TAHSÎN, Hoca Tahsîn Efendi

(d. 1228/1813 - ö. 1298/1881)
bilim adamı, eğitimci, şair
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

1228/1813’te Arnavutluk, Yanya vilayetinde Çamlık’ta, Filat kazasına bağlı Ninat köyünde doğdu. Arnavutluk’taki bazı yeni yayınlara göre doğum tarihi 7 Nisan 1811’dir (Akün 1998: 198). Çamlıklı müderris Osman Efendi’nin oğludur. Eğitimini önce babasından aldı, ardından İstanbul’a gelerek medreseye girdi, zamanın meşhur âlimlerinden Vidinli Hoca Mustafa Efendi’nin derslerine devam ederek icazet aldı. 1856 yılının sonlarında hem dil eğitimi hem Darülfünun’da riyaziye ve tabii bilimler okutacak hoca olarak hazırlanmak hem de orada Türkçe öğretmek üzere birkaç kişiyle birlikte devlet tarafından Paris’e gönderildi. Burada kimya, heyet gibi ilimlerle meşgul oldu. “Paris’e git hey efendi akl u fikrin var ise / Âleme gelmiş sayılmaz gitmeyenler Paris’e” beyti bilim konusunda fikrî hayatına yeni ve modern bir yön çizmesiyle ilgilidir. 1862’den önce İstanbul’a döndüğü düşünülmektedir. 1862 yılı başlarında tekrar Paris’e dönmüş, bu sefer kendisine sefaret imamlığı verilmiştir. 1868’de Nis’te vefat eden sadr-ı esbak Fuad Paşa’nın cenazesiyle beraber İstanbul’a gelmiştir. Yeni açılan Darülfünun müdürlüğüne tayin edilmiş, burada diğer bazı hocalarla birlikte akşamları konferanslar vermiştir. Bu konferanslardan hoşlanmayan mutassıp kişilerce duyulan tepkiler nedeniyle 1287/1870’de görevinden azledilmiş, ardından Darülmuallimîn’de heyet ve kimya muallimliğine tayin edimiştir. Hiç evlenmemiş, kalan ömrünü ilme adamıştır. 6 Şaban 1298/4 Temmuz 1881’de verem nedeniyle Erenköy’de Münif Paşa’nın köşkünde vefat etmiş, Erenköy Kabristanı’na defnedilmiştir.

Mufassal tercüme-i hâli Şemseddîn Sâmî Bey’in Hafta isimli risalesinde verilmiştir. Akli ve naklî ilimlere, doğu ve batı dilleriyle yeni bilimlere vakıf biridir. Heyet ilmine oldukça meraklıdır. Şiirleri felsefidir.

Kaynakça

Akün, Ömer Faruk (1998). “Hoca Tahsin”. İslâm Ansiklopedisi. C. 18. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 198-206.

Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. I. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1930). Son Asır Türk Şairleri. İstanbul: Türk Tarih Encümeni Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. FATMA BÜYÜKKARCI YILMAZ
Yayın Tarihi: 03.04.2014
Güncelleme Tarihi: 29.11.2020

Eserlerinden Örnekler

Hey’et-i kâ’inâta dair manzume

Rûy-ı mir’âtü’l-‘avâlimdir bu resm-i dil-nişîn

Sûret-i zîbâ-yı masnû’ât-ı hayrü’l-hâlikîn

Târem-i mînâda hoş elvân-ı gûnâgûn ile

Zeyn olunmuşdur masâbîhü’s-semâ li’n-nâzırîn

İrtifâ’-ı kadr-i ecrâm-ı felek hakkında hem

Nâzil olmuşdur nice âyât-ı Kur’ân-ı mübîn

Sûre-i ve’ş-Şems ve’n-Necm’inde bâ-vâv-ı kasem

Anların hakkıçün etmiş Hak kelâmında yemîn

Hayret-efzâ-yı ‘ukûl-i ehl-i fikretdir nücûm

Habbezâ sun’-ı bedî’ü’l-hey’edir rif’at rehîn

Eşref-i cümle ma’ârifdir bu fen mevzû’ı-veş

İlm-i hey’et üzre mevkûf ekser-i ahkâm-ı dîn

Mihr-i hikmet lem’a-rîz-i kişver-i ervâhdır

Feyz-i nûruyla bulur neşv ü nemâ akl-ı fatîn

Bâ-cenâh-ı ilm-i hey’et dem-be-dem olmak muhâl

Evc-i idrâk-i kemâl-i kudret-i Hakk’a karîn

İşte bir âyîne-i hey’et-nümâ kim vechinin

Encümünden münteşirdir pertev-i ilmü’l-yakîn

Matla’ı tâbendedir çeşmi hakâyık-bîndir

Ahter-i Pervîn-sıfat her noktası dürr-i semîn

Burc-ı ‘âlî-i sipihr-i irtikâya neyl içün

İnkısâmât-ı medâric hatları habl-i metîn

Âlemin ahvâl-i icmâliyyesin idrâk içün

Şekli görmek bin kitâbın okumakdan bihterîn

(Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. I. İstanbul: Matbaa-i Âmire. 301-02.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Sadi Yaver Atamand. 23 Nisan 1906 - ö. 10 Aralık 1994Doğum YeriGörüntüle
2ES'AD, Mehmed Es'ad Efendid. Aralık-Ocak 1686-87 - ö. 1731-32Doğum YeriGörüntüle
3SÂFÎ, Mustafâd. 1862 - ö. 1901Doğum YeriGörüntüle
4HOVSEP VARTANYAN (VARTAN PAŞA)d. 28 Mart 1813 - ö. 28 Mart 1879Doğum YılıGörüntüle
5DEHŞETÎ, Salihd. 1802/1813? - ö. 1866/1875?Doğum YılıGörüntüle
6PESENDÎ ALİ DEDE, Kütahyalıd. 1813 - ö. 1913Doğum YılıGörüntüle
7KÂŞİF, Ömerd. 1831 - ö. 1881Ölüm YılıGörüntüle
8ÂLİM, Müderris-zâde Mehmed Âlim Efendid. 1802 - ö. 1881Ölüm YılıGörüntüle
9ÇÖREKÇİ-ZÂDE LÜTFÎd. 1806 - ö. 1881Ölüm YılıGörüntüle
10MÜCEDDİDÎ, Baban-zâde Mehmed Paşa, Bağdatlıd. ? - ö. 1833MeslekGörüntüle
11Aysel Gürmand. 1956 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Erdem Bayazıtd. 18 Aralık 1939 - ö. 8 Temmuz 2008MeslekGörüntüle
13NÂFİ', Arab Tâhir Efendi-zâded. ? - ö. 1849-50Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14NA'ÎM, Mehmedd. 1842 - ö. 1884Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15FÂZIL PAŞAd. 1795 - ö. 1882Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16BİRRÎ, Seyyid Abdullah Efendid. 1743-44 - ö. Ocak-Şubat 1798Madde AdıGörüntüle
17SÂLİH EFENDİd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18BESÎM, Sâlih Besîm Efendid. ? - ö. 1826Madde AdıGörüntüle