HÂMİD, Enderûnlu Mehmed

(d. 1151/1739 - ö. 1192/1778)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

1151/1739’da İstanbul’da doğan şairin asıl adı Mehmed, mahlası Hâmid'dir. Şairin doğum yılı konusunda biyografisine yer veren bütün kaynaklar aynı fikirde olmakla birlikte, gün ve ay konusunda herhangi bir bilgi yoktur. Hâmid’in babası Mîrimîrânlık görevinde bulunan Kâmil Abdullah Efendi’dir. Kâmil Abdullah Efendi’nin vefatından sonra bir müddet boşlukta kalan Hâmid, Sultan III. Mustafa döneminde 1172/1759’da Enderûn-ı Hümâyûn Kilâr-ı Hâssa’ya çırak olarak alınmışır. Hâmid’in Enderun’a girmeden önceki eğitimi hakkında elde kesin bilgiler olmamakla beraber, Kilâr-ı Hâssâ’ya girdikten sonra; edep, irfan ve şiir alanında da kendisini yetiştirdiği bilinmektedir. Hâmid aynı zamanda bir musiki üstadıdır. Meşkhanede musiki eğitimi alan Hâmid’in musikideki üstatlığını gösteren beste ve semaileri vardır. Hâmid, 1192/1778'deki büyük vebada vefat etmiştir.

Hâmid’in tespit edilebilen tek eseri Dîvân’ıdır. Âkif, Mir’ât-ı Şi’r’de şairin Kilâr-ı Hâssa’ya intisabından sonra şiir ve diğer fenlerin yanında nesir ile de uğraştığını aktarır. Ancak yapılan araştırmada şairin mensur bir eserine rastlanılmamıştır.

1. Dîvân: Hâmid’in şiirleri, vefatından sonra kendisi gibi Enderun çıkışlı Câvid Ahmed Bey tarafından bir araya getirilmiştir. Dîvân'ın İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi. T 9767 ve Mısır Milli Kütüphanesi, Türkçe Yazma Eserler, Tal’at 202'de olmak üzere iki nüshası bilinmektedir. Dîvân’da 2 kaside, 1 tahmis, kaside  şeklinde 1tarih manzumesi, 3 kıta-i kebire, 156 gazel, 9 nazm, 7 kıta ve 8 beyit bulunmaktadır. Beyitlerden 6'sı matla, 2'si müfrettir. Dîvân'ın tenkitli metni yayımlanmıştır (Tuğluk 2010).

Divan şiirinin her açıdan klasik anlayışı içinde kalan Hâmid, şiirlerinde tasavvufu öncelikli olarak işleyen bir şair değildir. Hâmid, dil ve üslup açısından mahallîleşme cereyanına daha yakın durmuş bir şairdir. Hâmid; Bağdatlı Rûhî, Nâşid ve Fars şairi Enverî'yi Dîvân’ında anmakla beraber beraber daha çok Nâşid tarzında şiir yazmak istediğini ifade eder.

 

 

Kaynakça

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 2: 598.

Çiftçi, Ömer (1996). Fatîn Tezkire-Hâtimetü’l-Eş’âr. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

El-Mathūtâtu’t-Türkiyyeti’l-Osmânîyye El-Kısmi Sâni (S-H) (1989). E’l-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l Âmmeti li’l-Kütübi. 51.

İpekten, Haluk vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

Kınlı, Süleyman (2007). Hat ve Hattâtân’da Osmanlı Hattatları. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. 140.

Kurnaz Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay. 184.

Mîr Âkif. Mir’ât-ı Şi’r. Milli Kütüphane. Yz. A. 626.

Oğraş, Rıza (2001). Es’ad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endūz’u (İncelem-Metin). Burdur. 110.

Tuğluk, İbrahim Halil (2010). Enderunlu Hâmid Divanı (İnceleme-Metin). Erzurum: Salkımsöğüt Yay.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1981). "Hâmid, Mehmed (Enderunlu)". C.4. İstanbul: Dergâh Yay. 86.

Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (2004). "Hâmid, Mehmed" . C. 4. Ankara: AKM Yay.  383.


 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. İBRAHİM HALİL TUĞLUK
Yayın Tarihi: 12.09.2013
Güncelleme Tarihi: 18.11.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Tevbeler itdüm ise cürm ü hatâ bir iki üç

Yeter ey şûh yeter cevr ü cefâ bir iki üç

Dergehünde dil ü cân bir de bu benden kâfî

Sıklet-i gayra ne hâcet nüdemâ bir iki üç

 

Nâle vü âh ile zâr eylemede hecrünle

Bulunur mı bu kulun gibi şehâ bir iki üç

 

Firkat ü cevr ü sitem cânuma geçdi sâkî

Câm sun bana be-kavl-i hükemâ bir iki üç

 

Böyle bir bezm görilmiş mi 'aceb k'anda ola

Yâr ü 'âşık kadeh-i neşve-fezâ bir iki üç

 

'Aşkuma oldı bu eşyâ-yı selâse bâdî

Çeşm ü hâl-i siyeh ü zülf-i dü-tâ bir iki üç

 

Olsa lâyık bu nev-îcâdına pey-rev Hâmid

Mîr Nâşid gibi pâkîze-edâ bir iki üç

(Tuğluk, İbrahim Halil (2010). Enderunlu Hâmid Dîvânı (İnceleme-Metin). Erzurum: Salkımsöğüt Yay. 49-50.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1ŞEYHÎ, Lütfullâh Çelebi Kadıd. 1565 - ö. 1632Doğum YeriGörüntüle
2Kemalettin Tuğcud. 27 Aralık 1902 - ö. 18 Ekim 1996Doğum YeriGörüntüle
3ZİYÂ, Mehmed Ziyâeddînd. 1840 - ö. 7 Mayıs 1854Doğum YeriGörüntüle
4ATÂ, Şâmî-zâde Atâ'ullâh Mehmedd. ? - ö. 1778Ölüm YılıGörüntüle
5KEMTER, KEMTERÎ, Buhûrî-zâde Şeyh Zâkir Abdülkerim Efendid. 1700-1701 - ö. 1778Ölüm YılıGörüntüle
6ÖRFÎ, Mahmûd Ağad. 1705 - ö. 1778Ölüm YılıGörüntüle
7NÛRÎ, Çukadar Ağa-zâde Kîlârî Çavuş Nurî Beyd. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
8ABDÎ, Nöbetçibaşı Abdî Ağad. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
9ABDÜLLATÎF AĞA, Kilârîd. ? - ö. 19. yy.MeslekGörüntüle
10FEYZÎ, Lütfî-zâde Mektûbî Feyzullâh Efendid. 1704 - ö. 1765Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
11ES'AD, Mehmed Es'ad Efendid. Aralık-Ocak 1686-87 - ö. 1731-32Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
12KÂŞİFÎ, Mehmed Efendid. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
13ZAMÎRÎ, Nûreddîn Hamza Efendid. ? - ö. 1514-15Madde AdıGörüntüle
14FÜSÛNÎ, Füsûnî Çelebid. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
15ÂSIM, Küçük Filibeli-zâded. 1856 - ö. 1904Madde AdıGörüntüle