).
Gazel
Vasf-ı ruhunda bâğ-ı cinân söylerim sana
Şerh-i feminde gonce-dehân söylerim sana
Kaşlar kemân gamzeler ok sînemiz nişân
Billah nişân ü tîr ü kemân söylerim sana
Sorma nühüfte-hâlimi ey gonce-leb bana
Râz-ı derûnu sonra nihân söylerim sana
Doğmaz felekde böyle ziyâ-bahş âfitâb
Nûr-ı cebîni şu’le-feşân söylerim sana
Hayme sipihr ü şem’a mihir nev-be-nev zuhur
Örfî hayâl-bâz-ı cihân söylerim sana
(Turan, Lokman (hzl.) (2011). Edirneli Örfî Mahmûd Ağa, Divan (İnceleme-Metin). Ankara: Vizyon Yayıncılık. 204)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | VECDÎ, Cafer Çelebi | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | MUHYÎ-İ GÜLŞENÎ, Ekmekçi-zâde Şeyh Muhyiddin Muhammed Gülşenî Efendi | d. 1528 - ö. 1605?/1608? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | ENÎS / ENİSÎ, Nu'mân Enisî Efendi | d. ? - ö. 1766-67 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | HÂNÎ (TEVFÎK), Mustafa Tevfîk Efendi | d. 1705-06 - ö. 1761-62 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | SALÂHÎ, Abdullah Salâhaddîn | d. 1705 - ö. 27.12.1782 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | HASTA KASIM | d. 1702 - ö. 1778 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
7 | EMÎN, Emîn Mehmed Efendi | d. ? - ö. 1778-79 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | HÂMİD, Enderûnlu Mehmed | d. 1739 - ö. 1778 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | SÂ'İB EFENDİ, Sâmil Efendi Hemşîre-zâdesi | d. ? - ö. 1854 ds. | Meslek | Görüntüle |
10 | NAZÎF, Mehmed | d. ? - ö. 1849 | Meslek | Görüntüle |
11 | ES'AD, Es'ad Bey | d. ? - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | MÂ’İL, Beyazî-zâde Seyyid Ahmed Mâ’il Efendi | d. ? - ö. Mart 1729 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | İFFETÎ, Abdülkerim-zâde Hâfız Mustafa İffetî Efendi | d. ? - ö. 17 Eylül 1726 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | MÜNÎRÎ, Hüseyin Münîrî Efendi | d. ? - ö. 1722-23 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | NAHİDE, Nahide Yılmaz | d. 1926 - ö. 28.04.2009 | Madde Adı | Görüntüle |
16 | HİLMÎ, Enderunlu Abdülhalîm Efendi | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | NÂFİ', Abdünnâfi' İffet Efendi | d. 1823 - ö. 1891 | Madde Adı | Görüntüle |