Madde Detay

Dağıstan’ın Buynakski (eski adıyla Temirhan-Şûra) şehrine bağlı Töbenkazanış köyünde doğdu. Babası Kumuk köylerinde kadılık yapmış olan Akay Sultan Ahmet, annesi Apov Hanım’dır. İlk dinî bilgileri babasından öğrendi, ilk tahsilini de köyünde tamamladı. Arapça, Farsça öğrenmeye gayret etti. İstanbul, Azerbaycan, Kazan Türkçelerini öğrendi. 1900 yılında Kazan’a, 1902’de Kırım’a gitti. Yeni usul mektepler ve matbaa faaliyetleri hakkında bilgiler edindi. (Tanç 2004: 88-90). 10 Eylül 1929’da yeni düzene aykırı olduğu, milliyetçi ve İslami düşünceler yaydığı gerekçeleriyle tutuklandı, on yıl hapis cezası verildi. 1931’de sürgüne gönderildiği Kazakistan’daki esir kampında ağır şartlara dayanamayarak hayatını kaybetti (Pekacar 2000: 163; Tanç 2004: 101).

1902’de Dağıstan’da ilk usûl-i cedid mektebini açtı, yüzlerce öğrenci okuttu. 1904’te Temirhan-Şûra’da ilk matbaayı kurdu (Pekacar 2000: 162; Tanç 2004: 103). Böylece Dağıstan’da Kumuk Türkçesiyle neşriyat faaliyetleri başladı (Pekacar 1998: 333; Tanç 2004: 91). Matbaada kendisinin telif ve tercüme eserlerini basma imkânı bulan Akayev, matbaada basılan eserlerin dağıtımı işini de üstlendi, köy köy dolaşarak kitapların halka ulaşmasını sağladı (Pekacar 2000: 162).

Kazan’a ve Kırım’a yaptığı seyahatlerde usûl-i cedid metodunun inceliklerini öğrendi. Dağıstan’da bu usulün uygulanabilmesi için anadilde yazılmış bir ders kitabına ihtiyaç olduğunu fark etmesi üzerine 1909’da İrşadü’s-Sıbyan adlı bir ders kitabı yayımladı. Bu eser, Dağıstan’da Kumuk alfabesiyle ve Kumuk Türkçesiyle basılan ilk ders kitabıdır (Tanç 2004: 93).

Akayev, çok çeşitli alanlarda eserler vermiş ansiklopedik bir şahsiyettir. Telif ve tercüme toplam kırk civarı eseri vardır. Ömrü boyunca halkı modern ilimlerle buluşturup cehaletten kurtarmak için gayret gösteren âlim, günümüzde de Kumuk halkı tarafından saygıyla ve şükranla anılmaktadır.