Madde Detay

1248/1832 yılında Lefkoşa'da doğdu. Kıbrıslı Mehmed Kâmil Paşa olarak bilinir. Topçu yüzbaşısı Sâlih Ağa'nın oğludur. Babasının Yahudiden dönme olduğu hakkındaki rivayet doğru değildir. Kâmil Paşa önce Kıbrıs'ta sonra 1845 yılında Kahire'ye giderek Mısır'daki Lisan mektebinde okumuş, bu müessesenin Harbiye Mektebi şekline dönüştürülmesi üzerine oradan subay olarak mezun olup binbaşılığa kadar yükselmiştir. Arapça, Farsça, İngilizce, Fransızca ve Rumca öğrendi. İngilizceyi özel hocalardan öğrenmiştir. Çok dil bildiği için binbaşı rütbesiyle Mısır hidivi Abbas Paşa'nın tercüman, kâtip ve yaveri olarak Avrupa'yı dolaştı. Abbas Paşa'nın oğlu ve Abdülmecîd'in damadı olan İbrâhim Paşa'ya dil hocalığı yaptı, onunla Avrupa'da dolaştı ve bu gencin ölmesi üzerine İstanbul'a geldi. 1860 senesinde Kıbrıs Evkaf Müdürlüğü'ne atandı. Kaymakamlıklarda bulundu. Üç yıl sonra Tuzla kazası mutasarrıflıgına, aynı yıl içinde de Kıbrıs defterdarlığına getirildi. Sayda ve Şam muhasebeciliği, 1864 yılından sonra da Beyrut, Trablusşam, Halep, Filibe, Kudüs, Hersek, tekrar Beyrut, yeniden Kudüs, Sakız ve tekrar Beyrut mutasarrıflığı yaptı. 1877 senesinde vezir payesiyle Kosova ve Halep valisi oldu. Halep'te iken İngiliz konsolosu ile sanki aralarının açılmasından dolayı II. Abdülhamîd tarafından İstanbul'a çağrıldı. Halep'te İngiliz düşmanı görünerek hakkında şikâyet edilmesini ve bu suretle sarayın gözüne girmesini kendisinin tertip ettiği rivayet edilir. Daha sonraki siyasi hayatında İngiliz dostu olarak tanınması da bu rivayeti kuvvetlendirir. 1879 yılında Dâhiliye müsteşarı, Evkaf Nazırı, 1880 senesinde Ma'ârif Nazırı, 1882 yılında yeniden Evkaf Nazırı, 1883 yılında Aydın (İzmir) valisi oldu. Buralardaki başarısı nedeniyle 25 Eylül 1885 tarihinde sadrazamlığa getirildi. 4 Eylül 1891 tarihinde azledildi. 2 Ekim 1895 tarihinde yeniden sadrazam oldu. II. Abdulhamîd tarafından azledildi ve tekrar Aydın (İzmir) valiliği ile görevlendirildi. Buna kendisinin meşrutiyete taraftar oluşunun Abdülhamîd tarafından sezilmesi sebep gösterilir. Doğru sözlü ve rüşvet almayan bir zat olduğu ve bir nevi İzmir'de sürgün bulunduğu için orada iken halk tarafından sevilmiş olmakla beraber Bahriye Livalarından olan oğlu Said Paşa'nın rüşvet aldığı ve meşhur haydut Çakırcalı'ya yardımda bulunduğu rivayet edilir. 1907'de İstanbul'a döndü. Meşrutiyette 5 Ağustos 1908 tarihinde üçüncü defa sadrazam oldu. O karışık zamanları önce epeyce idare etmiş, İkinci Osmanlı Millet Meclisi'ni toplamış, Abdülhamîd'i ikna ederek bu meclisin açılışına götürebilmiş fakat meclisin kendisinden izahat istemesini ileriye bırakmak isteyerek izahat vermeye gelmediğinden verilen itimatsızlık kararı üzerine sadrazamlıktan çekilmeye mecbur kalmıştır. 14 Şubat 1909'daki bu istifasına sebep olarak İttihad ve Terakkî Cemiyeti'nin sürekli devlet işlerine karışmasını öne sürdü. Bundan sonra İttihadçılarla Kâmil Paşa'nın arası büsbütün açıldı. İttihad ve Terakki'nin o zaman tuttuğu Sa'îd Paşa ile de aralarına düşmanlık girdi. Kâmil Paşa ve Sa'îd Paşa'nın hatıralarında birbirlerinin aleyhinde bulunmaları bu anlaşmazlığın ve düşmanlığın neticesidir. 1911 yılında Mısır'a yaptığı gezide Hindistan seyahatine çıkmış olan İngiltere kralı V. Georges ile görüştü. 1912 yılında Şûrâ-yı Devlet Reisi oldu. 29 Ekim 1912 tarihinde dördüncü defa sadrazamlığa getirildi. Balkan Harbinin felaketle bitmesi ve 23 Ocak 1913'te Bâb-ı Âlî baskınında İttihatçıların darbesi ile sadaretten düşürüldü. Geri kalan ömrünü Lefkoşa'da geçirdi. 1331/1913 yılında Lefkoşa'da vefat etti. Lefkoşa'da Arap Ahmed Paşa Camii bahçesine defnedilmiştir. Tarihçi Yûsuf Hikmet Bayur, Kâmil Paşa'nın torunlarındandır.

Eserleri şunlardır:

1. Hâtırât-ı Sadr-ı Esbak Kâmil Paşa: Sadece birinci cildi 200 sayfa hâlinde 1329 tarihinde İstanbul'da basılmıştır.

2. Sa'îd Paşa'ya Cevâb: 1328 yılında İstanbul'da basılmıştır.

3. Târîh-i Siyâsî-i Devlet-i Âliye-i Osmâniye: Bu eser 1325-1327 yılları arasında üç cilt olarak İstanbul'da basılmıştır. Birinci cilt 377 sayfa, ikinci cilt 352 sayfa, üçüncü cilt 269 sayfadır. Osmanlı devletinin siyasi tarihini anlatan önemli bir eserdir.

Zeki, bilgili, dil bilir, az konuşur bir adamdı. Fakat rakibi ve düşmanı Sa'îd Paşa gibi güzel konuşamaz ve meclisleri idare edemezdi. Ağır, temkinli, fikirlerini ve duygularını saklayan bir şahsiyeti vardı. Güç zamanları şöyle böyle idare etmiş fakat çok önemli işler görmemiştir. İngiliz politikasına taraftarlığı ile tanınırdı. Hatta Rodos'a sürülmek ihtimaline karşı İzmir'de İngiliz konsoloğluğuna sığınacak kadar bu taraftarlığı ileri götürmüş olduğu rivayet edilir.

Bayur, Hilmi Kâmil (1954). Kâmil Paşa. İstanbul.

Gövsa, İbrahim Alaeddin (1945). Türk Meşhurları Ansiklopedisi. İstanbul.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1982). "Kâmil Mehmed Paşa". C. V. İstanbul: Dergah Yay.

Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (2004). "Kâmil Paşa". C. V. Ankara: AKM Yay.