Madde Detay

Rumeli'de Tesalya Yenişehir'e bağlı Urmiye köyünde doğdu. Babası Seyyid Şerîfülislâm b. El-Hâc Ahmed'dir. Hayatının ilk yılları hakkında bilgi yoktur. Bahriyeye intisap ederek tersaneden yetiştiği, çeşitli kademelerde görev yaptıktan sonra kaymakam, miralay olduğu ve 1885 yılında mirlivâ rütbesine yükseldiği, Mekteb-i Rüşdiye-i Bahrî'de müdürlük ve Mekteb-i Fünûn-ı Bahriyye'de hocalık görevinde bulunduğu bilinmektedir. Bir ara Muhâsebât-ı Bahriyye reisliğiyle Islahât-ı Bahriyye Komisyonu ikinci reisliği yapan ve uzunca bir süre de Hicaz'da memuriyette bulunan Eyyûb Sabri Paşa bu görevi sırasında bölgenin tarihiyle de ilgilenmiştir. Hicaz'da yaptığı araştırmalar ve topladığı bilgiler daha sonra yazdığı eserlerin temelini oluşturmuştur. Samimi bir müslüman olan Eyyûb Sabri Paşa gıyabi olarak İdris-i Muhtefî'ye (ö. 1615) intisap etmişti. 1308/1890 yılında İstanbul'da vefat etti. Şeyhinin Kasımpaşa Mezarlığı'nda bulunan kabrinin ayak ucuna defnedildi (Özcan 1995: 8).

Eserleri şunlardır:

1. Azîzü'l-Âsâr Şerh-i Kasîde-i Bânet Su'âd: 1291 yılında 297 sayfa hâlinde İstanbul'da basılmıştır. Sahâbeden Ka'b b. Züheyr'in Bânet Su'âd adıyla da bilinen Kasîde-i Bürde'sinin şerhidir.

2. Esbâbü'l-İnâye fî Tercemeti Bidâyeti'n-Nihâye: 144 sayfa hâlinde 1306 yılında İstanbul'da basılmıştır. Gazzâlî'nin Bidâyetü'n-Nihâye adlı eserinin tercümesidir.

3. Kânûni'nin Savaşlarının Manzum Tarihçesi: Yazma hâlinde olan bu eserin bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Es'ad Efendi Nr. 2422'de bulunmaktadır.

4. Mahmûdü's-Siyer: Bu eser 620 sayfa hâlinde 1287 yılında İstanbul'da basılmıştır. Müellifin ifadesine göre halkın ihtiyacı dikkate alınarak yazılmış, dili ağır olmayan, rivayetleri sağlam, Türkçe bir siyer kitabıdır. Eserde aynı zamanda Hülefâ-yı Râşidîn, on iki imam ve Aşere-i Mübeşşere'nin hayatlarına dair bilgiler de vardır.

5. Mir'âtü'l-Haremeyn: Eyyûb Sabri Paşa'nın 1872 yılında başlayıp on beş yılda tamamladığı bu hacimli eser zamanının en geniş ve ilk Türkçe Haremeyn tarihidir. Üç cilt hâlinde İstanbul'da basılan eserin ilk cildi Mekke'ye (Mir'âtü Mekke 1301, 1268 sayfa), ikinci cildi Medîne'ye (Mirâ'tü Medîne 1304, 1378 sayfa), üçüncü cildi de Arap yarımadasına (Mir'âtü Cezîreti'l-Arab, 1306, 427 sayfa) ayrılmıştır. Eserin ihtiva ettiği konular başlangıçtan itibaren Arap yarımadasındaki yerleşim merkezlerinin, özellikle Mekke ve Medine'nin kuruluşu, gelişmesi, bölgede yaşayan çeşitli kabileler, burada ortaya çıkan eski dinler ve peygamberler, İslamiyetin doğuşu ve yayılması, Mekke ve Medine'de Ka'be, Mescid-i Nebevî ve diğer yapıların inşası, gördükleri çeşitli tamirlerle tarih içerisindeki yerleri ve önemleri, buraların ziyaretine dair usul ve adap, Haremeyn'in sosyal ve iktisadi durumu, örf ve adetler, Osmanlı sultanlarının Haremeyn'e olan bağlılık ve hizmetleridir. Cezîretü'l-Arab aynı zamanda Arap yarımadası tarih ve coğrafyası hakkında geniş değerlendirmeler ihtiva etmektedir. Eser 1306 yılında Arapça olarak da neşredilmiştir.

6. Riyâzü'l-Mûkinîn: İstanbul'da 397 sayfa hâlinde 1298 yılında basılmıştır. Gazzâlî'den derlediği bir ahlak ve nasihat kitabıdır.

7. Şehnâme Tercümesi: Yazma hâlinde olan bu eserin bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Hüsrev Paşa Nr. 370'te bulunmaktadır.

8. Târîh-i Vehhâbiyyân: 288 sayfa hâlinde 1296 yılında İstanbul'da basılmıştır. Vehhabîliğin doğuşu, gelişmesi ve etkilerini inceleyen bu eser konuyla ilgili şifahi kaynakların da değerlendirilmiş olması bakımından önemlidir. Kitap yayımlandığı yıl ayrıca Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde tefrika edilmiştir. Eser Süleyman Çelik tarafından sadeleştirilerek tıpkıbasımı ile birlikte neşredilmiştir (İstanbul 1992).

9. Tekmiletü'l-Menâsik: 1292 yılında 229 sayfa hâlinde İstanbul'da basılmıştır. Hac farizasına dair fıkhi bilgiler ihtiva etmektedir.

10. Tercemetü'ş-Şemâ'il: İstanbul'da 1298 yılında 324 sayfa hâlinde basılmıştır. Tirmizî'nin Şemâ'ilü'n-Nebî adlı eserinin tercümesidir. II. Abdülhamîd'in tahta çıkışının beşinci yılı münasebetiyle basılmıştır.

11. Vak'a-i Ashâb-ı Fîl: Kur'an'daki Fîl sûresinde geçen Fîl Vak'ası ile ilgili bir risaledir. 1301 yılında 46 sayfa olarak İstanbul'da basılmıştır (Özcan 1995: 9).

Bursalı Mehmed Tâhir Necâtü'l-Mü'minîn adlı bir eserinden daha bahsediyorsa da ( 1333: 27 ) bu eserin mahiyeti ve basılıp basılmadığı hakkında bilgi edinilememiştir.

Babinger, Franz (2000). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok. Ankara: KB Yay.

Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. I. İstanbul.

Gövsa, İbrahim Alaeddin (1945). Türk Meşhurları Ansiklopedisi. İstanbul.

Mehmed Süreyya (1308). Sicill-i Osmânî. C. I. İstanbul.

Özcan, Azmi (1995). "Eyüp Sabri Paşa". İslam Ansiklopedisi. C. XII. İstanbul: TDV Yay.