Madde Detay

Recep 1230/Haziran-Temmuz 1815’te İstanbul’da Fatih’in Haydar Mahallesinde doğdu. Asıl adı Mehmed Es'ad’dır. Voyvodalık görevlerinde bulunmuş Sürmeneli (Trabzon) Mehmed Hulûsi Ağa’nın oğludur. Mahalle mektebini bitirdi. Beyazıt Camisi'ndeki derslere devam ederek zor şartlar altında eğitimini sürdürdü. Arapça ve Farsça dersleri aldı. Tercüme Odasında Fransızca öğrendi. Ağabeyi Ârif Efendi’nin yardımıyla mülazım olarak Dîvân-ı Hümâyun Kalemine girdi (1247/1831). Burada kendisine “Safvet” mahlası verildi ve bundan sonra bu isimle anıldı. Nedîm Efendi ile birlikte Tercüme Odasında görevlendirildi (Safer 1249/Haziran-Temmuz 1833). Ramazan 1252/Aralık 1836’da hâcegânlık rütbesi verildi. Bir yıl sonra Dîvân-ı Hümâyun mütercim-i evveli oldu. Ertesi yıl divan tercümanlığı vekaletine atandı. Fransızca olarak da çıkarılmaya başlanan Takvîm-i Vekâyi‘in başına getirildi (Recep 1255/Eylül-Ekim1839). Daha sonra divan tercümanlığını üstlendi (27 Cemâziyelâhır 1256/26 Ağustos 1840). 1258/1842-43’te yeni Eflak prensinin seçiminde hazır bulunmak üzere Bükreş’e gitti ve dönüşünde Hariciye kâtipliğine getirildi (1261/1845). Sultan Abdülmecîd ve aynı zamanda padişahın kızı Fatma Sultan ile Şehzade Murâd’ın Fransızca hocalığına atandı. On yıl mâbeyin kâtipliğinde kaldıktan sonra 26 Cemâziyelevvel 1271/14 Şubat 1855’te Hariciye Nezareti müsteşarlığına getirildi ve Âlî Paşa’nın Viyana’da yapılan toplantıya katılması sebebiyle dönüşüne kadar ona vekâlet etti. 13 Cemâziyelevvel 1251/1 Şubat 1855’te seçildiği Meclis-i Âlî-i Tanzîmat üyeliğinden bir buçuk ay sonra ayrıldı. 29 Safer 1275/8 Ekim 1858’de aynı göreve ikinci defa getirildi. Fuad Paşa’nın Şam Hadisesi üzerine Şam’a gitmesiyle Hariciye Nezareti vekâletine tayin edildi (20 Zilhicce 1276/10 Temmuz 1860). 9 Muharrem 1278/18 Temmuz 1261’de Ticaret Nazırı oldu. Vezaret rütbesiyle Meclis-i Vâlâ reisliğine atandı. Sadaretten ayrılan Yûsuf Kâmil Paşa’nın buraya atanması üzerine tekrar Ticaret Nezaretine döndü. Daha sonra Paris sefirliğine gönderildi. Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye üyeliğine getirildi. Üçüncü defa Ticaret Nazırı oldu ve Avrupa seyahatine çıkan Abdülazîz’e refakat eden Hariciye Nazırı Fuad Paşa’ya vekâlet etti. Daha sonra üç defa Maarif Nazırı oldu. Fuad Paşa’nın tedavi için Nice’e gitmesi üzerine yine Hariciye Nezaretine vekâlet etti. Mahmûd Nedîm Paşa sadaretinde Şûrâ-yı Devlet üyesi oldu (20 Recep 1288/5 Ekim 1871). Islahat Komisyonu üyeliğine atandı. Üç defa Adliye Nazırı oldu. Hariciye nazırı olduysa da iki ay sonra azledildi. 5 Şevval 1290/26 Kasım 1873’te tekrar Şûrâ-yı Devlet’teki görevine döndü. 7 Recep 1294/18 Temmuz 1877’de bir ay süren Nâfia Nazırlığında bulundu ve buradan üçüncü defa Adliye Nezaretine atandı. Yeniden Şûrâ-yı Devlet reisliğine getirildi. Daha sonra ikinci defa Hariciye Nazırlığına getirildi. Bu dönemde Bosna-Hersek’teki ayaklanmaların bastırılması için çalıştı. İngiltere’ye yanaşması diğer devletlerin hoşuna gitmedi. Bunun sonucunda Rus elçisinin padişaha yaptığı şikâyet üzerine azledildi. Abdülazîz’in tahttan indirilmesi ve vefatı sonrasında üçüncü defa Hariciye Nezaretine atandı. Bu görevdeyken Tersane Konferansı’na katıldı. Hariciye Nezaretinden alınarak Nâfia nezaretine atandı. Osmanlı-Rus savaşının sona ermesi üzerine Edirne’de yapılan mütarekeden sonra ön barış görüşmelerine birinci delege olarak katıldı. Dördüncü defa Hariciye Nazırlığına getirildi (16 Safer 1295/19 Şubat 1878). Ayastefanos görüşmelerinde bulundu ve antlaşmayı imzalamak zorunda kaldı. Hariciye Nazırlığı uhdesinde kalmak üzere sadarete getirildi (4 Cemâziyelâhır 1295/4 Haziran 1878). Sadareti esnasında Kıbrıs sorunuyla uğraştı. Sadrazam olarak Berlin antlaşmasını (20 Recep 1295/20 Temmuz 1878) onayladı. Bazı konularda Sultan II. Abdülhamîd ile ters düşmesi üzerine 9 Zilhicce 1295/4 Aralık 1878’de sadaretten ve Nezaretten azledilerek Paris sefaretine gönderildi (3 Muharrem 1296/28 Aralık 1878). İstanbul’da kalan ailesine ayrıca tahsisat bağlandı. 9 Şaban 1296/29 Temmuz 1879’da Ârifî Paşa kabinesinde beşinci defa Hariciye Nazırı oldu. Yunan sınırıyla ilgili sorunun çözümüyle görevlendirildi. İki ay yirmi dört gün sonra azledildi ve Devâir Müfettişliğine getirildi. Ahmed Vefik Paşa hükümetinde altıncı defa Hariciye Nazırlığı yaptı (19 Muharrem 1300/30 Kasım 1882). İki gün sonra azledildi ve müfettişlik görevine döndü. 16 Muharrem 1301/17 Kasım 1883’te bağırsak kanserinden vefat etti ve Sultan Mahmud Türbesi’ne defnedildi. Sandukasında Münîf Paşa tarafından yazılan tarih manzumesinin makta beyti “Sen de târîhini yaz eşk-i te’essüfle Münif / Dâr-ı dünyâya vedâ eyledi Safvet Paşa” (İnal 1964: 869) şeklindedir.

Dil bilirdi, haricî ve dâhilî siyasete vakıftı. Fasih olup güzel konuşurdu, kerim ve sertti. Oğulları Refet Bey, Fâiz Bey ve Fehim Bey’dir (Akbayar 1996: 1433).

Fatîn’e göre “ma‘ârif-perver bir şâ‘ir-i pâk-gevher olup şi‘r ü inşâsı erbâb-ı ma‘ârif indinde pesendîde vü mu‘teberdir (1271: 243). İnal’a göre gençliğinde nazma heves etmişse de elde bulunan iki gazeliyle iki kıt‘ası kendine şair dedirtecek mahiyette değildir (1964: 883).

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 5. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Fatîn Dâvud (1271). Tezkire-i Hâtimetü’l-Eş'âr. İstanbul.

İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1964). Son Osmanlı Sadrazamları. C. 2. İstanbul: MEB Yay.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

İskender, Pelin (hzl.)(1999). Mehmed Esad Safvet Paşa (1814-1883/ H. 1230-1301). Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Özcan, Azmi (2008). “Saffet Mehmed Esad Paşa”. İslam Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 467-469.

Şemseddîn Sâmi (1996). Kâmûsu’l-‘Alâm. Tıpkıbasım. C. 4. Ankara: Kaşgar Neşriyat Yay.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1990). “Safvet Mehmed Esad Paşa”. C. 7. İstanbul: Dergâh Yay. 414-415.

Yüksel, Murat (1993). Geçmişten Günümüze Trabzon Şairleri (Osmanlı Dönemi). C. 1. Trabzon: Yunus Dergisi Yay.

Yüksel, Murat (2007). “Safvet Paşa”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 7. Ankara: AKM Yay. 433.

Gazel

Derd-i aşka mübtelâ bir nây bir ben bir gönül

Zâr eden subh u mesâ bir nây bir ben bir gönül

Dâglarla ser-te-ser efgân eder hasret çeker

Nagme-perdâz-ı cefâ bir nây bir ben bir gönül

İbtilâsın bildirir pür-hûndur dem gösterir

Ders-hân-ı mâcerâ bir nây bir ben bir gönül

Zerd-i rûdur hicr ile pek hastedir âh etmede

Dem-be-dem hayret-fezâ bir nây bir ben bir gönül

Her nefesde hûş derdim sırrını tefhîm eder

Derd-hâh-ı bî-nevâ bir nây bir ben bir gönül

Mahrem-i ehl-i belâ erbâb-ı aşka pîş-vâ

Dâ’ima firkat-serâ bir nây bir ben bir gönül

Feyz-i Mevlânâ ile Safvet bu devr içre hemân

Derd-i aşka mübtelâ bir nây bir ben bir gönül

(Fatîn Dâvud (1271). Tezkire-i Hâtimetü’l-Eş'âr. İstanbul. 242.)

Paris’e Elçi Olarak Giderken Söylediği Şarkı

Sanma Pâris pür-letâfetdir bana

Cây-ı endûh u şikâyetdir bana

Bu azîmet bir sefâletdir bana

Son sefâret son seyâhatdir bana

(Yüksel, Murat (1993). Geçmişten Günümüze Trabzon Şairleri (Osmanlı Dönemi). C. 1. Trabzon: Yunus Dergisi Yay. 179.)