Madde Detay

Muş, Minare Mahallesi, Saraçlar Sokak, 1 Numaralı evde dünyaya gelmiştir. Babası Raif Bey annesi Şadiye Hanım'dır. Ailesi, Anadolu’ya ilk Selçuklu yerleşmeleri sırasında Horasan'dan gelip konaklayanlardandır. Amcasının adı Arif, dedesi ise Nadir Ağa'dır. Nadir Ağa'nın hâli vakti yerinde, İran halılarıyla döşeli, mahalle yaşlıların her akşam toplanıp söyleşilerde bulunduğu, her gün yemek kazanları kaynayan ve gelenin adı bile sorulmadan ağırlandığı bir divanı olduğu söylenir. İki oğlu Raif’le Arif'e hayli para pul tarla bırakarak vefat etmiştir. Köylerden kasabalardan gelip gideni eksik olmayan bir haneleri vardır. Gelen kişiler, atları hana bağlar silahlarını asar, öyle konaklarlardı. Bu durum, İkinci Dünya Savaşı'na kadar sürdü.

Tahsin Saraç, 1937’de Cumhuriyet İlkokulu'na yazılmış, ortaokulu üç yıl iftiharla geçerek birincilikle bitirmiştir. Abdullah Cevdet’in oğlu Mehmet Cevdet Karlıdağ'dan Fransızca dersi alan yazar, onun etkisiyle yabancı dil ağırlıklı bir okula gitmiş (Adana), iki yılın ardından da son sınıfı Erzurum Öğretmen Okulu'nda tamamlamıştır. Daha sonra Gazi Eğitim Enstitüsü'ne girerek 1952’de Fransızca Bölümü'nü bitirmiştir. O dönem içerisinde dönem birincilerini Fransa’ya gönderme geleneği vardır, fakat siyasi birtakım sebeplerden dolayı Tahsin Saraç Fransa yerine Hakkâri’ye öğretmen olarak gönderilir. 1953'te, dil sınavını kazanarak Avrupa’ya gitmiştir. Aynı yıl içerisinde fakülte arkadaşı Vildan Hanım ile evlenmiş, bu evlilikten Cüneyt, Bengü ve Çağatay isimli üç çocukları olmuştur.

Sorbonne’da Fransız dili ve edebiyatı ile ses bilimi üzerine eğitim görmüştür. Yurda döndüğünde 1957-1971 tarihleri arasında Gazi Eğitim Enstitüsü Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü'ne asistan olarak girmiş daha sonra da öğretim görevlisi olmuştur. 1963-1965 yılları arasında Talim ve Terbiye Kurulu üyeliği yapmış, 9 Kasım 1971’de Gazi Eğitim Enstitüsü'nden emekli olmuştur. Bir süre Türk Dili dergisi yazı kurulunda çalışmıştır. 1971’de askerî darbeden sonra iki kez gözaltına alınmıştır. 12 Eylül sonrası kapatılan Türk Dil Kurumu'nun bir alternatifi olarak Dil Derneği'ni kurmuştur. Saraç, ilk ciddi kalp krizini 1983 yılının Ekim ayında ziyaretine gittiği Yüksel Onaran'ın evinde geçirmiş, tedavinin ardından iyileşmiştir. 30 Haziran 1989 tarihinde, arkadaşı Oralp Basım'ın İzmit’teki evinde sabaha karşı 01.30 sıralarında geçirdiği kalp krizi sonucu hayatını kaybetti. Saraç, vefat ettiğinde 59 yaşındaydı. Naaşı İzmit'ten Ankara'ya getirilerek defnedildi (Karakış 2019: 5-9).

Tahsin Saraç, kendisini Fransızca öğrenmeye yönlendiren Cevdet Karlıdağ'ın öğütlemeleriyle Fransız yazarlarından Jean Meslier’nin Aklı Selim'ini, Jean-Marie Guyau’nun Bir Filozof’un Şiirleri'ni, Abdullah Cevdet’in Karlıdağdan Ses kitabını okumuştur. Nâzım Hikmet ile tanışması ortaokul birinci sınıfta Çerkez bir arkadaşının yönlendirmesi ile olmuştur. Türkçe öğretmeni ise Saraç'ı Sabahattin Ali’nin öyküleriyle tanıştırmış, daha küçük yaşlarda sol kavramları bu şekilde tanımıştır (Karakış 2019: 5-9). Saraç, on dört yaşında aruz vezniyle şiire başlamış fakat daha sonra halk edebiyatı türünde denemeler yapmıştır. Daha sonra ise bunları beğenmediğini ifade ederek yırtmıştır (Yeni Birlik Dergisi 87: 11/24-26).

Saraç'ın ilk şiiri 1954 yılında Varlık dergisinde yayımlandı. Daha sonra Dost, Papirüs ve Türk Dili dergilerinde yazdı. İlk şiir kitabını 1964 yılında Bir Ölümsüz Yalnızlık adıyla çıkardı. Bu kitabında ve diğer çıkarmış olduğu kitaplarında dil kullanımındaki Türkçe hassasiyeti, ulus, ozanlık, ezen ve ezilen ilişkisi halk ile devlet münasebetleri ve bireysel duygulara yer verdi (Türkiye Yazıları 1978: 24-26 ). 1968'de Güneş Kavgası, 1973'te ise Direnmeler adlı şiir kitabını okuyuculara sundu. Bu eseriyle TRT Şiir Ödülü'nü kazandı. 1978'de Güvercin Kasapları, 1980 yılında Bir Sevgiyi Görüntüleme şiir kitabı çıktı. 1980'li yıllardan itibaren sözlük çalışmalarına ağırlık veren Saraç, Türkçe-Fransızca sözlük çalışmaları yapmıştır. 1986 yılında ise Toplu Şiirler'in ilk basımı yapılmış, Çıplak Kayada Çimlenmek isimli son şiir kitabı da 1989'da yayımlanmıştır. Ezgiler Ezgisi adlı çevirisiyle 1963’te Millî Eğitim Bakanlığı Üstün Başarı Ödülü’nü alan Saraç, 1964'te Günümüz Fransız Şiiri adlı kitabıyla da Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü'nü kazanmıştır. Çeviri ve sözlük çalışmaları nedeniyle Fransız hükûmeti tarafından kendisine Légion d'Honneur (1968) verildi. Beşinci Frank çevirisi ile 1978’de Ankara Sanatsevenler Derneği’nin Yılın En İyi Çeviri Ödülü'nü aldı. Macar edebiyatından yaptığı çeviriler nedeniyle de Endre Edy (1979) nişanlarıyla ödüllendirildi. 1986 yılında Asya-Afrika Yazarlar Biriliği tarafından Saraç'a üstün estetik düzeydeki yapıtlarının yanı sıra yaşamı boyunca emperyalizme ve sömürgeciliğe karşı sürdürdüğü mücadelesinden ötürü Lotus Ödülü verildi (Karakış 2019: 5-9).

Tahsin Saraç’ın şairliği dönemin siyasi koşulları ve sahip olduğu dünya görüşü üzerinden şekillenmiştir. Kendisinin şair kimliğinin oluşmasında şairin zihniyeti, yaşadığı yer, içinde bulunduğu ve sahiplendiği ideoloji etkili olmuştur. Bu temel noktalar şiirinin içeriğini de etkilemiştir. Saraç, çocukluğunun geçtiği yörede karşılaştıkları ve eğitimi sırasındaki yönlendirmelerin etkisiyle solcu bir kimliğe bürünmüş, halka yönelme, halkın sıkıntılarını dile getirme, Anadolu’yu merkeze alma, düzen ve sistem eleştirisi yapma, sömürü düzenini yerme gibi pek çok konuyu ele alarak toplumcu şairlerde görülen bir şiir içeriği oluşmuştur (Karakış 2019: 5-9).

Kendisini her zaman bir ozan olarak kabul eden Saraç, ozanlığın doğuştan geldiğini fakat tek başına yeterli olmadığını bunun hem kendi kültürüyle hem de evrensel kültürle beslenmesi gerektiğini belirtmiştir (İdil 1986: 35). Şiirinin prizmatik bir şiir olduğunu, yani her okunduğunda başka bir görüntü veren başka bir yoruma yol açabilen, anlaşılması pek de kolay olmayan bir şiir olduğunu röportajlarda anlatmıştır (İdil 1986: 35). Şiir yaşamında Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Fuzuli, Nâzım Hikmet, Fazıl Hüsnü Dağlarca gibi şair ve ozanlardan ve Fransız şiirinden etkilendiği görülmektedir.

Tahsin Saraç şiirlerinde aşk, Anadolu, ozanlık, erdem, sistem eleştirisi, ölüm gibi toplumcu temaları ele almıştır. Geçmişten günümüze taşınan ozanlık geleneğinin günümüzdeki temsilcisi olduğunu sık sık vurgulamıştır. Hem dostluklarında hem de yaşamında kesin ve sarsılmaz bir prensip anlayışına sahip olan Saraç için orta yoktur, yalnızca iyi ya da kötü vardır (Asena: 1989: 255-256).

Saraç, şiirlerinde Öz Türkçe anlayışına uygun ve aşırı bir dil hassasiyeti ile hareket etmiştir. Eski Türkçedeki kelimeleri kullanarak, İkinci Yeni topluluğunu anımsatan bazen kapalı bazen de halk şiiri anlayışına uygun açıklıkta bir dil kullanımı vardır. Şiirlerinde yaşamış olduğu Doğu Bölgesi'nin ve Avrupa'nın yansıması çok fazladır. Göze çarpan bir kafiye kullanma çabası yoktur. Ses uyumları ve anlam derinliği ile etkileyiciliği yakalamış şairlerdendir. Bunun yanında bireysel kaygıların oluşturduğu şiirlerinde aşk, ayrılık ve kavuşamama temaları sıklıkla işlenmiştir. Bu şiirlerinde sevgiliyi betimlerken açık bir dil kullanmaktan çekinmemiştir. Toplumcu şiirlerinde Anadolu insanının sesi olmakla kalmayıp var olan düzenin, hükûmetin ve yöneticilerin de sert bir eleştirisini yapmıştır (Karakış 2019: 20-22).

Kendi dönemi içerisinde Öz Türkçe kelime kullanma hassasiyeti yanında ozanlık geleneğine dayanması, toplumculuğu, zaman zaman da İkinci Yeni'yi andıran dil kullanımı ile çağdaşlarına yaklaşan fakat bir bütün olarak hepsinden ayrılan, özgün bir şair kimliğine sahip olan Tahsin Saraç farklı bir noktada kendine yer bulmuştur.