Madde Detay
YUSUF SEZÂÎ
(d. 1858 / ö. 1938)
âşık
(Âşık / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Yusuf Sezâî, 1858 yılında Kars’ın Kağızman ilçesinin Toprakkale mahallesinde dünyaya gelmiştir. Ünlü âşık, döneminin en kudretli âşıklarındandır. Narmanlı Sümmâni ile atışmasında “Şehri Kağızman, söylenir yerimiz meskânımız, Âşıklar defterinde, Sezai derler bize.” diyerek mahlasının Sezai olduğunu söylemiştir (Şahin 1983: 141). 15 yaşında saz çalmaya başladığı ve âşıklık geleneğini öğrendiği bilinmektedir. Âşıktan etkilenen sülalesi soyadlarını Âşıklı olarak kullanmışlardır. Âşıklı’nın soyadı mı yoksa mahlası mı olduğu konusunda kesin bilgi olmasa da soyundan gelenler soyadı olarak kullanmıştır. Hakkında kısıtlı bilgiler bulunan Yusuf Sezâî’nin 1938 yılında vefat ettiği bilinmektedir (Şahin 1983: 140).
Yusuf Sezâî’nin döneminin ünlü saz şairlerinden Narmanlı Sümmâni ile atışması ve Kağızman’lı Cemal Hoca ile karşılaşmalarının olduğu, onlarla Kars çevresini gezdiği bilinmektedir (Kalkan 2015: 80). Nejat Birdoğan, Kağızmanda Kümbet mahalleli İbrahim Alıcı Erdemle yaptığı derlemede Sümmani ile Sezai'nin atışmasını da defterine kaydetmiştir. Derleme defterini daha sonra tekrar inceleyen Nejat Birdoğan aşıkların atışmasını Türk Folklor Araştırmaları Dergisi'nin 177. sayısında yayımlamıştır (Şahin 1983: 140-144).
Sezâî ile Sümmani atışmalarında, önce birbirlerini yererek kendi ustalıklarını anlatmışlardır. Sonrasında “Şakadır her sözüm değildir gerçek” diyen Sezâî, “sebep olma elimde ki namıma” diyerek Sümmani’yi şehrine davet etmiştir. Sümmani de Sezâî’yi överek “Arif-i billahtır, Hacı Kağızmanlı, Zaten onu ziyarete gelmişem” demiştir ve atışmayı ustalara yakışır şekilde tamamlamışlardır.
Sezâî'nin Narmanlı Sümmani'den etkilendiği atışmalarındaki övgülerden de anlaşılmaktadır. Yusuf Sezâî’nin yetiştirdiği, kayda geçmiş olan tek âşık Kağızmanlı Recep Hıfzı’dır. Yusuf Sezâî’nin Âşık Hıfzı’ya bağlama çalmayı öğrettiği hakkında bilgilere rastlanmıştır (Çitgez 2012: 203).
Sezâî, yaşadığı Kars’ın Kağızman ilçesinde Rusların hakimiyet sürdüğü 1915 yıllarında yaşanan sıkıntıları bir destanda anlatmış ve durumun vehametini ortaya koymuştur. Bu destanda; Birinci Dünya Savaşı sırasında Rusların Türkleri toplayarak yol ve köprü gibi işler yaptırmak için çalıştırmaları anlatılmıştır. Yusuf Sezâî, Türklerin acı bir şekilde toplatılarak çalıştırılmasını görmezden gelemeyerek şikayetini destanda dile getirmiştir. Ayrıca bit salgınının yayılması sonucu ölen Türkler için yazdığı Bit Destanı adlı bir destanı da vardır. Destanda “karınca tek gezer, yılan tek dişler, akrepten beterdir mili bitlerin” diyerek Rusları bite benzetmiş, iki tarafın da Türklerin ölümüne neden olduğunu vurgulamıştır (Kalkan 2015: 80-81).
Sezâî'nin 1918 yılında yazdığı Kağızman Türküsü adında bir de şiiri vardır. Hece ölçüsüyle yazdığı ve sade bir dil kullandığı şiirinde Kağızman'dan övgüyle söz ederek baharın gelişini betimlemektedir. Kağızman'lı Yusuf Sezâî’nin “Ülfetin” adında bir halk hikâyesinin bulunduğu, bu türkülü anlatının 1940’lı yıllarda Fahrettin Kırzıoğlu tarafından arşive kaydedildiği bilinmektedir (www.kagizmangozlemgazetesi.tr; www.ozanlar.biz). Abdülali Çelik tarafından 1975 yılında hazırlanan Kağızmanlı Âşık Yusuf Sezai Hayatı, Şiirleri ve Hikâyesi adlı basılmamış yüksek lisans tezi, âşık hakkında yapılan çalışmalar arasındadır. Ancak kaynağa ulaşılamamıştır.
Kaynakça
Çitgez, Muhammed (2012). “Kağızmanlı Hıfzı ve Cemal Hoca’nın Şiirlerinde Atasözü ve Deyim Varlığı”. Geçmişten Geleceğe Her Yönüyle Kağızman Sempozyumu. ed. Alparslan Yüce. Kars: Kafkas Üniversitesi Yay. 200-218.
https://kagizmangozlemgazetesi.tr.gg/Halk-Ozanlar%26%23305%3B.htm. [Erişim Tarihi: 31.03.2019].
http://www.ozanlar.biz/kag-sezai.html [Erişim Tarihi: 31.03.2019].
Kalkan, Emir (2015). 20. Yüzyıl Türk Halk Şairleri. Ankara: Ötüken Neşriyat.
Şahin, Salih (1983). Ozanlık Gelenekleri ve Doğulu Saz Şairleri. Ankara: Yorum Matbaacılık.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: MERYEM ÖZDEMİRYayın Tarihi: 12.04.2019Güncelleme Tarihi: 12.12.2020
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 12.04.2019Güncelleme Tarihi: 12.12.2020
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 12.12.2020
İlişkili Maddeler
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | YAMANÎ/ SİNAN, Mürsel Sinan Uğursu | d. 05.03.1956 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | ŞEMANÎ, Şeref Gürbüz | d. 1921 - ö. 01.01.1993 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | CEMAL/CEMAL HOCA, İsmail Turan | d. 11.10.1883 - ö. 17.02.1957 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | ÂSIM, Çeribaşı-zâde Mustafa Âsım Efendi | d. 1858 - ö. 1919 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | İBİŞ, İbrahim | d. 1858 - ö. 1917 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | RIZA | d. 1858 - ö. 1899 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Ahmet Avni Konuk | d. 1868 (h. 1287) - ö. 14 Mart 1938 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Emin Abid | d. 1898 - ö. 21 Ekim 1938 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | Kasım Tınıstanov | d. 1901 - ö. 6 Kasım 1938 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | VEZİR UMMANÎ, Vezir Köroğlu | d. 1915 - ö. 1995 | Meslek | Görüntüle |
11 | GULAMÎ, Nuri Özcan | d. 1925 - ö. 1983 | Meslek | Görüntüle |
12 | MEHMET TECER | d. 1901 - ö. 07.12.1967 | Meslek | Görüntüle |
13 | DEMİROĞLU, Nuri Demiroğlu | d. 1948 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | NURETTİN, Nurettin Başer | d. 1910 - ö. 1993 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | MUSA EROĞLU | d. 1944 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | KARABABA, Battal Karababa | d. 1893? - ö. 1954 | Madde Adı | Görüntüle |
17 | ALYOŞA BAYRAMLI | d. 1972 - ö. 1990 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | ORHAN KÖROĞLU, Orhan Ayvazoğlu | d. 1959 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |