Madde Detay
Fethi Naci Kalpakçıoğlu
Naci Kalpakçıoğlu, Oktay Deniz, Fethi Naci
(d. 3 Nisan 1927 / ö. 23 Temmuz 2008)
Yazar, Eleştirmen, Yayıncı
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Asıl adı
İsmail Naci Kalpakçıoğlu’dur. “Karpuzcu Fethi Ağa” olarak anılan İbrahim Fethi
ve Hatice Hanım’ın çocuğu olarak Giresun’da doğdu. İlk ve orta öğrenimlerini
sırasıyla Giresun Gazipaşa İlkokulu (1939), Giresun Ortaokulu ve Erzurum Lisesi
(1945)’nde tamamladı. 1949 tarihinde İ.Ü. İktisat Fakültesi’nden mezun oldu.
Öğrenimi sırasında devlet bursundan faydalandığı için bir süre Konya
Ereğlisi’ndeki Sümerbank Bez Fabrikası’nda memur olarak çalıştı. Siyasi
görüşleri ve faaliyetleri yüzünden çeşitli soruşturmalara maruz kalan Fethi
Naci, aynı sebepten bir süre mahkûmiyet hayatı yaşadı. İktisat Fakültesi
asistanlık sınavını kazandı fakat yine bu yüzden ataması yapılmadı. Gerçek
Yayınevi’ni kurduğu 1965’e kadar çeşitli özel fabrikalarda muhasebeci ve
yönetici olarak görev yaptı. Bu tarihten sonra yazarlık ve yayıncılık asıl işi
oldu. İlk yazısını Erzurum adlı
yerel bir gazetede yayımlatan (1943) Fethi Naci, ilk şiir ve hikâyeleriyle
birlikte muhtelif deneme ve eleştiri yazılarını önce Yeşilgiresun, Aksu, Karadeniz Postası, İstanbul, Yedigün gibi gazete ve
dergilerde neşretti. Bir dönem Naci Kalpakçıoğlu imzası dışında Oktay Deniz
müstearını kullanan yazar, 1953’ten itibaren Fethi Naci imzasıyla tanındı. Bu
adla ilk yazısı Kaynak dergisinde
çıktı. Edebiyat, kültür, siyasi içerikli diğer yazıları yıllar içinde Yeryüzü, Beraber, Yeni Ufuklar, Büyük Gazete, Vatan, Sosyal Adalet, Yön, Ant, Soyut, Pazar Postası, Seçilmiş Hikâyeler, Dost, Yeni Dergi, Akşam, Politika, Yeni Düşün, Yazko Somut, Adam Sanat, Gösteri, Milliyet Sanat, Cumhuriyet, Cumhuriyet Kitap, Yaşasın Edebiyat, Aydınlık, Yeni Yüzyıl gibi çeşitli
yayın organlarında yayımlandı. Ayrıca bu yayın organlarının bazılarında
yönetici olarak da çalıştı. Fethi Naci, meslek hayatı boyunca çeşitli ödüllere
layık görüldü. 1959 yılında Dost dergisinin
düzenlediği bir soruşturmada yılın en beğenilen eleştirmeni seçildi. Bir Hikâyeci: Sait Faik-Bir Romancı:
Yaşar Kemal eseri için verilen 1991 Sedat Simavi Vakfı
Edebiyat Ödülü’nü Cevdet Kudret’le paylaştı. 1998 yılında düzenlenen 17.
İstanbul Kitap Fuarı (TÜYAP)'nın “Onur Yazarı”dır. 1976 yılında önceden boşandığı
eşini ve tek çocuğunu bir trafik kazasında kaybeden yazar, bu vahim olayın
acısını her daim yüreğinde taşıyacaktır. Sonrasında hayatının sonuna kadar
birlikte olacağı Lale Kalpakçıoğlu’yla ikinci evliliğini yapan (1982) yazar, 23
Temmuz 2008 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir.
Edebiyat
çevrelerinde eleştirmen kimliğiyle öne çıkan Fethi Naci, Türk edebiyatında
eleştiri türünün gelişmesine önemli katkı sağlamıştır. Eleştirilerini, bir
metot çerçevesinde yapmaya çalışmıştır. Metne daha çok toplumsallık ve estetik
perspektifinden odaklanması onun eleştiri metodunun en belirgin hususiyetidir.
Bununla beraber eleştirmenliğinin ilk yıllarında “toplumcu sanatın kuramlarını
kurmaya çalışan bir eleştirmeci olarak tanın[an]” (Necatigil 1978: 152) yazar,
sosyalist-gerçekçi söyleme sıkı sıkıya bağlı olan eleştiri yordamını sonraki
yıllarda belli çerçevede revize ederek edebiyatı bu toplumsal işlevi üzerinden
değerlendirmeye her zaman bağlı kalmıştır (Oktay 2011: 60). Neticede eleştiri
metodundaki kendine özgülük, metnin estetik ölçütlerini göz ardı etmeksizin
toplumsal süreçlerle ilişki düzeyini arama ve sorgulamaya özen göstermesidir.
Böylece metnin fikrî boyutu ile estetik ölçütlerini birlikte değerlendirme
anlayışı onun eleştiri yönteminin esasını teşkil etmiştir. Çeşitli kanonik
çevrelerden herhangi bir beklenti içine girmeyen yahut dışlanma korkusu duymayan
yazar, böylelikle eleştirilerinde yerleşik yargıları sorgulamaktan çekinmemiştir.
Ayrıca keyfîlikten sakınmış ve yargılarında samimilikten taviz vermemiştir.
Yeri geldiğinde sert bir üslup kullanmaktan da çekinmeyen yazar daha çok
“gazete ve dergi yazılarına uygun biçimde canlı, konuşma diline yakın bir
deneme dili[ni]” (Alpay 2011: 105) benimsemiştir. Bununla beraber incelediği
metinlerin dili kullanmadaki başarısını bir eleştiri ölçütü olarak çokça
gündeme taşıması, onun dil konusundaki hassasiyetini gösteren önemli bir
işarettir. Eleştirilerinde şiir ve öyküden çok romana odaklanması, kendisine
roman eleştirmeni sıfatını kazandırmıştır. Toplumsal değişim sürecinin muhtelif
parametrelerini Türk romanı üzerinden irdeleyen çalışmaları, konuya ilişkin
sahanın vazgeçilmez referansları arasındadır. Bu roman değerlendirmeleri için
başvurulan kıstaslarda toplumcu gerçekçi anlayışın katkısı görülmekle beraber
yazar, bireysel varoluşun ancak toplumsal ortam içinde anlam kazandığından yola
çıkarak bu iki kavramı birbirinden ayrı düşünmemiş ve bu yüzden incelediği
romanlarda bireysellikle toplumsallık bağıntısına özellikle önem vermiştir.
Ayrıca iyi bir roman kurgusu için başarılı bir kişileştirmeyi ölçüt alma,
özellikle de olabilirlik ilkesi bağlamında belirlenmiş “gerçeklik”
tanımlamasıyla metni çözümleme girişimi, yazarın roman eleştirilerine kendine
özgülük niteliği kazandırmıştır (Parla 2011: 119-121). Hiç kuşku yok ki romana
yönelik farklı ve düşündürücü değerlendirmelerin arkasında iktisat öğrenimi ve
politik okumalarının getirdiği birikimin önemli bir katkısı vardır. 100 Soruda Türkiye’de Roman ve Toplumsal
Değişme başlıklı incelemesi, romanın bizdeki gelişimini
sergilemesi, tespitleri, yöntem açısından özgünlüğü ile eleştiri hayatımızda
bir aşama olarak kabul edilmiş ve “Türk romanını panoramik sunumuyla,
kışkırtıcı gözlem ve değerlendirmeleriyle en önemli birkaç eleştirel tarih
çalışması arasında” (Parla 2011: 122) sayılmıştır. Fethi Naci, farklı
zamanlarda kaleme aldığı deneme, eleştiri türündeki edebiyat yazılarını bir
araya getirerek muhtelif başlıklarla kitaplaştırmış ve ayrıca Reşat Nuri, Sait
Faik, Yaşar Kemal hakkında geniş kapsamlı çalışmalara imza atmıştır.
Kaynakça
Alpay, Necmiye (2011). "Fethi Naci'nin Dil Anlayışı". Fethi Naci (Ed. Mustafa Şerif Onaran-Özgen Kılıçarslan). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
Fethi Naci (2011) (Ed. Mustafa Şerif Onaran-Özgen Kılıçarslan). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
Fethi Naci'ye Armağan (1997) (Yay. Haz. Semih Gümüş). İstanbul: Oğlak Yay.
Necatigil, Behçet (1979). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. İstanbul: Varlık Yay.
Oktay, Ahmet (2011). "Eleştiride Marksist Bir Güzergah". Fethi Naci (Ed. Mustafa Şerif Onaran-Özgen Kılıçarslan). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
Parla, Jale (2011). "100 Soruda Türkiye'de Roman ve Toplumsal Gelişme Üzerine". Fethi Naci (Ed. Mustafa Şerif Onaran-Özgen Kılıçarslan). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
Seyda, Mehmet (1970). Edebiyat Dostları. İstanbul: Kitapçılık Ticaret Ltd. Şrt.
Yazının Gül Dikeni/Fethi Naci'ye Armağan (2010) (Haz. Hürriyet Yaşar). İstanbul: İthaki Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ FIRAT KARAGÜLLEYayın Tarihi: 06.12.2018Güncelleme Tarihi: 02.02.2021
Yayın Tarihi: 06.12.2018Güncelleme Tarihi: 02.02.2021
Güncelleme Tarihi: 02.02.2021
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
İnsan Tükenmez | Yenilik Basımevi / - | 1956 | Deneme |
Gerçek Saygısı | Açık Oturum Yayınları / Ankara | 1959 | Deneme |
Az Gelişmiş Ülkeler ve Sosyalizm | Gerçek Yayınevi / İstanbul | 1965 | Derleme |
Emperyalizm Nedir? | Gerçek Yayınevi / İstanbul | 1965 | Derleme |
Az Gelişmiş Ülkelerde Askeri Darbeler ve Demokrasi | Gerçek Yayınevi / İstanbul | 1966 | Derleme |
Japon Kalkınması ve Türkiye | Gerçek Yayınevi / İstanbul | 1966 | Çeviri |
Kompradorsuz Türkiye | Gerçek Yayınevi / İstanbul | 1967 | Deneme |
100 Soruda Atatürk'ün Temel Görüşleri | Gerçek Yayınevi / İstanbul | 1968 | İnceleme |
On Türk Romanı | Ok Yayınları / İstanbul | 1971 | İnceleme |
Edebiyat Yazıları | Gerçek Yayınevi / İstanbul | 1976 | Eleştiri |
100 Soruda Türkiye'de Roman ve Toplumsal Değişme | Gerçek Yayınevi / İstanbul | 1981 | İnceleme |
Eleştiri Günlüğü | Özgür Yay. Dağ. / İstanbul | 1986 | Eleştiri |
Bir Hikâyeci: Sait Faik-Bir Romancı: Yaşar Kemal | Gerçek Yayınevi / İstanbul | 1990 | İnceleme |
Gücünü Yitiren Edebiyat/Eleştiri Günlüğü-İkinci Kitap:1986-1990 | Gerçek Yayınevi / İstanbul | 1990 | Eleştiri |
Roman ve Yaşam/Eleştiri Günlüğü: 3 1991-1992 | Can Yayınları / İstanbul | 1992 | Eleştiri |
Eleştiride Kırk Yıl/Eleştiri Günlüğü IV | Adam / İstanbul | 1994 | Eleştiri |
40 Yılda 40 Roman | Oğlak / İstanbul | 1994 | İnceleme |
Reşat Nuri'nin Romancılığı | Oğlak / İstanbul | 1995 | İnceleme |
50 Türk Romanı | Oğlak / İstanbul | 1997 | İnceleme |
Şiir Yazıları | İyi Şeyler Yayıncılık Ltd. Şti. / İstanbul | 1997 | Eleştiri |
60 Türk Romanı | Oğlak / İstanbul | 1998 | İnceleme |
Kıskanmak/Eleştiri Günlüğü 5 | Oğlak / İstanbul | 1998 | Eleştiri |
Yüzyılın 100 Türk Romanı | Adam / İstanbul | 1999 | İnceleme |
Dönüp Baktığımda... | Adam / İstanbul | 1999 | Hatıra |
Dünya Bir Gölgeliktir | YKY / İstanbul | 2002 | Hatıra |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Naim Tirali | d. 1925 - ö. 25 Mayıs 2009 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | KATİP ŞADİ | d. 1936/1938 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | Ali Avni Öneş | d. 30 Nisan 1926 - ö. 11 Kasım 1982 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | Niyazi Hüseyinof (Niyazi Hüseyin Bahtiyar) | d. 1927 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Cemal Ertem | d. 1927 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | YUSUF/YUSUFÎ, Yusuf Ohanes | d. 08.08.1927 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Kriton Dinçmen | d. 1946 - ö. 28 Temmuz 2008 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Metin And | d. 17 Haziran 1927 - ö. 30 Eylül 2008 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | Hüsamettin Bozok | d. 20 Şubat 1916 - ö. 28 Ekim 2008 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Samet Ağaoğlu | d. 1909 - ö. 6 Ağustos 1982 | Meslek | Görüntüle |
11 | Hikmet Hükümenoğlu | d. 1971 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | Aslı Akarsakarya | d. 1980 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | Ramazan Teknikel | d. 20 Mart 1955 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Pınar Çekirge | d. 15 Ekim 1960 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Mehmet Cevat Yıldırım | d. 01 Ocak 1979 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | Fadıl Oktay | d. 1961 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | FETHÎ, İbrahim Talip | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
18 | Oktay Taftalı | d. 25 Ekim 1958 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |