Madde Detay

Dedeağaç'ta doğmuştur. Asıl Adı Süleyman Rıfkı Coşkunmeriç'tir. Edirne Sultanisi, İstanbul İdadisi ve Menbaü'l-İrfan Lisesi'nde eğitim görmüş, yükseköğrenimine ilk olarak 1917 yılında İstanbul Üniversitesi (Darülfünûn) Tıp Fakültesi'nde başlamış, fakat son yıl bu fakülteyi bırakıp Yüksek Ticaret Okulu'na girmiştir. Ancak buranın da mizacına, uğraştığı sanat ve edebiyat işlerine uygun olmadığına kanaat getirmiş, okulu bırakıp edebiyat fakültesine başlamıştır (Ülken 1964: 135). 1927'de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nden mezun olmuştur. Rıfkı Melûl mezuniyetinin ardından bir süre Türkçe, edebiyat, biyoloji dersleri vermiştir. Ankara Etnografya Müzesi'nde çalışmış, kısa bir süre sonra bu kurumdan ayrılarak Ankara, Kütahya, Eskişehir, Akşehir, Adana gibi şehirlerde edebiyat öğretmenliği yapmıştır. Anadolu'nun farklı illerinde yaptığı öğretmenlikten sonra İstanbul'a atanmış ve burada İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde Osmanlıca dersleri vermiştir (1941-1945). 1951 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nde ders vermeye başlamıştır. Burada Türk-İslam sanatları tarihi, dinî metinler ve paleografi dersleri veren Meriç, aynı dönemde Güzel Sanatlar Akademisi, Türk sanatı tarihi hocalığı yapmıştır. Türk sanatı ve mimarisi üzerine çalışmalar yapmaya başlayan Rıfkı Melûl, Türk Sanatı Tarihi Enstitüsü'nü faaliyete geçirerek ömrünün sonuna kadar bu enstitünün müdürlüğünü üstlenir. Türk sanat tarihi, paleografya ve edebiyat ilgisi ve sevgisi ile dikkat çeken ve ömrünü Türk kültür ve sanatının niteliklerini ortaya koymaya adayan Rıfkı Melûl Meriç'in şiirlerinin yanı sıra mimari ve sanat tarihi konularında çeşitli araştırma eserleri bulunmaktadır. Bir süredir çektiği kalp rahatsızlığı sonucu 22 Ocak 1964 tarihinde vefat etmiştir (Tevfikoğlu 1988: 13-19).

Rıfkı Melûl Meriç, ilmî çalışmalarının yanı sıra şairliğiyle öne çıkan bir isimdir. İlk şiir denemelerini on iki on üç yaşlarında Edirne'de çıkan yerel bir gazetede yayımlar (Tevfikoğlu 1986: 38). İbnülemin Mahmut Kemal İnal'a verdiği terceme-i hâlinde, şiirlerinin Servet-i Fünûn, Düşünce, Şebab, Yarın, Hayat, Mihrap dergilerinde yayımlandığını beyan etmiştir (İnal 2002: 1936). 1928'de eski harfli olarak yayımladığı İnkıraz adlı kitabı ilk ve tek şiir kitabıdır. "Enkaz" adında ikinci bir şiir kitabı çıkarmak istemişse de bunu gerçekleştiremeden vefat etmiştir. Şiirlerinin bir bölümü Muhtar Tevfikoğlu tarafından Türk Kültürü dergisinde ve şairin adını taşıyan biyografi kitabında neşredilmiştir. Rubailerinin bir bölümü ise Hilmi Ziya Ülken tarafından Rubaiyyât-ı Melûl (1951) adıyla basılmıştır. Ülken, şairin beslendiği tasavvuf kaynağını esas alarak bu rubaileri şerh eder. Bu kitabın ön sözü Rıfkı Melûl tarafından kaleme alınmıştır.

Rıfkı Melûl Meriç, Cumhuriyet döneminde klasik şiir anlayışını devam ettirenler arasında zikredilebilir. Mimarî ve süsleme sanatı konusunda, oldukça önemli çalışmalara imza atan Meriç, şiir söz konusu olduğunda estetik kavrayışını göstermekten geri durmaz. Türk kültürüne has estetik anlayışını klasik Türk şiirinde bulur. Yalnız şiirlerini yönlendiren belirli unsurlardan söz edilebilir. Şair aşk, melankoli, yalnızlık ve rindane bir hayat algısı etrafında şiirlerini meydana getirmiştir. Doğrusu, yaşayış tarzındaki eğilimler onun şiir anlayışının sınırlarını belirlemede etkili olmuştur. Rıfkı Melûl, gençlik yıllarında yazdığı şiirlerinde aşk teması etrafında dolaşır. Fakat bu aşk, ıztıraplı ve melankolik bir mahiyete sahiptir. Rıfkı Melûl'ün bu ilk evredeki aşk temalı şiirleri ayrılık acısı ile biçimlenir. Bu tavır şiirinde dramatik bir söyleyişin baskın bir hâle bürünmesi ile sonuçlanmıştır. İkinci evre olarak tanımlanabilecek şiirlerinde ise ömrün geçiciliğine, hayatın anlamsızlığına ve aşkın bir dünya algısına dair temalar görülür.

Yahya Kemal’in estetik algısının şair üzerinde bir etkisi olduğundan bahsedilebilir. Edebiyat konuşmalarının yapıldığı Küllük Kıraathanesi gibi mahfillerde Yahya Kemal’i dinleyen Meriç, onun şiir anlayışıyla benzeşen örneklere imza atmıştır. Klasik şiir geleneği ile kaleme aldığı şiirlerinde Melamî-meşrep ve rindane söyleyişinden izler bulmak mümkündür. Şairliğinin bu evresi son döneminde tasavvufi bir eğilim kazanmaya başlar.

Rıfkı Melûl, vezne ve ahenge hakim eski şiirin ruhunu yakalamayı başarmış ve bunu şiirlerine taşımış bir şairdir. O, şekil ve muhteva bakımından incelikli bir söyleyiş tarzına sahiptir. İnkıraz'da Yahya Kemal için yazdığı gazel, üslubunu, şiire hâkimiyetini ve Yahya Kemal ile olan ünsiyetini göstermesi bakımından bir örnek teşkil eder. Yahya Kemal de Rıfkı Melûl’ün sevgisini ve hayranlığını karşılıksız bırakmaz, eski şiir, eski musiki, İstanbul ve Osmanlı kültürü konusunda müşterek zevklere sahip olduğu bu dostuna "Itrî" şiirini ithaf eder. Latifeyle yazdığı bir beytinde de ikinci devre Melâmîliğini birlikte benimsediklerini belirtmiştir (Ayvazoglu 2013: 319).

Şairin rubai türünde verdiği örnekler de, onun şiir anlayışını ortaya koymada ve edebî kişiliğini anlamada dikkate değer deliller verir. Şairliğinin son evresindeki hayata bakışı tasavvufi bir karakter kazanmakla birlikte rubailerinde hürriyetine düşkün, yaşadığı zamandan kendini soyutlamaya çalışan, gururlu ve kendi başına bir şairin sesi duyulur.

Şiirlerinde üslup ve şekil bakımından geleneğe bağlı kalan şairin, dil söz konusu olduğunda da yaşayan ve yaşadığı kültürün klasik dilini tercih ettiğini söylemek gerekir. Şairin yaşadığı dönemde başlayan tasfiye hareketi ve öz Türkçecilik anlayışına karşı bir duruş sergilediği söylenebilir. Hatta bu anlayışı eleştirmek adına bazı manzum örnekler kaleme alır. Şairin dilde öz Türkçe kullanımına karşı alaycı tavırla beyitler yazdığı görülür.

Rıfkı Melûl Meriç, Cumhuriyet döneminde rubai yazan şairler arasında önemli bir yere sahiptir. Türk estetiğinin süsleme sanatındaki izlerini süren Meriç, şiirde de klasik şiir anlayışıyla eserler kaleme almıştır. Şiiri büyük ölçüde bu anlayışın mazmun dünyasıyla şekillenmiştir. Şair, mizacının, kendi kültürüne bakışının ve hayatı algılayışının izlerini şiirlerinde yansıtmıştır. Şiirlerini bir araya toplayamayan ve çoğunu kaybettiğini belirten şairin şiirleri, çevresindeki dostları tarafından parça parça gün yüzüne çıkartılmıştır. Aşk, âşık, yalnızlık, ölüm, rindlik, hürriyet, İstanbul gibi temalar çerçevesinde şiirlerini oluşturan Meriç, gazel, tahmis, şarkı, müseddes, rubai gibi nazım şekillerinde şiirler üretmesinin yanında, sone gibi Batı’dan Türk şiirine uyarlanmış nazım şekliyle de şiirler kaleme almıştır.