Madde Detay

Nurullah ve Hikmet Arayıcı çiftinin üçüncü çocuğu olarak Rize'de dünyaya gelen Oktay Arayıcı, ortaokulu bitirene kadar bu şehirde öğrenim görmüş, lise eğitimini Malatya ve Rize'de tamamlamıştır. Lisedeyken şiir ve hikâye yazmaya, oyunlar sahnelemeye ve okul gazetesi çıkarmaya başlamıştır. 1954'te iki arkadaşıyla beraber Bomba isimli bir mizah dergisi çıkarmıştır. Dergi üç ay sonra kapatılmış, Arayıcı altı ay hapis cezasına çarptırılmış ancak cezası tecil ettirilmiştir (Nutku 2001: 126). 1956'da İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'ne başlamıştır. Bu yıllarda katıldığı Talebe Birliği'ne bağlı Gençlik Tiyatrosu'nda yönetici ve yönetmen görevlerini üstlenmiş, toplulukla beraber yurtiçi ve yurtdışında turnelere katılmıştır. Varlık dergisinde ilk şiirleri yayınlanırken, 1959'da Gel Nişanlanalım'ı kaleme almış; ancak bu ilk senaryo denemesi sansüre takılmıştır. 1960’ta kaleme aldığı tek perdelik ilk oyununu olan Dışarda Yağmur Var, Gençlik Tiyatrosu’nda sahnelenmiş; bir yıl sonra yazdığı bir film senaryosu ise Merkez Film Kontrol Komisyonunca sakıncalı bulunmuştur.

Öğrenimi­ni tamamladıktan sonra 1962-1964 arasında yedek subay olarak askerliğini yapan Arayıcı,1964’te İzmit’te, lastik fabrikasındaki grevi konu alan Kondulu Hayriye adlı bir oyun kaleme almıştır. Oyunun İzmit Şehir Tiyatrosu’nda sahnelenme çalışmaları sürerken valilikçe yasaklanınca eser seyirciyle buluşamamıştır.1965'te Türkiye Milli Talebe Federasyonu tarafından düzenlenen Uluslararası Kültür Şenlikleri'ni yöneten Arayıcı, aynı tarihte program yazarı olarak 1981'e kadar görev yapacağı Türkiye Radyo Televizyon Kurumu'nda çalışmaya başlamış; İzmir ve Ankara radyolarında program müdürlüğü, İstanbul Radyosu’nda kültür ve eğitim müdürlüğü yapmıştır. 1970'te Semiha Buhara ile evlenen Oktay Arayıcı'nın Murat ve Zeynep adında iki çocuğu vardır. 1972-1973 tarihleri arasında kabare türünde skeçler yazmıştır. 1981 yılında TRT'den uzaklaştırılması üzerine istifa etmiş, 21 Ocak 1985 tarihinde İstanbul'da ölmüştür.

1978-1979 yıllarında Server Tanilli’nin hayatından yola çıkarak, yakın geçmişin olaylarını irdeleyen Geçit adlı oyunu siyasi koşullar yüzünden sahnelenememiştir. Babalar adında bir kabare oyunu kaleme alan, Fehime Aramızda ve Tatlı Su Balıkları adlı tamamlanmamış iki oyunu daha olduğu bilinen yazarın bütün oyunları, 1992'de Mitos-Boyut Yayınları arasında basılmıştır (Kolektif 2001: 5-7; Altıkulaç 2003: 2-5).

Oktay Arayıcı, eserleriyle önemli ödüller kazanmıştır. Seferi Ramazan Beyin Nafile Dünyası adlı 'seyirlik komedya' ile TRT'nin açtığı yarışmada övgüye değer bulunmuş; Ankara Sanatseverler Derneği'nce Mikadonun Çöpleri ile birlikte yılın en iyi oyunu seçilmiştir. İkinci Hedef adlı senaryosuyla 1970’de Cumhuriyet gazetesinin açtığı Ulusal Kurtuluş Savaşı konulu film senaryosu yarışmasına katılmış ve Güngör Dilmen’le beraber Yunus Nadi Birincilik Ödülünü paylaşmıştır. Can Gürzap yönetiminde Devlet Tiyatrosunda sahnelenen Bir Ölümün Toplumsal Anatomisi ise Türk Dil Kurumu ve Avni Dilligil ödüllerine layık bulunmuştur. 1978'de televiyon için yazdığı, daha sonra Yusuf Kurçenli yönetiminde filmi çekilen At Gözlüğü adlı senaryo ise, TRT Muhabirleri Derneğince yılın en başarılı yerli yapımı olarak seçilmiştir. Bir ortaoyunu denemesi olan ve Rutkay Aziz yönetiminde Ankara Sanat Tiyatrosu'nda sahnelenen Rumuz Goncagül ile Ankara Sanat Kurumu’ndan yılın oyunu ödülünü kazanmıştır.

Oktay Arayıcı'nın tiyatroya ilgisi, on yaşında tedavi için gittiği İstanbul'da Karagöz oyunlarını tanımasıyla başlamıştır. Evlerinin bahçesinde arkadaşlarına Karagöz oynatan yazar, oyun denemelerini de üniversite yıllarında kaleme almış, ilk oyunu Dışarıda Yağmur Var'ı 1960'ta yazmıştır. Oyun aynı yıl Gençlik Tiyatrosu'nda sahnelenmiştir. 1964'te yazdığı, İzmit'te bir lastik fabrikasındaki grevi anlatan Kondulu Hayriye adlı oyun ise sahnelenme aşamasındayken yasaklanmıştır. 1969'da üçüncü oyun denemesi olan Seferi Ramazan Beyin Nafile Dünyası'nı kaleme almıştır. Görevine sorumluluk ve dürüstlükle bağlı olan Başkomiser Ramazan'ın bozuk devlet düzenine karşı nafile mücadelesini konu edinen oyun, 1971'de Ankara Sanat Tiyatrosu'nda sahneye konmuştur. Sıkıyönetimce yasaklanan oyun 1974- 1975 yılları arasında İstanbul Şehir Tiyatrosu’nda, Başar Sabuncu yönetiminde yeniden sahnelenmiştir.

1974-1976 yılları arasında yazdığı Bir Ölümün Toplumsal Anatomisi,1978’de, Devlet Tiyatrosu’nda, Can Gürzap yönetiminde sahnelenmiştir. Yazarın "seyirlik tragedya" olarak tanımladığı, halk mahkemesi düzeniyle ve oyun içinde oyun biçiminde kurguladığı eser, devlet-ağa-köylü üçgenindeki sömürü düzenini eleştirmektedir. Arayıcı, 1977’de yazdığı Rumuz Goncagül ile bir başka toplumsal sorun olan evliliği konu almıştır. "Anlatıcı kullanılması, seyirciye hitaben konuşmalar, sahne gerçeğinin kırılması ve olayların sıralanış biçiminde ve bölümlenmesinde geleneksel tiyatronun anlatım özelliklerinden ve yadırgatma yönteminden yararlanılmış olmasının yanı sıra, açık biçim özelliği ve göstemeci üslûp gibi biçim özelliklerinden de yararlanılarak" (Altıkulaç 2003: 85) kaleme alınan bu çağdaş ortaoyunu yorumu, 1981-1982 tiyatro sezonunda, Rutkay Aziz yönetiminde Ankara Sanat Tiyatrosu’nda sahnelenmiştir. Arayıcı'nın 1978'de televizyon için yazdığı At Gözlüğü adlı senaryo, Yusuf Kurçenli yönetmenliğinde filme çekilmiştir. Aynı tarihte, Server Tanilli’nin yaşamından yola çıkarak Geçit adını verdiği, daha sonra Tanilli Dosyası adıyla yayımlanacak bir oyun da yazmıştır.

Özemir Nutku'nun yazara dair değerlendirmesi şöyledir: “Arayıcı tiyatrosu, Cumhuriyet dönemiyle birlikte toplumda yaşanan hızlı değişimin yarattığı sonuçların bireyler ve kurumlara olan yansımasını irdelerken toplumsal gerçekliği temel almıştır. Hem toplumdaki sosyo-ekonomik yapıyı, hem de bunun toplumu oluşturan bireylere yansımasındaki psiko-sosyal yapıyı tarihsel verilere dayandırmıştır" (Nutku 2001: 130–133). Toplumsal-gerçekçi bir anlayışla toplumsal, ekonomik ve politik sorunlara odaklanan Oktay Arayıcı, "Anadolu insanının davranışını, duyuşunu, tavrını yansıtmaya çalışmış", kişilerini toplumun ezilmiş kesimlerinden seçmiş, bu insanların ortak kaderinin değiştirilmesi gerektiği mesajını vurgulamıştır (Güçbilmez 2001: 79; Nutku 2001: 130). Toplumun değişik kesimlerinden seçtiği oyun kişilerini geleneksel tiyatroda olduğu gibi ağız, şive ve karakter özellikleriyle belirginleşirleştirerek tipleştirmiş, böylece eleştirel bakışını kişiler üzerinden toplumun geneline yaymayı da başarmıştır.

Vasıf Öngören, Sermet Çağan, Güner Sümer ve Asaf Çiyiltepe gibi isimlerle aynı dönemde eser veren Oktay Arayıcı, bu dönem oyunlarında "sol ideolojiye inanmış olma, tiyatroda seyirciyi bu yönde bilinçlendirmeyi amaçlama, mesaj iletme, Brecht tiyatrosunun ideolojisinden ve yadırgatma yönteminden etkilenme ve geleneksel tiyatromuzun açık biçemini kullanma" (Altıkulaç 2003: 134) gibi ortak özellikleri benimsemiştir. Ulusal Türk tiyatrosunun, kendi gerçeklerimize dönerek kurulabileceğine inanan yazar, geleneksel Türk tiyatrosundan ödünçlediği yerli özü çağdaş tiyatronun unsurlarıyla buluşturmuştur. Oyunlarında geleneksel Türk tiyatrosunun anlatımını, açık biçemini örnek almış, epik tiyatronun yadırgatma yöntemini ironik bir tavırla kullanmış, episodlar arasına yerleştirdiği şarkılarla mesajını izleyiciye/okura iletmeyi amaçlamıştır (Sağlam 1999: 181-184). Oyunlarının her birinde farklı teknikler deneyen, geleneksel ve epik öğeleri biraraya getirerek kaleme aldığı oyunlarında, kendine özgü bir ironik bakış açısı yaratarak çağdaş Türk tiyatrosuna katkıda bulunanan Oktay Arayıcı, "geleneksel tiyatronun kendine özgü estetiğinden bugünkü anlayışla kullanabileceğimiz yanları alıp çağdaş bir tiyatronun ve çağdaş bir toplumun özellikleri içinde bunları kullanmış, ulusal tiyatromuzu oluşturma sürecine kendi dünya görüşü ve kendine özgü biçemiyle yazdığı oyunlarla destek vermiş"tir (Nutku 2001: 131-132; Altıkulaç 2003:1).