Cahit Zarifoğlu

Abdurrahman Cahit, Abdurrahman Cem, ACZ, Adem Yaşar (?), Ahmet Sağlam, Vedat Can, Zarifoğlu
(d. 1 Temmuz 1940 / ö. 7 Haziran 1987)
Şair, Çevirmen
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Abdurrahman Cahit Zarifoğlu, Maraşlı Zarifzâdelerden Niyazi Bey ile yine Maraşlı Evliyazâdelerden Şerife Hanım’ın çocuğu olarak Ankara’da doğdu. Baba tarafından soyunun Kafkasya’dan gelip Maraş’a yerleştiğini hem bir konuşmasında (Zarifoğlu, tarihsiz:71) hem de bir şiirinde belirtir. Buna göre şairin ailesine soy adını da veren büyük dedesi Zarif üç asır önce Kafkasya’dan Maraş’a gelip yerleşmiştir. “Yedi Güzel Adam III” başlıklı şiirinde bulunan “Adım Mustafa ve Niyazi ve Abdurrahman/Kafkas yaylalarında çadırlarımın/Sürülerimin ocak taşlarımın/İzleri vardır” dizelerine bakarak hem soyunun Kafkasya kökeni hakkında bilgi ediniyoruz hem de dedesinin adının Mustafa olduğunu öğreniyoruz. (Zarifoğlu, 2004:120)

Babası Niyazi Bey, önce 1938 yılına kadar öğretmenlik yapmış, bu tarihten sonra Ankara Defterdarlığında memur olarak çalışırken bir yandan da Hukuk Fakültesine devam etmiş ve buradan mezun olmuştur. Niyazi Bey bundan sonra sırasıyla Silvan, Baykam, Siirt, Siverek ve Tunceli’de hâkimlik yapmıştır. Cahit’in annesi Şerife Hanım ile evlendiği 1937 yılına kadar iki evlilik yapmış olan Niyazi Bey’in bu evliliklerinden iki kız ve bir erkek olmak üzere üç çocuğu, Şerife Hanım’dan ise üç erkek (Sait, Cahit ve Âbid) ve bir kız (Fevziye) olmak üzere dört çocuğu olmuştur. Niyazi Bey, Siverek’te hâkimlik yaparken Şerife Hanımın üzerine bir evlilik daha yapmıştır. Bu evliliğin hem şairin babası ile ilişkilerini etkileyen hem de aile ortamında oluşturduğu gerilimler dolayısıyla çocukluk yıllarını kabusa çeviren bir etkisi olduğu anlaşılıyor.

Cahit Zarifoğlu, kendisinden bir yaş büyük abisi Sait gibi Ankara’da doğdu ve babasının görevi dolayısıyla küçük yaşlarından itibaren yukarıda anılan şehirlerde zor şartlarda bulundu. İlkokula kardeşi Sait ile birlikte Siverek’te başladı (1947), fakat 2. sınıfı Maraş’ta, 3.4. ve 5. sınıfları ise Ankara’da İsmetpaşa ve Necatibey ilkokullarında okudu. Daha sonra ailenin Maraş’a yerleşmesi ile (1951), Kızılcahamam’da başladığı ortaokulun 2. ve 3. sınıfları ile liseyi Maraş lisesinde tamamladı. (1961) Lise yılları onun hayatının en önemli dönüm noktasını oluşturur. Burada tanıştığı, Alâeddin ve Rasim Özdenören kardeşler, Erdem Beyazıt, Ali Kutay gibi isimlerle (bu isimlere daha sonra Urfa Lisesi’nden naklen gelen Akif İnan da katılacaktır) ömür boyu sürecek bir dostluk kurduğu gibi, ilerleyen yıllarda birlikte yapacakları birçok edebiyat faaliyetinin temelleri de atılmıştır.

Liseyi bitirdikten sonra İÜ Edebiyat Fakültesi Alman Filolojisine kaydolur (1961). Üniversite hayatı on yıl gibi uzun bir sürece yayılır. Dil kursu için iki aylığına Almanya’ya gider ve bu sırada otostopla Avrupa’nın çeşitli şehirlerini dolaşır (1967). Fakülteyi bitirince önce Dalaman Kâğıt Fabrikasında çalışır, ardından İstanbul’da özel bir lisede bir yıl Almanca öğretmenliği yapar (1972-1973). Bu yılın yaz aylarında yine iki aylığına Almanya’ya dil kursuna gider. 1973-75 yılları arasında İstanbul Tuzla, Sarıkamış ve Kıbrıs’ta askerlik görevini tamamlar.

Askerlik dönüşünde Ankara Makine Kimya Endüstrisi Kurumu’nda mütercim olarak göreve başlar (1975) (Kıllıoğlu, 1988:86). Bir yıl sonra ise TRT Genel Müdürlüğü’nde mütercim-sekreter olarak görev alır. Bu kurumda önce Ankara’da 1983’ten sonra da İstanbul Radyosunda olmak üzere ölümüne kadar çalışmaya devam edecektir.

Ağustos 1976 yılında Necip Fazıl Kısakürek (1905-1983)’in tavassutuyla Arvasî ailesine mensup Berat Hanım’la evlenir. Şairin bu evlilikten üç kız (Betül, Ayşe Hicret, Arife) ve bir erkek (Ahmet) çocuğu olur. Aynı yıl Ankara’da arkadaşları ile birlikte Mavera dergisini ve Akabe Yayınevini kurarlar.

1983’te ailesiyle birlikte İstanbul’a taşınır. 7 Haziran 1987’de İstanbul’da vefat eder. Kabri Beylerbeyi’nde, Küplüce Mezarlığındadır.

Cahit Zarifoğlu, lise ve üniversite yıllarında aktif bir biçimde edebi faaliyetler içerisinde bulunur. İlk şiirlerinin ve denemelerinin yayımlandığı Hamle adlı bir okul dergisinin çıkarılmasına katılır. Alâeddin Özdenören ile birlikte Hizmet gazetesine on beş günde bir “Fikir-Sanat” sayfası hazırlar, yazılar yazar. Liseyi arkadaşlarından üç yıl daha geç bitirmiş olan Zarifoğlu, bu yıllarda vekil öğretmenlik ve mahalli İnkılâp gazetesinde deneme, öykü, şiir gibi yazılarını yayımlar; gazetecilik yapar.

Üniversite yıllarında da önce Sezai Karakoç ile (1962), daha sonra onun vasıtasıyla Necip Fazıl Kısakürek ile tanışır. Bu arada Açı isimli tek sayıda kalan bir dergi çıkarır (Ağustos 1962). Yol dergisi, Bâbıâlide Sabah, Hâkimiyet gazetelerinde musahhihlik, teknik sekreterlik yapar. Yeni İstiklâl gazetesinde Abdurrahman Cem takma adıyla, sonra düzenli olarak Diriliş, aralıklarla Yeni Dergi, Papirüs, Soyut dergilerinde şiirler yayımlar. İlk şiir kitabı İşaret Çocukları’nı aynı yıl kendi imkânlarıyla bastırır (1967). Sonradan kitabının, dağıtım imkânı bulamadığı için yazıhanesine bıraktığı kişilerce ısınmak amacıyla yakıldığını duyacaktır. (Zarifoğlu, 1999:223-225). İkinci Yeni şiir akımının anlamı karartan imgeci yaklaşımını ve dilin iletişim özelliğinin geri plana atılarak bir estetik malzeme haline getirilmesi anlayışını ilk şiirlerinden itibaren benimsemiş görünen şairin bu kitabı yer yer sürrealist imgeler, geniş ve rahat bir söyleyişe yaslanan dize yapısı ve çağrışımlarla ilerleyen ritmik dili ile dikkati çekmiştir. 1960’ların sonundan itibaren Ankara’da Nuri Pakdil’in çıkardığı Edebiyat dergisinde ürünleri yayımlanır. Yukarıda adı anılanlardan başka, şiir ve diğer türlerdeki yazıları Türk Dili, Mavera, Yönelişler gibi dergi ve Yeni Devir, Milli Gazete, Zaman gibi gazetelerde yayımlanmıştır. Edebiyat Dergisi yayınlarından ikinci şiir kitabı Yedi Güzel Adam (1973) çıkar. Bu kitabındaki şiirleri ile Zarifoğlu’nun modern şiirin içerisinden lirizmin sıkı formunu da kaybetmeyen yeni bir epik ürettiği söylenebilir. Öyküleme tekniği ile destansı sesin özgün imgelerle kaynaştığı bu şiirler Zarifoğlu şiirinin zirvesi kabul edilebileceği gibi, Türk şiirinin de başyapıtları arasında sayılmalıdır. Kendisi askerdeyken yine Edebiyat Dergisi yayınları arasından daha önce tek tek yayımlanmış olan öykülerinin kendisine haber verilmeden İns (1974) adıyla kitaplaştırıldığını öğrenir. Bu kitaptaki öykülerle Yedi Güzel Adam kitabındaki şiirler aynı dönem ve atmosferin ürünüdür. Bir bakıma Yedi Güzel Adam kitabındaki şiirlerin simgeci dilini kurgu formuna taşımıştır.

Oldukça hareketli ve üretken geçen bu uzun gençlik yıllarının ardından askerlik dönemiyle birlikte yeni bir evreye girdiği görülür. Yaşamak (1980) adıyla yayımladığı günlüklerindeki askerlik dönemleriyle ilgili notlara bakarak, Zarifoğlu’nun bu yılları aynı zamanda içe dönme; kendisi, şiiri, varlık-hiçlik gibi konularda düşünme sürecini oluşturmuştur diyebiliriz. Nitekim 1976 yılındaki evliliği, arkadaşları ile birlikte Mavera dergisini yayımlamaya başlamaları ve Akabe yayınevini kurmaları onun şiirlerinin yapısında da değişmeye neden olmuş görünmektedir. Üçüncü şiir kitabı Menziller’de (1977) bu değişmenin izleri açıkça görülür. Yer yer geleneksel şiirin biçim özellikleri ve tasavvufi söylem ve temaların bu dönem şiirlerinde belirgin biçimde arttığı dikkati çeker. Bu yıllardan sonra yazdıklarında anlamın daha toplumsal yöne doğru kaydığı, gazetelerde yazmaya başladığı, okurlarla iletişim içine girdiği yoğun bir faaliyet döneminin özellikleri görülür. Türk edebiyatının en özgün metinlerinden birisi olan Yaşamak adlı günlüğü de bu dönemin ürünlerindendir. Bu metin hem dilindeki türlerarası denilebilecek şiir, öykü, anı, günlük karışımı yapısıyla hem de bir genç sanatçı bireyin çevresiyle, toplumla ve kendisiyle çatışma ve uzlaşmalarının içtenlikle sayfalara dökülmüş yansımasını verir.

Nitekim bu verimli ve topluma dönük yayın faaliyeti, İstanbul’a taşındıktan sonra daha da artmıştır. Özellikle çocuklar için yazdığı kitaplar, pedagojik niteliklerinden ziyade dönemin toplumsal ihtiyaçlarına cevap verdiği ve daha çok bu ihtiyaca işaret ettiği için büyük ilgi görmüştür. Nitekim Türk edebiyatındaki yerinin en önemli vasfı şairliği olmasına karşın, Yürekdede ile Padişah adlı kitabıyla tek ödülü 1984 yılında Türkiye Yazarlar Birliği tarafından verilen “Çocuk edebiyatı dalında yılın yazarı” ödülüdür. Birisi Attar’ın Mantıku’t-tayr’ından uyarlama (Kuşların Dili) ve birisi de şiir (Gülücük, 1989) olmak üzere toplam dokuz çocuk kitabı yazmıştır. Çocuklara dönük bu öykülerde masal dili ve değerler aktarımı gayreti dikkati çeker. Zarifoğlu’nun son şiir kitabı Korku ve Yakarış’taki (1986) şiirlerinde tasavvufi söz varlığının ve edanın bütün bütün arttığı görülür. Yazarın kendisi hayattayken yayımlanan ve Afganistan’ın Ruslar tarafından işgalini ve buna direnişi anlatan Savaş Ritimleri (1985) adlı bir romanı ile ölümünden sonra öncekiyle birlikte Romanlar (1991) başlığıyla yayımlanan tamamlanmamış Anne adlı bir roman çalışması) bulunmaktadır. Aynı şekilde kendi sağlığında denemelerinden oluşan Bir Değirmendir Bu Dünya (1986) ve Sütçü İmam (1987) adlı bir oyun kitabı da yayımlanmıştır. Ölümünden sonra çeşitli süreli yayınlarda bulunan röportajları (Konuşmalar, 1991), denemeleri (Zengin Hayaller Peşinde, 1999) toplanarak yayımlanmıştır. Ayrıca Ağaç Okul (Çocuk şiirleri, 1990), Mektuıplar (2010), Radyo Oyunları (2013) ve bitirme tezinin düzenlenmesinden oluşan Rilke’nin Romanında Motifler (2013) başlıklı bir incelemesi bulunmaktadır. Ayrıca sağlığında iken kitaplarına girmeyenler de dahil olmak üzere bütün şiirleri, Şiirler (1989) adıyla yayımlanmaya devam etmektedir.

Bütün bu çalışmalarıyla kısa ömrüne çok sayıda eser sığdıran şair Zarifoğlu’nun özgün imgeleri ve çarpıcı ifade gücü ile Türk şiirinin son elli yılı içerisindeki en etkili şairlerinden birisi olduğu; çocuk kitapları bakımından ise bir yol açıcılık görevi yaptığı söylenebilir.

Kaynakça

Ali Haydar Haksal, Zarif Şair Cahit Zarifoğlu, İstanbul 2016

Âlim Kahraman, Cahit Zarifoğlu’yla Yedi Yıl, İstanbul 2014

Cahit Zarifoğlu, “Bir Şiir Kitabının Acıklı Güldürüsü”, Zengin Hayaller Peşinde, İstanbul 1999

İsmail Kıllıoğlu, Edebiyat ve Suç, İstanbul 1988

Mustafa Ruhi Şirin, Güneşe Yol yapan Çocuk, İstanbul 2013

Yılmaz Daşcıoğlu, Kader Hep Erken Zaman Hep Geç, İstanbul 2008

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. YILMAZ DAŞCIOĞLU
Yayın Tarihi: 16.11.2019
Güncelleme Tarihi: 20.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Ağaç Okul Çocuklara Afganistan ŞiirleriBeyan / İstanbul1989Şiir
AğaçkakanlarAkabe / Ankara1983Hikâye
AnaBeyan / İstanbul1991Roman
Bir Değirmendir Bu DünyaNehir / İstanbul1986Deneme
Çocuklarımızla Atlara BiniyordukBeyan Yay. / İstanbul2006Masal
GülücükBeyan Yay. / İstanbul3. Baskı, 2001Şiir
İnsEdebiyat Dergisi Yay. / Ankara1974Hikâye
İşaret Çocuklarıİnsan Yay. / İstanbul1967Şiir
KatıraslanAkabe Yay. / Ankara1983Hikâye
KonuşmalarBeyan Yay. / İstanbulTarihsizRöportaj
Korku ve YakarışAkabe Yay. / Ankara1985Şiir
Kuşların DiliBeyan Yay. / İstanbul2006Şiir
Küçük ŞehzadeAkabe Yay. / İstanbul1987Masal
MenzillerAkabe Yay. / Ankara1977Şiir
Motorlu KuşBeyan Yay. / İstanbul2001Hikâye
Savaş RitimleriBeyan Yay. / İstanbul1985Roman
SeçekuşAkabe Yay. / Ankara1983Roman
Sütçü İmamAkabe Yay. / İstanbul1987Tiyatro
ŞiirlerBeyan Yay. / İstanbul2. Baskı, 1989Şiir
YaşamakAkabe Yay. / Ankara1980Günlük
Yedi Güzel AdamEdebiyat Dergisi Yay. / Ankara1973Şiir
Yürekdede ile PadişahAkabe Yay. / Ankara1984Hikâye
Zengin Hayaller PeşindeBeyan Yay. / İstanbul1999Deneme

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Gülsün Siren Kınald. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2Erendiz Atasüd. 10 Nisan 1947 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Müfit Özdeşd. 1943 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4MERAMÎ, Nuri Kaşıkçıd. 1940 - ö. 30.05.2009Doğum YılıGörüntüle
5HACI, Yusuf Çetind. 1940 - ö. 2008Doğum YılıGörüntüle
6İslam Beytullah Erdid. 25 Nisan 1940 - ö. 6 Ocak 2014Doğum YılıGörüntüle
7GARDAŞ/HAMDİ, Hamdi Şahind. 1940 - ö. 26.05.1987Ölüm YılıGörüntüle
8Avni Givdad. 1909 - ö. 1987Ölüm YılıGörüntüle
9NİDAİ, Nidai Bağçed. 1932 - ö. 1987Ölüm YılıGörüntüle
10Cemil Meriçd. 12 Aralık 1916 - ö. 13 Haziran 1987MeslekGörüntüle
11Zeynep Alpasland. 1983 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Cevdet Perind. 1914 - ö. 10 Kasım 1994MeslekGörüntüle
13Hilal Talayd. 11 Aralık 1973 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14İnönü Alpatd. 08 Ekim 1962 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Ahmet Yorulmazd. 1932 - ö. 31 Mart 2014Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16ABDURRAHMANd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17Ahmet Şevket Bohçad. 1920 - ö. 26 Şubat 1988Madde AdıGörüntüle
18Yaşar Aksoyd. 1 Ağustos 1947 - ö. ?Madde AdıGörüntüle