Madde Detay

İstanbul Çengelköy’de doğdu. Babası Miralay Mehmed Emin Bey, annesi Nimet Hanım’dır. İlkokula Çengelköy Havuzbaşı Mektebinde başladı ve 1902’de bitirdi. Ardından Beylerbeyi Rüştiyesine kaydoldu ve 1905’te bu okuldan mezun oldu. 1909’da ise Mercan İdadisinden mezun olan Orhan Seyfi Orhon, Darülfünunda sırasıyla Mülkiye ve Tıbbiye mekteplerine kaydoldu. İkisinde de uzun süre bulunmadı ve ardından Hukuk Mektebine kaydolarak 1914’te buradan mezun oldu (İnal 2002: 1717; TBEA-II 2001: 630; Donbay 2009: 12-20).

Gazetecilik faaliyetlerine Hukuk Mektebinde okuduğu yıllarda başladı. 1910’da arkadaşlarıyla birlikte Hıyâbân dergisini çıkardı. Ardından Türk Yurdu, Yeni Mecmua ve Büyük Mecmua gibi dergilerde neşredilen şiir ve yazılarıyla devrinin ünlü bir kalemi oldu (Banarlı 1983: 1137). 1914’te Meclis’te memurluk yapmaya başladı. 1915'te memurluğunun ilk dönemlerinde askere alındı. Bu görevi 1918’de bitti. Enver Paşa’nın isteğiyle kurulan ve Mehmet Emin Yurdakul, Ömer Seyfettin, Ahmet Ağaoğlu gibi isimlerin de bulunduğu Çanakkale Edebî Heyeti’nde yer aldı (Donbay 2009: 21-25).

Orhon’un tam anlamıyla gazeteciliğe başlaması Yusuf Ziya'yla 1922’de kurdukları Akbaba dergisiyle oldu. Cumhuriyet yıllarında ise Papağan (1924), Güneş (1927), Yeni Kalem (1927), Karagöz (1927), Ayda Bir (1935), Her Ay (1937), Çınaraltı (1941) ve Yeni Çağ (1946) gibi gazete ve dergileri yayımladı (Donbay 2009: 26). Bu dergilerden Çınaraltı, yayımlandığı yıllarda Türkçü düşüncenin önemli mecralarından oldu (Kahraman 2007: 390). Bir diğer işi de öğretmenlik olan Orhan Seyfi, Hap Akademisi, Erenköy Kız, İstanbul Erkek ve İtalyan Lisesi gibi kurumlarda öğretmenlik yaptı (Banarlı 1985: 92; Donbay 2009: 29-30).

1946’da siyasete atılan Orhon, 1946-1950 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi Zonguldak milletvekili oldu. 1950’de tekrar aday olan sanatçı, seçimi kaybetti. Bunun üzerine Cumhuriyet Halk Partisi’nden ayrıldı ve Demokrat Parti’yi desteklemeye başladı. Daha önceki yıllarda Milliyet, Tasvir, Cumhuriyet ve Ulus gibi gazetelerde yazılar yayımlayan Orhan Seyfi, Demokrat Parti’yi desteklemeye başladıktan sonra Zafer ve Havadis gazetelerinde günlük siyasi fıkralar yazmaya başladı. 27 Mayıs sürecine tepki göstererek 75 yaşında tekrar siyasete döndü ve 1965’te Adalet Partisi İstanbul milletvekili oldu. Ondan daha yaşlı birkaç üyenin görevi ona bırakmalarıyla en yaşlı vekil sıfatıyla TBMM’ye geçici başkanlıkta bulundu. 1969 seçimlerinde tekrar aday oldu, ancak kazanamadı. Bunun üzerine gazeteciliğe dönüş yaparak Son Havadis gazetesindeki"Bir Bakıma" adlı köşesinde günlük fıkralar yazmaya devam etti (Banarlı 1985: 93; Donbay 2009: 30-35). Yahya Kemal’le ilgili olan son yazısını yazdıktan sonra kalp krizi geçiren Orhan Seyfi Orhon, 22 Ağustos 1972’de vefat etti ve Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi (Donbay 2009: 35-36).

Eser sayısı bakımından Türk edebiyatının verimli isimlerinden olan Orhan Seyfi Orhon’un şiire ilgisi Beylerbeyi Rüştiyesinde okuduğu yıllarda başlamıştır. Edebiyat hocası Celâl Sahir’in teşvikleriyle şiire ilgisi artmış ve bu yıllarda Abdülhak Hâmit ve Tevfik Fikret’in etkisinde kalmıştır (Kahraman 2007: 390). Orhon, şairliğinin ilk dönemlerinde Nayîler adlı grubun içinde yer almış ve aruz vezniyle şiirler yazmıştır. Daha önce Muallim Nâcî, Tevfîk Fikret ve Mehmet Akif Ersoy gibi şairlerin aruzu Türkçeleştirme faaliyetine Orhan Seyfi de katılmıştır. (Banarlı 1985: 94). 1919'da yayımlanan ilk şiir kitabı Fırtına ve Kar, aruzla yazdığı 17 şiirden oluşmaktadır. Şair, bu kitaba adını veren "Fırtına ve Kar" şiirinde aruzun farklı vezinlerini bir arada kullanarak bu konudaki ustalığını sergilemiştir (Donbay 2009: 161-162).

Orhan Seyfi Orhon daha sonra Ziya Gökalp’ın etkisinde kalarak eserlerinde hece veznini ve konuşma dilini tercih etmeye başlamıştır (İnal 2002: 1718). Buna bağlı olarak Milli Edebiyat hareketinin ilkelerini uygulamak için kurulan ve heceyle şiir yazan şairlerden oluşan Şairler Derneği’nin kuruluşunda da yer almıştır (Donbay 2009: 123). Mensubu olduğu yeni anlayışın ilk ürünü ise 1919'da yayımlanan ikinci şiir kitabı Peri Kızı ile Çoban Hikâyesi'dir. Hece vezniyle yazılmış manzum bir hikâye olan bu eser hem Türkçenin, hem de hece vezninin bir zaferi gibidir. Ancak Orhan Seyfi, her iki veznin de terbiyesinden geçtiği için heceyle yazdığı şiirlerinde de kimi zaman aruz ahengine rastlamak mümkündür (Banarlı 1983: 1138). Orhan Seyfi Orhon, Oğuz Kağan Destanı’ndan faydalanılarak yazdığı bu eserini Ziya Gökalp’a ithaf etmiştir (Donbay 2009: 162). Üçüncü şiir kitabı Gönülden Sesler, 1922'de yayımlanmıştır. Bu eserdeki şiirlerde de Ziya Gökalp tesiri açıktır. Ayrıca bu eser şekil, ahenk ve içerik bakımından hece şiirinin önemli merhalelerinden biri olarak kabul edilmektedir (Filizok 1991: 44).

Yeni Lisan hareketi şiir alanında amacına ulaşınca bu harekete yeni bir ad vermek gerekliliği ortaya çıkmıştır. İsmail Habib Sevük, heceyle şiir yazma hareketinin en çok öne çıkan beş şairi Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Ortaç, Halit Fahri Ozansoy, Enis Behiç Koryürek ve Faruk Nafiz Çamlıbel’i kastederek Beş Hececiler adını kullanmış ve bu adlandırma yaygın olarak kullanılmıştır. Bahsedilen dönemde heceyle şiir yazan başka isimler olsa da bu beş kişiyi onlardan ayıran özellikleri, hece veznini diğerlerine göre daha başarılı kullanmış olmalarıdır (Donbay 2009: 123-124). Orhan Seyfi Orhon ve diğer şairlerin hece veznini başarılı kullanmaları ise genellikle heceye aruzdan geçmiş olmalarına bağlanmaktadır.

Orhon’un 1935’te çıkan dördüncü şiir kitabı Kervan, aruz vezniyle yazdığı eski manzumelerinin ve yeni şiirlerinin bir arada yayımlandığı bir eserdir. O Beyaz Bir Kuştu adlı beşinci şiir kitabı 1941’de yayımlanmıştır ve bu kitapta beğendiği şiirlerini toplamıştır. 1951'de yayımlanan altıncı şiir kitabı Hicivler'de yer alan şiirler İsmet İnönü’ye yönelik siyasi taşlamalardır. Yedinci şiir kitabı İstanbul’un Fethi, İstanbul’un fethinin 500. yılı için yazılmış uzun bir şiirden oluşmaktadır. Sekizinci şiir kitabı İşte Sevdiğim Dünya'da aruz veznini yeni bir anlayışla kullanmıştır. Buradaki şiirler Japonların haiku adlı kısa şiirlerine benzemektedir. Bunların yanı sıra, 1970'de Nihat Sami Banarlı tarafından yazılan bir girişle birlikte şairin bizzat seçtiği ve farklı devirlerde farklı anlayışlarla yazdığı 131 şiirinin yer aldığı Şiirler adlı bir eseri de yayımlanmıştır (Donbay 2009: 168-178).

Orhan Seyfi Orhon, çocuklar için yazdığı şiirleri, başka şairlerin çocuklar için yazdıkları şiirlerle birlikte Hayat Bilgisi Şairleri adıyla 1929-1930 yıllarında üç ciltlik bir antoloji olarak yayımlamıştır. Bu antolojinin bir diğer önemli tarafı da yeni Türk harfleriyle hazırlanan ilk kitaplardan olmasıdır (Donbay 2009: 178-180).

Orhon’un mensur eserleri de bulunmaktadır. Çocuk Adam (1941) adlı romanı bu türde yazdığı tek eserdir. Bu roman, sanatçının hayatından izler taşıması ve buna bağlı olarak biyografik bilgiler vermesi sebebiyle de önemlidir. Mizahî yazılarını topladığı Fiskeler (1922-1924) adlı eserinde çoğunluğu mensur toplam 30 mizahi metin yer almaktadır. Bu yazılar, Fiske takma adıyla yazdığı ilk mizahi metinler olması sebebiyle önemlidir. Mizahi hikâyelerini topladığı Düğün Gecesi (1957) adlı eserinde 39 hikâye yer almaktadır. Tarih, kültür, sanat, dil ve edebiyat konularındaki düşüncelerinin yer aldığı 39 yazısı Dün, Bugün, Yarın (1943) adlı eserinde bir araya getirilmiştir. Bunun yanı sıra gazetelerde günlük meseleler hakkında yazdığı 39 fıkrası da Kulaktan Kulağa (1943) adlı eserinde toplanmıştır (Donbay 2009: 180-190).

Halk kültüründen eserlerinde fazlasıyla yararlanan Orhan Seyfi Orhon, meşhur halk hikâyesi Kerem ile Aslı'yla ilgili de iki eser yayımlamıştır. Bunlardan Asrî Kerem (1938) adlı eser, Kerem ile Aslı hikâyesinin modernize edildiği mizahî bir destandır. Kerem ile Aslı (1938) adını taşıyan diğer eser ise hikâyenin Orhan Seyfi Orhon tarafından toplanıp düzeltilen orijinal hâlidir ve halkın okuma ihtiyacına yönelik yayımlanmıştır (Donbay 2009: 191-194).

Orhan Seyfi Orhon, Cumhuriyet Kitaphanesi için Abdülhak Hâmit, Mehmet Akif, Ziya Gökalp, Yahya Kemal ve Nazım Hikmet biyografilerini hazırlamış ve bu eserler 1937 yılında yayımlanmıştır. (TBEA-II 2001: 630). Bunların haricinde Maskeler Aşağı (1943), Maarif Vekili Hasan Âli Yücel’e Açık Mektup (1944) ve Gençlere Açık Mektup (1951) gibi eserleri de bulunmaktadır (Donbay 2009: 191-201).

Mizah dergilerinde kazandığı şöhreti edebiyat sahasına da aktaran Orhan Seyfi Orhon (Enginün 2002: 275), birçok farklı türde eser yazmasına rağmen edebiyat tarihindeki yerini daha çok şiirlerine borçludur. Ancak 1930’lu yıllardan itibaren Türk şiirinde serbest vezin anlayışı baskın olmaya başlayınca Orhan Seyfi Orhon’un heceyle yazdığı şiirler eskisi kadar ilgiyle karşılanmamıştır (TBEA-II 2001: 630).

Millî Edebiyat hareketinin bir temsilcisi olduktan sonra âşık tarzının şekillerini başarıyla icra eden Orhan Seyfi Orhon, edebî eserlerin yalnızca dil bakımından kıymetlendirildiği dönemlerde oldukça ilgi toplamıştır (Enginün 2002: 40). Onun bazı eserlerinde türkülere has anlatım özellikleri, Türk mitolojisi, halk edebiyatı ürünlerindeki manzum konuşma geleneği gibi halk kültürüne ait unsurlara rastlamak da mümkündür (Filizok 1991: 42).

Orhan Seyfi Orhon aşk, kadın, yalnızlık ve hüzün gibi temalardan şiirlerinde fazlaca yararlanmıştır. Şiirlerinde işlediği konular ve ses unsuruna verdiği önem birçok bestecinin de dikkatini çekmiş ve onlarca şiiri bestelenmiştir (Donbay 2009: 156-157). Günlük mevzular ve hayat karşısında genellikle alaycı bir tavır takınan Orhan Seyfi, konuşulan Türkçe hususunda oldukça başarılı olsa da derinliği olan şiirler yazmamıştır (Enginün 2002: 40). Aruzla başladığı şiir yolculuğunda bir müddet sonra heceye yönelmiştir, fakat aruz vezninden de tamamen kopmamış ve ilerleyen dönemlerde yine aruz vezninden istifade etmiştir. Ciddi şiir diliyle mizahî dil arasında yaşadığı ikilem, neredeyse bütün sanat hayatı boyunca devam etmiş ve o, daha ziyade mizah ve hiciv sahasında boy göstermeyi tercih etmiştir (Banarlı 1983: 1139).

Hayatı, eserleri ve fikirleri göz önünde tutulduğu zaman Orhan Seyfi Orhon’u Türk edebiyat tarihinin değerli bir şairi, Türk basınına önemli katkıları olmuş usta bir gazeteci ve Türkçülük fikrine bağlı demokrat ruhlu bir kültür milliyetçisi olarak tanımlamak mümkündür (Donbay 2009: 206).