Tahsin Saraç

(d. 1 Ocak 1930 / ö. 29 Haziran 1989)
Şair, Eğitimci
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Muş, Minare Mahallesi, Saraçlar Sokak, 1 Numaralı evde dünyaya gelmiştir. Babası Raif Bey annesi Şadiye Hanım'dır. Ailesi, Anadolu’ya ilk Selçuklu yerleşmeleri sırasında Horasan'dan gelip konaklayanlardandır. Amcasının adı Arif, dedesi ise Nadir Ağa'dır. Nadir Ağa'nın hâli vakti yerinde, İran halılarıyla döşeli, mahalle yaşlıların her akşam toplanıp söyleşilerde bulunduğu, her gün yemek kazanları kaynayan ve gelenin adı bile sorulmadan ağırlandığı bir divanı olduğu söylenir. İki oğlu Raif’le Arif'e hayli para pul tarla bırakarak vefat etmiştir. Köylerden kasabalardan gelip gideni eksik olmayan bir haneleri vardır. Gelen kişiler, atları hana bağlar silahlarını asar, öyle konaklarlardı. Bu durum, İkinci Dünya Savaşı'na kadar sürdü.

Tahsin Saraç, 1937’de Cumhuriyet İlkokulu'na yazılmış, ortaokulu üç yıl iftiharla geçerek birincilikle bitirmiştir. Abdullah Cevdet’in oğlu Mehmet Cevdet Karlıdağ'dan Fransızca dersi alan yazar, onun etkisiyle yabancı dil ağırlıklı bir okula gitmiş (Adana), iki yılın ardından da son sınıfı Erzurum Öğretmen Okulu'nda tamamlamıştır. Daha sonra Gazi Eğitim Enstitüsü'ne girerek 1952’de Fransızca Bölümü'nü bitirmiştir. O dönem içerisinde dönem birincilerini Fransa’ya gönderme geleneği vardır, fakat siyasi birtakım sebeplerden dolayı Tahsin Saraç Fransa yerine Hakkâri’ye öğretmen olarak gönderilir. 1953'te, dil sınavını kazanarak Avrupa’ya gitmiştir. Aynı yıl içerisinde fakülte arkadaşı Vildan Hanım ile evlenmiş, bu evlilikten Cüneyt, Bengü ve Çağatay isimli üç çocukları olmuştur.

Sorbonne’da Fransız dili ve edebiyatı ile ses bilimi üzerine eğitim görmüştür. Yurda döndüğünde 1957-1971 tarihleri arasında Gazi Eğitim Enstitüsü Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü'ne asistan olarak girmiş daha sonra da öğretim görevlisi olmuştur. 1963-1965 yılları arasında Talim ve Terbiye Kurulu üyeliği yapmış, 9 Kasım 1971’de Gazi Eğitim Enstitüsü'nden emekli olmuştur. Bir süre Türk Dili dergisi yazı kurulunda çalışmıştır. 1971’de askerî darbeden sonra iki kez gözaltına alınmıştır. 12 Eylül sonrası kapatılan Türk Dil Kurumu'nun bir alternatifi olarak Dil Derneği'ni kurmuştur. Saraç, ilk ciddi kalp krizini 1983 yılının Ekim ayında ziyaretine gittiği Yüksel Onaran'ın evinde geçirmiş, tedavinin ardından iyileşmiştir. 30 Haziran 1989 tarihinde, arkadaşı Oralp Basım'ın İzmit’teki evinde sabaha karşı 01.30 sıralarında geçirdiği kalp krizi sonucu hayatını kaybetti. Saraç, vefat ettiğinde 59 yaşındaydı. Naaşı İzmit'ten Ankara'ya getirilerek defnedildi (Karakış 2019: 5-9).

Tahsin Saraç, kendisini Fransızca öğrenmeye yönlendiren Cevdet Karlıdağ'ın öğütlemeleriyle Fransız yazarlarından Jean Meslier’nin Aklı Selim'ini, Jean-Marie Guyau’nun Bir Filozof’un Şiirleri'ni, Abdullah Cevdet’in Karlıdağdan Ses kitabını okumuştur. Nâzım Hikmet ile tanışması ortaokul birinci sınıfta Çerkez bir arkadaşının yönlendirmesi ile olmuştur. Türkçe öğretmeni ise Saraç'ı Sabahattin Ali’nin öyküleriyle tanıştırmış, daha küçük yaşlarda sol kavramları bu şekilde tanımıştır (Karakış 2019: 5-9). Saraç, on dört yaşında aruz vezniyle şiire başlamış fakat daha sonra halk edebiyatı türünde denemeler yapmıştır. Daha sonra ise bunları beğenmediğini ifade ederek yırtmıştır (Yeni Birlik Dergisi 87: 11/24-26).

Saraç'ın ilk şiiri 1954 yılında Varlık dergisinde yayımlandı. Daha sonra Dost, Papirüs ve Türk Dili dergilerinde yazdı. İlk şiir kitabını 1964 yılında Bir Ölümsüz Yalnızlık adıyla çıkardı. Bu kitabında ve diğer çıkarmış olduğu kitaplarında dil kullanımındaki Türkçe hassasiyeti, ulus, ozanlık, ezen ve ezilen ilişkisi halk ile devlet münasebetleri ve bireysel duygulara yer verdi (Türkiye Yazıları 1978: 24-26 ). 1968'de Güneş Kavgası, 1973'te ise Direnmeler adlı şiir kitabını okuyuculara sundu. Bu eseriyle TRT Şiir Ödülü'nü kazandı. 1978'de Güvercin Kasapları, 1980 yılında Bir Sevgiyi Görüntüleme şiir kitabı çıktı. 1980'li yıllardan itibaren sözlük çalışmalarına ağırlık veren Saraç, Türkçe-Fransızca sözlük çalışmaları yapmıştır. 1986 yılında ise Toplu Şiirler'in ilk basımı yapılmış, Çıplak Kayada Çimlenmek isimli son şiir kitabı da 1989'da yayımlanmıştır. Ezgiler Ezgisi adlı çevirisiyle 1963’te Millî Eğitim Bakanlığı Üstün Başarı Ödülü’nü alan Saraç, 1964'te Günümüz Fransız Şiiri adlı kitabıyla da Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü'nü kazanmıştır. Çeviri ve sözlük çalışmaları nedeniyle Fransız hükûmeti tarafından kendisine Légion d'Honneur (1968) verildi. Beşinci Frank çevirisi ile 1978’de Ankara Sanatsevenler Derneği’nin Yılın En İyi Çeviri Ödülü'nü aldı. Macar edebiyatından yaptığı çeviriler nedeniyle de Endre Edy (1979) nişanlarıyla ödüllendirildi. 1986 yılında Asya-Afrika Yazarlar Biriliği tarafından Saraç'a üstün estetik düzeydeki yapıtlarının yanı sıra yaşamı boyunca emperyalizme ve sömürgeciliğe karşı sürdürdüğü mücadelesinden ötürü Lotus Ödülü verildi (Karakış 2019: 5-9).

Tahsin Saraç’ın şairliği dönemin siyasi koşulları ve sahip olduğu dünya görüşü üzerinden şekillenmiştir. Kendisinin şair kimliğinin oluşmasında şairin zihniyeti, yaşadığı yer, içinde bulunduğu ve sahiplendiği ideoloji etkili olmuştur. Bu temel noktalar şiirinin içeriğini de etkilemiştir. Saraç, çocukluğunun geçtiği yörede karşılaştıkları ve eğitimi sırasındaki yönlendirmelerin etkisiyle solcu bir kimliğe bürünmüş, halka yönelme, halkın sıkıntılarını dile getirme, Anadolu’yu merkeze alma, düzen ve sistem eleştirisi yapma, sömürü düzenini yerme gibi pek çok konuyu ele alarak toplumcu şairlerde görülen bir şiir içeriği oluşmuştur (Karakış 2019: 5-9).

Kendisini her zaman bir ozan olarak kabul eden Saraç, ozanlığın doğuştan geldiğini fakat tek başına yeterli olmadığını bunun hem kendi kültürüyle hem de evrensel kültürle beslenmesi gerektiğini belirtmiştir (İdil 1986: 35). Şiirinin prizmatik bir şiir olduğunu, yani her okunduğunda başka bir görüntü veren başka bir yoruma yol açabilen, anlaşılması pek de kolay olmayan bir şiir olduğunu röportajlarda anlatmıştır (İdil 1986: 35). Şiir yaşamında Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Fuzuli, Nâzım Hikmet, Fazıl Hüsnü Dağlarca gibi şair ve ozanlardan ve Fransız şiirinden etkilendiği görülmektedir.

Tahsin Saraç şiirlerinde aşk, Anadolu, ozanlık, erdem, sistem eleştirisi, ölüm gibi toplumcu temaları ele almıştır. Geçmişten günümüze taşınan ozanlık geleneğinin günümüzdeki temsilcisi olduğunu sık sık vurgulamıştır. Hem dostluklarında hem de yaşamında kesin ve sarsılmaz bir prensip anlayışına sahip olan Saraç için orta yoktur, yalnızca iyi ya da kötü vardır (Asena: 1989: 255-256).

Saraç, şiirlerinde Öz Türkçe anlayışına uygun ve aşırı bir dil hassasiyeti ile hareket etmiştir. Eski Türkçedeki kelimeleri kullanarak, İkinci Yeni topluluğunu anımsatan bazen kapalı bazen de halk şiiri anlayışına uygun açıklıkta bir dil kullanımı vardır. Şiirlerinde yaşamış olduğu Doğu Bölgesi'nin ve Avrupa'nın yansıması çok fazladır. Göze çarpan bir kafiye kullanma çabası yoktur. Ses uyumları ve anlam derinliği ile etkileyiciliği yakalamış şairlerdendir. Bunun yanında bireysel kaygıların oluşturduğu şiirlerinde aşk, ayrılık ve kavuşamama temaları sıklıkla işlenmiştir. Bu şiirlerinde sevgiliyi betimlerken açık bir dil kullanmaktan çekinmemiştir. Toplumcu şiirlerinde Anadolu insanının sesi olmakla kalmayıp var olan düzenin, hükûmetin ve yöneticilerin de sert bir eleştirisini yapmıştır (Karakış 2019: 20-22).

Kendi dönemi içerisinde Öz Türkçe kelime kullanma hassasiyeti yanında ozanlık geleneğine dayanması, toplumculuğu, zaman zaman da İkinci Yeni'yi andıran dil kullanımı ile çağdaşlarına yaklaşan fakat bir bütün olarak hepsinden ayrılan, özgün bir şair kimliğine sahip olan Tahsin Saraç farklı bir noktada kendine yer bulmuştur.

Kaynakça

(1987). Yeni Birlik Dergisi. Stockholm: İsveç Türk İşçi Dernekleri Federasyonu. S. 11.

Asena, Orhan (Ağustos-Eylül 1989). Çağdaş Türk Dili. S. 18.

Binyazar, Adnan (Şubat-1978). Türkiye Yazıları. S. 11.

İdil, Mümtaz (1986). "Şiir Benim Yaşama Biçimimdir" [Söyleşi]. Bilim ve Sanat Dergisi.

Karakış, Gökhan (2019). Tahsin Saraç'ın Hayatı ve Şiiri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: GÖKHAN KARAKIŞ
Yayın Tarihi: 04.01.2020
Güncelleme Tarihi: 20.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Herkes Herkese Karşı (Adamov)- / -1953Tiyatro
La Peur -Korku-- / Ankara1956Tiyatro
Choix de Poèmes de F. H. DağlarcaYenilik Yayınları / İstanbul1958Şiir
Çağrışım Yoluyla Fransızca-Türkçe SözlükDoğuş LTD / Ankara1959Diğer
La Sultane HurremeM.E.B. / İstanbul1960Tiyatro
Les Dieux et les Hommes, GilgameshAyyıldız Yayınları / İstanbul1961Tiyatro
Fransızcada İstek ve Dilek Kipleri Üzerine Çalışma- / -1962Diğer
Poètes Turcs ContemporainsKültür Bakanlığı Yayınları / Paris1962Şiir
Chanson d’algerieKitap Yayınları / İstanbul1962Şiir
Ezgiler Ezgisi (J. Giraudoux)M.E.B. / İstanbul1963Şiir
Les PortesAnkara Üniversitesi Yayınları / Ankara1963Tiyatro
Bir Ölümsüz YalnızlıkÇeviri Yayınevi / İstanbul1964Şiir
Çağdaş Fransız Şiiri AntolojisiCem Yayınevi / İstanbul1964Antoloji
Profesör Taranne (Adamov)Millî Eğitim Basımevi / İstanbul1964Tiyatro
ÇarkToplum Yayınevi / Ankara1964Tiyatro
YermaMillî Eğitim Bakanlığı Yayınları / İstanbul1964Tiyatro
Kadınlar da Savaşı YitirdiToplum Yayınevi / Ankara1965Tiyatro
Karı Koca ve ÖlümMillî Eğitim Basımevi / İstanbul1965Tiyatro
İsveç Söylevi-Sanat Üzerine- / -1965Diğer
Fransızca-Türkçe Argo SözlüğüAnkara Üniversitesi Basımevi / Ankara1966Diğer
Kanlı DüğünMillî Eğitim Bakanlığı Yayınları / İstanbul1966Tiyatro
Güneş KavgasıDost Yayınları / Ankara1968Şiir
Fabrique OrthopediqueİTİ Yayınları / İstanbul1968Tiyatro
Un jeu TerribleİTİ Yayınları / İstanbul1968Tiyatro
HiroshimaKitap Yayınları / İstanbul1970Tiyatro
Amerikan İmparatorluğuHitit Yayınları / Ankara1970Tiyatro
ResquilleurAvrupa Konseyi Yayınları / -1971Hikâye
Batı Kaynaklı Sözcüklere Karşılıklar DenemesiTürk Dil Kurumu Yayınları / Ankara1972Diğer
DirenmelerCem Yayınları / İstanbul1973Şiir
Yunus Emre-PoèmesTous Droits Reserves Yayınevi / Paris1973Şiir
Poèmes Choisis de Tahsin SaraçAyyıldız Matbaası / Ankara1974Şiir
LotoİTİ Yayınları / İstanbul1974Tiyatro
Les OrteilsİTİ Yayınları / İstanbul1974Tiyatro
La Chasse au ChiliTiyatro-75 Yayınları / İstanbul1975Tiyatro
Fransızca-Türkçe Büyük SözlükTürk Dil Kurumu Yayınları / Ankara1976Diğer
Güvercin KasaplarıCem Yayınları / İstanbul1978Şiir
Beşinci FrankKültür Bakanlığı Yayınları / Ankara1978Tiyatro
Bir Sevgiyi GörüntülemeTürkiye Yazıları Yayınları / Ankara1980Şiir
René Char-ŞiirlerAdam Yayınları / İstanbul1983Şiir
Rimbaud’nun MektuplarıDüşün Yayınları / İstanbul1985Mektup
Matmazel Helsinka (G. Astalos)Kültür Bakanlığı / Ankara1987Tiyatro
Fransızca-Türkçe Okul SözlüğüAdam Yayınları / İstanbul1988Diğer
Çıplak Kayada ÇimlenmekSanat Yapım / Ankara1989Şiir
Truva Savaşı Olmayacak (J. Giraudoux)Kültür Bakanlığı / Ankara1997Tiyatro

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Hamdi Özyurtd. 1964 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2Sadi Yükseld. 3 Nisan 1957 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Safiye Gölbaşıd. 30 Ekim 1982 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4GÜLLÜHANd. 1925-1930 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5ŞAHBAZOĞLU, İhsan Şahbazoğlud. 01.02.1930 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6Nadir Gezerd. 19 Mayıs 1930 - ö. 10 Şubat 2020Doğum YılıGörüntüle
7Etem Ütükd. 1925 - ö. 1989Ölüm YılıGörüntüle
8H. Ömer Kirazoğlud. 1916 - ö. 19 Temmuz 1989Ölüm YılıGörüntüle
9KAYNARÎ, Kadir Akaland. 1934 - ö. 12.05.1989Ölüm YılıGörüntüle
10Günerkan Aydoğmuşd. 1 Eylül 1949 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Kevser Atayd. 25 Ocak 1976 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Fadıl Öztürkd. 01 Aralık 1955 - ö. ?MeslekGörüntüle
13İhsan Kudretd. 10 Temmuz 1918 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Yunus Emre Gümüşd. 1983 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Turgut Özakmand. 1 Eylül 1930 - ö. 28 Eylül 2013Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Atila Alpöged. 29 Mayıs 1935 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17TAHSÎNd. 1800/01 - ö. 1861Madde AdıGörüntüle
18ŞEVKÎ, Hasan Tahsînd. 1825 - ö. ?Madde AdıGörüntüle