M. Şakir Ülkütaşır

(d. 14 Mart 1894 / ö. 30 Mayıs 1981)
Yazar, Folklor Araştırmacısı
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

İstanbul’da doğan Mehmet Şakir Ülkütaşır, başkâtiplik görevinde bulunan Hüsnü Efendi’nin oğludur. Küçük yaşlarda babasını kaybeden Ülkütaşır, Numune-i Terakki İlkokulu'nda ve bir sağlık meslek lisesinde okumuştur (Işık 2006: 3731). İstanbul Üniversitesinde edebiyat, felsefe ve tarih öğrenimi gördü ve Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Maraş’ta öğretmenlik yaptı. Bu dönemde yörenin geleneksel özellikleriyle ilgili incelemelerde bulunup Cumhuriyet’ten sona Türk Dil Kurumu'nun çalışmalarına katıldı. Bu kurum dışında, Türk Ocağı, Halkevleri, Türk Folklor ve Etnografya Derneği gibi kurumlarda da görev aldı (Işık 2001: 971). 30 Mayıs 1981'de İstanbul'da vefat etti.

İlmî metot olarak Ziya Gökalp ve Fuat Köprülü okulunun takipçisi olduğunu söyleyen Ülkütaşır, folklorun bir bilim dalı olarak telakkisinde Fransız ve Macar ekollerinden etkilendi. Bir folklorcu olarak Ülkütaşır'ı farklı kılan yönlerden söz eden Süleyman Arısoy, onun çalışmalarındaki bilimsel üslubu ön plana çıkardı (Bayram 2011: 75). Ülkütaşır'ın, Türkçü ve milliyetçi neşriyatlara yakın olmasında, on dokuz yaşındayken Ülkü Ocağı'yla tanışmasının etkisi oldukça fazladır (Bayram 2011: 10). Kamil Toygar ile yaptığı bir sohbette kendisini Türk folkloruna yakından bağlayan etkenin "Türkçülük mefkûresinin benliğini saran ateşi" olduğunu belirten Ülkütaşır, özellikle 'Halka Doğru" adlı neşriyatın, zihninde Türk halkını kendine has manevi ve fikri yönleriyle tanıma şuurunu ortaya çıkardığına dikkat çekmiştir (Bayram 2011: 11). Ülkütaşır, cönkleri halk edebiyatı araştırmalarının en önemli kaynağı olarak gördü. Ayrıca halk şiiri türlerinden biri olan semaiyi açıklarken cönklerden faydalanmış ve üç çeşit semaiden söz etmiştir. Bu semailerden düz, musammat ve ayaklı semai olarak bahseden Ülkütaşır, bunlara ait nazım örnekleri de sunmuştur (Bayram 2011: 59). Folklor ve halk edebiyatı araştırmalarıyla tanınan Ülkütaşır, mani, türkü gibi halk edebiyatı mahsullerini derlemekten oldukça zevk aldığını “Geçtiğim Yollar” isimli bir hatıra yazısında dile getirdi (2011: 6). İlk yazıları 1920'de Sinop Gazetesi’nde yayımlanan Ülkütaşır, bu yazılardan biri olan “Bir İktibas-ı Muhayyir Dolayısıyla” isimli makalede, Ziya Gökalp’ten yapılmış bir intihali ortaya çıkardı. Ülkütaşır, bu dönemde mahallî tarih tetkikleri, folklor ve halk edebiyatına oldukça yoğun ilgi gösterdi (2011: 17). Gazete ve yıllıklarda, İslâm Ansiklopedisi, TDE Ansiklopedisi’nde yazarlık yaptı. 1920’den sonra Azerbaycan, Millî Mecmua, Varlık, Sebilürreşat, Yeni Muhit, Yücel, Tarihten Sesler, Güzelyurt gibi dergilerde de yazıları yayımlandı (Işık 2006: 3731). 1933’te TDK derleme koluna atanan Ülkütaşır, on altı kitap ile gazete ve dergilerde yayımlanmak üzere yüzlerce makale hazırladı.

Kaynakça

BAYRAM, Bora (2011), "Mehmet Şakir Ülkütaşır'ın Halk Bilimi ile İlgili Çalışmaları" (Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi)

ÇAKIROĞLU, Ekrem (2001), Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi, Cilt II, Yapı Kredi Yayınları, s.876-877.

IŞIK, İhsan (2001), “Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi”, Elvan Yayınları, Ankara, s.971.

IŞIK, İhsan (2006), Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi”, Elvan Yayınları.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler, İsimler, Eserler, Terimler (1998), Dergâh Yayınları, s.487-488.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: ÖMER AKSAN
Yayın Tarihi: 15.12.2018
Güncelleme Tarihi: 20.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Sinop Vilayeti: Tarih Coğrafya ve Halkiyat Tetkikleri- / -1926İnceleme
Sinop’ta Çandaroğulları Zamanına Ait Tarihî EserlerBurhanettin Basımevi / İstanbul1934Diğer
Türkiye Etnografya ve Folklor Sözlüğü Üzerine Bir Kalem TecrübesiBurhanettin Basımevi / İstanbul1937Diğer
Türk Halkbilgisine Ait AraştırmalarEminönü Halkevi Yayınları / İstanbul1938Araştırma
Türkoloji Ansiklopedisi Üzerine Bir Kalem DeneyiNumune Matbaası / İstanbul1938Diğer
Cevdet Paşa: Hayatı Şahsiyeti ve EserleriTürk Dil Kurumu, Türk Hukuk Kurumu ve Ankara Halkevi adına / Ankara1945Araştırma
Uluğ BeyAhmet Halit Kitabevi / İstanbul1946Roman
Babür ŞahAhmet Halit Kitabevi / İstanbul1946Roman
Büyük Türk Dilcisi Kaşgarlı MahmutTürk Dil Kurum Yayınları / Ankara1946İnceleme
Meşhur Türk İmparatoriçeleriVaroğlu Yayınevi / İstanbul1948Diğer
Sivastopol HarbiVaroğlu Yayınevi / İstanbul1948Diğer
Türk ve İslam Geleneğinde AğaçTürk Etnografya ve Folklor Derneği Yayınları / Ankara1963Araştırma
Nasrettin Hoca (Cahit Öztelli ile)Türk Etnografya ve Folklor Derneği Yayınları / Ankara1964Diğer
Notlar ve İktibaslarİstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Edebiyat Fakültesi Basımevi / İstanbul1972Diğer
Cumhuriyetle Birlikte Türkiye’de Folklor ve Etnografya ÇalışmalarıBaşbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları:1, Milli Folklor Enstitüsü Yayınları:6 / Ankara1973Araştırma
Atatürk ve Harf DevrimiTDK Yayınları / Ankara1973Diğer

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1ÂRİFÎ, Ahmed Ârifî Efendid. ? - ö. 1665-66Doğum YeriGörüntüle
2Orhan Durud. 18 Aralık 1933 - ö. 25 Ocak 2009Doğum YeriGörüntüle
3FERDÎ, Şeyh Hacı Abdullah Ferdî Efendid. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4ÂŞIK VEYSEL ŞATIROĞLUd. 1894 - ö. 21.03.1973Doğum YılıGörüntüle
5TELLİ MEHEMMED, Mehemmed Hesenovd. 1894 - ö. 1973Doğum YılıGörüntüle
6VELİ/MİSKİNLİ VELİ/MİSKİN VELİ, Veli Alioğlu Bayramovd. 1894 - ö. 22.12.1995Doğum YılıGörüntüle
7Nigar Refibeylid. 29 Haziran 1913 - ö. 9 Ekim 1981Ölüm YılıGörüntüle
8ZAKİR/ZAKİRÎ, Kazım Subaşıd. 1919 - ö. 1981Ölüm YılıGörüntüle
9Suavi Süalpd. 23 Nisan 1926 - ö. 14 Nisan 1981Ölüm YılıGörüntüle
10Burcu Güvend. 13 Ocak 1977 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Ayla Hacıoğullarıd. 3 Mayıs 1975 - ö. ?MeslekGörüntüle
12M. Kaya Bilgegild. 1921 - ö. 21 Ekim 1987MeslekGörüntüle
13Ayanzade Namık Ekremd. 1878 - ö. 1917Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Pertev Demirhand. 1871 - ö. 1964Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Sadullah Paşad. 1838 - ö. 1891Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Ziya Şakir Sokud. 1884 - ö. 22 Aralık 1959Madde AdıGörüntüle
17Abdullah Cevdetd. 9 Eylül 1869 - ö. 29 Kasım 1932Madde AdıGörüntüle
18ŞÂKİR, Çukadâr Ahmed Aga-zâded. 1762 - ö. 1836Madde AdıGörüntüle