Madde Detay

Adı Hüseyin, mahlası Avnî’dir. Yenişehirli Avnî Bey ismiyle bilinir. Bugün Yunanistan sınırları içerisinde bulunan Yenişehir (Larissa)'de 1242/1826 yılında dünyaya gelmiştir. Babası Ebû Bekir Sıdkî Paşa’dır. İlk tahsiline Yenişehir’de başlayan Avnî Bey'in daha sonra kimlerden ders aldığı tespit edilememiştir. Mısırlı Abdurrahmân Sâmî Paşa’ya intisap etmiş, daha önce Beşiktaş civarında bulunan, ardından Maçka’ya ve sonra da Bahariye semtine taşınan Mevlevihane’nin şeyhi Nazîf Dede’ye intisap etmiş ve ona damat olmuştur. Eşi Emine Hanım’dan iki çocuğu dünyaya gelmiştir. Bunlardan biri Hüsâmeddîn ve diğeri Muhsine’dir. Hüsâmeddîn, Emine Hanım’dan elli gün sonra vefat etmiştir. Muhsine ise bir ara Ankara defterdarlığı görevinde bulunmuş olan Şevkî Bey ile evlenmiştir. Muhsine'nin Hüseyin Avni (Aktuç), Nizamettin (Aktuç) ve Fahrünnisa adlı üç çocuğu olmuştur. Avnî Bey’in ailesinden Mizyal Göreç 2008’de vefat etmiştir. Bugün aileden sadece Mizyal Göreç Hanımefendi’nin kızı Mısra İlden hayattadır. Şair, önce kayınpederi Şeyh Nazîf Dede’yi, ardından eşi Emine Hanım’ı ve onun ölümünden 50 gün sonra oğlu Hüsâmeddîn’i kaybetmiş bu sebeple ciddi sıkıntılar geçirmiştir. Kendisi Üsküdarlı bir hanımla evleninceye kadar Bahariye Mevlevihanesi’nde ikamet etmiştir. Avnî Bey, Edirne’de Müsakkafat memurluğu, Vidin’de Sâmî Paşa’nın kâtipliği, Bağdat’ta Mustafâ Nûrî Paşa’nın divan kâtipliği, Üsküdar Bidayet Mahkemesi hukuk dairesi baş mümeyyizliği ve ardından bu mahkemenin azalığı görevlerinde bulunmuştur. Avnî Bey, 1301/1883 yılında Üsküdar’da vefat etmiş ve Bahariye Mevlevihanesi haziresine defnedilmiştir.

Avni Bey’in iyi derecede Arapça, Farsça ve biraz da Fransızca ve Rumca bildiği; tefsir, hadis, fıkıh, mantık, siyer ve tarih konularında ilim sahibi olduğu bilinmektedir.

Avnî Bey’in eserleri şunlardır:

1. Türkçe Dîvân: Şairin şiirlerini ihtiva eden Dîvân, kendisi hayattayken tertip olunamamıştır. Eseri ilk defa Suud Yavsı (ö. 1930) derlemiş toparlamış ve Dîvân-ı Hümâyûn adıyla tertip etmiştir. Eserin 5 el yazması (Süleymaniye Ktp. 4356, Millî Kütüphane 06 HK 1011, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü TY.9614-9289, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi M. Con, A.723, 1 matbu nüshası (Veled İzbudak ilaveleriyle Konya İl Halk Kütüphanesi Mevlana Dokümantasyon Merkezi 6946) bulunmaktadır.

2. Farsça Dîvân: Avnî Bey’in Farsça şiirlerini ihtiva eder.

3. Âteş-gede: Şeyh Gâlib’in Hüsn ü Aşk adlı eserine nazire olarak kaleme alınmış olan mesnevi, tamamlanmamıştır.

4. Mir’ât-ı Cünûn: Şairin çeşitli insan tipleri hakkındaki tahlillerini ihtiva eden bir mesnevidir.

5. Âb-nâme: Yarı manzum, yarı mensur bir dilekçedir. Bahâriye Mevlevihanesi’nde yaşanan su kesintisiyle ilgili şikâyeti ihtiva etmektedir.

6. Nihân-ı Kazâ: Şairin hicivlerini ihtiva eden eserin bizzat kendisi tarafından yakıldığı iddia edilmektedir.

7. Mesnevi Tercümesi: Şiir mecmualarında bulunan tamamlanmamış bir Mesnevi tercümesidir.

8. Istılahat Lügati: Şairin tamamlayamadığı eserlerden biridir. Kaynaklarda isminden bahsedilen bu eser de bulunamamıştır.

9. İntak: Tamamlanmamış bir romandır. Eserin bir bölümü Millî Kütüphane 06 HK 1011 numaralı nüshanın 12b-51b varakları arasında mevcuttur.

Avnî Bey’in şiirlerinde şekle ve muhtevaya ait çeşitli yenilikler bulunmakla birlikte o, kendisine has üslubu, yaşadığı çağa ait dikkatleri olan fakat geleneğin sesini ihmal etmeyen bir şairdir. Yahya Kemal Beyatlı, "Tam şarklı bir Yenişehirli Avnî Bey’in maruf olan şiir tariflerini okuyanlar büsbütün şaşıracaklardır. Çünkü bu şarklı şairin, şiiri tarif edişi, o aralık hayatta olan en yeni Fransız şairi Arthur Rimbaud’un tarifine mutabık düşer." (1971: 31) demek suretiyle Avnî Bey’in şiir hakkındaki düşüncelerinin çağı için şaşırtıcı bir nitelik taşıdığına temas eder.

Atalay, Mehmet (hzl.) (2005). Yenişehirli Avnî Bey Farsça Divan. Erzurum: Aktif Yay.

Beyatlı, Yahya Kemal (1971). Edebiyata Dair. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yay.

Bursalı Mehmed Tahir (1975). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yay.

Ergun, Saadettin Nüzhet (1935). Türk Şairleri. İstanbul: Suhulet Kütüphanesi.

İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1969). Son Asır Türk Şairleri. İstanbul: Dergah Yay.

Muallim Naci, Avni Beg (1301). Mecmûa-i Mu’allim. Nr.: 15.

Tavukçu, Orhan Kemal (2001). “Yenişehirli Avni Bey’in Âbname Adlı Eseri Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (16): 59-80.

Turan, Lokman (1999). Yenişehirli Avnî Dîvânı'nın Tahlili ve Encümen-i Şuarâ'dan Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatı'na Geçiş (Tenkitli Metin ve İnceleme). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Turan, Lokman (2008). “Yenişehirli Avnî Beyin Mir’ât-ı Cünûn’u”. Turkish Studies 3(2): 680-736.

Turan, Lokman (2008). “Yenişehirli Avnî Beyin Âteşkede Mesnevisi Üzerine Bir İnceleme”. Turkish Studies 3(4): 866-903.

Turan, Lokman, (2008). “Suud Yavsı'nın Yenişehirli Avni Bey Divanı’nı İstinsah Macerası”. Ekev Akademi Dergisi. 12(6):189-217.

Gazel

Sanman taleb-i devlet ü câh etmeye geldik

Biz âleme bir yâr için âh etmeye geldik

Sad-kâfile şekvâ ile âzâr-i felekde

Hâk-i der-i cânâna penâh etmeye geldik

Ser tâ-be-kadem dîde olup dâğ-ı hevesden

Âyîne-i dîdâra nigâh etmeye geldik

Ey hâce günâh ise nazar rûy-ı bütâna

Biz âlem-i îcâda günâh etmeye geldik

Hâr olmasın a’dâ ki bu gülzâr-ı fenâya

Bir gül koparıp zîb-i külâh etmeye geldik

Bu meykede-i mihnete Avnî gibi biz de

Hâl-i dil-i şeydâyı tebâh etmeye geldik

Gazel

Hûn-ı ciğer olsak da kef-i câna dökülsek

Sonra kadem-i hazret-i cânâna dökülsek

Seylâbe-i tûfân-ı kazâ vü kader olsak

Âteşkede-i pür tef-i hicrâna dökülsek

Âteş kesilir dürr-i semîn cîb-i sadefde

Bu tâb-ı ciğer-sûzla ummâna dökülsek

Sahbâ-yı hurûşân gibi mînâ-yı felekde

Tâ hâric-i hum-hâne-i imkâna dökülsek

Avnî biziz ol şu’le-i seyyâle-i dil kim

Volkana döner ravza-i Rıdvâna dökülsek

(Turan, Lokman (1999). Yenişehirli Avnî Dîvânı'nın Tahlili ve Encümen-i Şuarâ'dan Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatı'na Geçiş (Tenkitli Metin ve İnceleme). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi. 823, 812.)