Madde Detay

1107/1695 yılında Kütahya’da dünyaya gelen (Arı 2003: 528-548) Mehmed’e, Muhlis mahlası doğduğu gün babası tarafından verilmiştir (Aksoy 2018b: 674). Muhlis Dede’nin annesi Havvâ Hanım, Hâcce Fâtıma Hanım’ın yanında yetişmiştir. Muhlis’in babası Kütahya Arguniyye Mevlevîhanesi Şeyhi Mustafa Sâkıb Dede’dir. Mustafa Sâkıb Dede’nin soyu İzmir’e, İzmir’den Endülüs’e dayanmaktadır. Muhlis, Mustafa Sâkıb Dede’nin on dört çocuğundan ikincisidir. Eğitimini babası Mustafa Sâkıb Dede’den almış, Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Mustafa Sâkıb Dede, halefi olarak Kütahya Arguniyye Mevlevîhanesi şeyhliği için Mehmed Muhlis Dede’yi işaret etmiştir. 1124/1712 senesinde 17 yaşındayken ansızın vefatı bütün ailesini ve sevenlerini yasa boğmuştur (Aksoy 2018a: 81-87).

Kendisinden bahseden kaynaklar Mehmed Muhlis Dede’nin 17 yaşında genç bir şairken 1124/1712 tarihinde vebadan vefat ettiğini, Mecmû‘a-i Eş‘âr (Dîvânçe)’ı bulunduğunu, kendinin ölüm yılını daha önceden kerametle bilerek vefatına dair bir tarih manzumesi yazdığını söyleyerek Sâkıb Dede Dîvânı’nda da yer alan yedi beyitlik tarih manzumesinin metnini vermektedirler (Sâkıb Dede 1283: C.1, 263; Genç 2000: 482-483; Hafızoğlu 2010: 301-302; Kurnaz ve Tatçı 2001: 937).

Tezkireler ve kardeşi Ahmed Hâlis Dede, Mehmed Muhlis Dede’nin Mecmû‘a-i Eş‘âr (Dîvânçe)’ı bulunduğunu zikretseler de bu esere henüz ulaşılamamıştır. Muhlis’in biri kendisinden bahseden tezkirelerde ve babası Sâkıb Dede’nin Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân’ı ile Dîvânı’nda ikisi kardeşi Ahmed Hâlis Dede’nin Tufeylü Menâkıbi’l-Kibâri'l-Mevlevî isimli menâkıbında olmak üzere üç şiiri tespit edilmiştir. Genellikle tezkirelerde metni verilen yedi beyitlik tarih manzumesi Mehmed Muhlis Dede tarafından kendi vefat tarihi için hatt-ı destiyle yazılmıştır ve bir şekilde Sâkıb Dede Dîvânı’na da geçmiştir. Bu şiiri haricinde tutmış redifli 5 beyitlik Türkçe bir gazeli ile elif kafiyesinde yedi beyitlik Farsça bir münâcâtı bulunmaktadır. Bunlar, 17 yaşında vefat eden bir şair için oldukça başarılı sayılabilecek şiirlerdir. Şiirlerinde, vezne hakimiyetinin yanında Mehmed Muhlis Dede’nin Arap ve Fars dillerine hakimiyeti de göze çarpmaktadır (Aksoy 2018b: 670).

Mehmed Muhlis Dede’nin doğumu ve vefatına dair ikisi babası Sâkıb Dede’ye, biri kardeşi Ahmed Hâlis Dede’ye ve biri de kendine ait olmak üzere toplamda dört adet tarih manzumesi  yazıldığı tespit edilmiştir (Aksoy 2018b: 674). Mehmed Muhlis Dede’nin vefat etmeden önce kendi ölüm yılına ait tarih düşürmüş olması ve bunu da bir manzume içinde yazmış olması tezkirelerde de bahsi geçen ilginç bir olgudur (Aksoy 2018b: 679).

Aksoy, Arif Edip (2018a). Tufeylü Menâkıbi’l-Kibâri'l-Mevlevî Fî-Menkabeti Hazreti’ş-Şeyhi’s-Sâkıbi’l-Ma‘nevî (İnceleme-Tenkidli Metin). Doktora Tezi. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.

Aksoy, Arif Edip (2018b). “On Yedi Seneye Sığdırılan Bir Ömür Etrafındaki Şiirler: Sâkıb-zâde Mehmed Muhlis Dede’nin Şiirleri ve Onun İçin Yazılanlar” Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi. Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan Özel Sayısı 4: 668-679.

Arı, Ahmet (2003). Mevlevîlikte Bir Hanedanlık Kurucusu Sâkıb Dede ve Dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.

Genç İlhan (2000). Esrar Dede Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye: İnceleme-Metin. Ankara: AKM Yay.

Hafızoğlu, Tahir (2010). Ali Enver Bey Mevlevî Şâirler Semahâne-i Edeb. İstanbul: İnsan Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (2001). Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî-Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara:  Bizim Büro Yay.

Târîh-i Vefât-ı Şeyh Mehmed Muhlis ki Pîş ez-intikâl-i Hod be-Nazm Averde ve Ender-Miyân-ı Güftehâ-yı Hîş Ta‘biyye Kerde Bûd

Rûzgâr-ı zûr-kârun seyr idün bî-dâdını

K'âteş-i hicrânı saldı külbe-i ahzânuma

Görmeden gül-zâr-ı dehrün rûy-ı handân-ı gülin

Hâk-pâş-ı gûr oldı dîde-i giryânuma

Gonca-i ‘ayş-ı şebâbum eyleyüp ifnâ-zede

Gütmedi gûş-ı kerem zâr-ı hezâr-ı cânuma

Âşyânın târmâr-ı sadme-i merg eyleyüp

Girdi âhir ol siyeh-kâse benüm de kanuma

Ben güzer kıldum hele ol berzahı cândan geçüp

‘İbret olsun lîk ahvâlüm kalan ihvânuma

Yâd idüp dâ’im du‘â-yı hayr ile Muhlis’lerin

Kalmasunlar râh-ı hıdmetde olan noksânuma

Didi cân-ı ber-lebüm târîh-i hâl-i nez‘ini

Ser-be-‘azm-i savb-ı dîdârem vedâ‘ yârânuma

یارانمه وداع دیدارم صوب بعزم سر

Sene : 1124.

(Sâkıb Dede 1283: C.1, 263; Arı 2003: 544; Genç 2000: 482-483; Hafızoğlu 2010: 301-302; Kurnaz ve Tatçı 2001: 937).