Madde Detay

T. Angeli Çadır-Lunga rayonunun Aydar köyünde dünyaya geldi. İlk öğrenimini Aydar köyünde orta öğrenimini Çadır’da tamamladı. Moskova Devlet Üniversitesinden mezun oldu. Daha sonra filoloji doktoru oldu. Mosokova yüksek parti okulunda da öğrenim gördü. Uzun yıllar gazeteci olarak çalıştı. Bükreş Moskova Novosti haber ajansının muhabirliğini (1967-1972), Pravda gazetesinin muhabirliğini (1974-1979) yaptı. Angeli, Moldova Haberler Ajansının genel müdürü olarak (1983-1990) görev yaptı. 1985-1998 yılları arasında Moldova Parlementosunda milletvekili oldu. 1998-2001 yılları arasında Moldova’nın Ankara büyükelçiliği görevinde bulundu. Büyükelçiliği sırasında iki ülke ilişkilerinin gelişmesinde önemli rol oynadı. Gagauz (Gökoğuz) Yeri'nin özerklik statüsünün korunması konularında çalışmalarda bulundu. Devlet görevlerinin yanı sıra yazarlığa da devam etti. Tarihçi, araştırmacı, gazeteci ve bürokrat kimliğiyle tanınan Todur Angeli, Gagauz şiirinin son dönemdeki isimlerindendir. 2014 yılında vefat etti.

Türkiye Türkçesine en yakın saha olarak da bilinen Gagauz Türkçesinin; tarihçi, araştırmacı, gazeteci ve bürokrat kimliğiyle tanınan şairi Todur Angeli, Gagauz şiirinin son dönemdeki temsilcilerindendir.

T. Angeli’nin şiirlerine şekil olarak baktığımızda; şairin ağırlıklı olarak serbest tarzı benimsediği ve bir âhenk unsuru olarak kafiyeden yaygın bir şekilde yararlandığı görülür. Ancak özellikle halk edebiyatı ürünleri olan türkü, mani ve masallardan yararlanarak yazdığı birçok şiirinde şair, bu türlerin şekil özelliklerinden de faydalanmıştır.

Şairin “manzum hikâye/masal” tarzında kaleme aldığı bazı eserleri hacimlidir. Tabiat tasviri ve tahkiyeli anlatımların ayrıntılı bir şekilde yer aldığı bu eserlerin uzunluğundan, zaman zaman eserlerin “şiirsellik” yönünün olumsuz yönde etkilendiği görülür. Oysa kısa şiirlerde; “orijinal yaklaşım ve buluşlar”ın, “edebiliğin” daha yoğun olduğu ve şiirselliği artırdığı görülür.

T. Angeli’nin şiirleri özellikle vatan, aşk, tabiat, hayatın farklı yönlerine dair tespit ve nasihatler ile halk edebiyatı-kültürüne dair unsurları ihtiva eder.

Aşk teması şairin, vatan ve tabiat teması ile birlikte eserlerinde en çok üzerinde durduğu konudur. Şairin bazen sevgi, sevda gibi kavramlarla da isimlendirdiği aşk, en zor şartlar karşısında insanın en güçlü silahı-kalkanı olmalıdır. Şair aşkı anlatırken, tabiat unsurlarından, özellikle de ilkyaz mevsiminin lirizminden yararlanır.

T. Angeli’nin şiirlerine öğreticilik (didaktizm) de önemli bir yer tutar. Şairin özellikle fabl tarzında kaleme aldığı dizelerin son bölümlerinde, “Masalın maanası şudur:” gibi ifadelerden sonra nasihat içeren dizelere yer verdiği görülür. Hatta bu özellik, şairin fabl özelliği taşımayan diğer şiirlerine de yansımıştır. Nasihat verilen konular arasında, her ne kadar sevgi, iyilik gibi kavramlar ilk sırayı alsa da, ölümü hatırlama, mezar ziyareti gibi konular da dikkat çeker.

Şairin tabiat unsurunu; kimi zaman gezip gördüğü yerlerin veya çevresindeki farklı varlıkların ayrıntılı tasvirleriyle müstakil olarak, kimi zaman da yaşam sevinci, aşk, vatan gibi konuların anlatımını güçlendirmek için diğer temalarla bağlantılı bir şekilde ele aldığı görülür.

Yaşam temasını farklı yönleriyle doğrudan ele aldığı şiirlerinde şairin, ihtiyarlık ve ölüm gibi yaşamın kaçınılmaz safhalarına da sıkça yer verdiği görülür. Şairin bu kavramlara karşı metin ve gerçekçi tavrı dikkat çeker.