Fethi Naci Kalpakçıoğlu

Naci Kalpakçıoğlu, Oktay Deniz, Fethi Naci
(d. 3 Nisan 1927 / ö. 23 Temmuz 2008)
Yazar, Eleştirmen, Yayıncı
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı İsmail Naci Kalpakçıoğlu’dur. “Karpuzcu Fethi Ağa” olarak anılan İbrahim Fethi ve Hatice Hanım’ın çocuğu olarak Giresun’da doğdu. İlk ve orta öğrenimlerini sırasıyla Giresun Gazipaşa İlkokulu (1939), Giresun Ortaokulu ve Erzurum Lisesi (1945)’nde tamamladı. 1949 tarihinde İ.Ü. İktisat Fakültesi’nden mezun oldu. Öğrenimi sırasında devlet bursundan faydalandığı için bir süre Konya Ereğlisi’ndeki Sümerbank Bez Fabrikası’nda memur olarak çalıştı. Siyasi görüşleri ve faaliyetleri yüzünden çeşitli soruşturmalara maruz kalan Fethi Naci, aynı sebepten bir süre mahkûmiyet hayatı yaşadı. İktisat Fakültesi asistanlık sınavını kazandı fakat yine bu yüzden ataması yapılmadı. Gerçek Yayınevi’ni kurduğu 1965’e kadar çeşitli özel fabrikalarda muhasebeci ve yönetici olarak görev yaptı. Bu tarihten sonra yazarlık ve yayıncılık asıl işi oldu. İlk yazısını Erzurum adlı yerel bir gazetede yayımlatan (1943) Fethi Naci, ilk şiir ve hikâyeleriyle birlikte muhtelif deneme ve eleştiri yazılarını önce YeşilgiresunAksuKaradeniz PostasıİstanbulYedigün gibi gazete ve dergilerde neşretti. Bir dönem Naci Kalpakçıoğlu imzası dışında Oktay Deniz müstearını kullanan yazar, 1953’ten itibaren Fethi Naci imzasıyla tanındı. Bu adla ilk yazısı Kaynak dergisinde çıktı. Edebiyat, kültür, siyasi içerikli diğer yazıları yıllar içinde YeryüzüBeraberYeni UfuklarBüyük GazeteVatanSosyal AdaletYönAntSoyutPazar PostasıSeçilmiş HikâyelerDostYeni DergiAkşamPolitika, Yeni DüşünYazko SomutAdam SanatGösteriMilliyet SanatCumhuriyetCumhuriyet KitapYaşasın EdebiyatAydınlıkYeni Yüzyıl gibi çeşitli yayın organlarında yayımlandı. Ayrıca bu yayın organlarının bazılarında yönetici olarak da çalıştı. Fethi Naci, meslek hayatı boyunca çeşitli ödüllere layık görüldü. 1959 yılında Dost dergisinin düzenlediği bir soruşturmada yılın en beğenilen eleştirmeni seçildi. Bir Hikâyeci: Sait Faik-Bir Romancı: Yaşar Kemal eseri için verilen 1991 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü’nü Cevdet Kudret’le paylaştı. 1998 yılında düzenlenen 17. İstanbul Kitap Fuarı (TÜYAP)'nın “Onur Yazarı”dır. 1976 yılında önceden boşandığı eşini ve tek çocuğunu bir trafik kazasında kaybeden yazar, bu vahim olayın acısını her daim yüreğinde taşıyacaktır. Sonrasında hayatının sonuna kadar birlikte olacağı Lale Kalpakçıoğlu’yla ikinci evliliğini yapan (1982) yazar, 23 Temmuz 2008 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir.

Edebiyat çevrelerinde eleştirmen kimliğiyle öne çıkan Fethi Naci, Türk edebiyatında eleştiri türünün gelişmesine önemli katkı sağlamıştır. Eleştirilerini, bir metot çerçevesinde yapmaya çalışmıştır. Metne daha çok toplumsallık ve estetik perspektifinden odaklanması onun eleştiri metodunun en belirgin hususiyetidir. Bununla beraber eleştirmenliğinin ilk yıllarında “toplumcu sanatın kuramlarını kurmaya çalışan bir eleştirmeci olarak tanın[an]” (Necatigil 1978: 152) yazar, sosyalist-gerçekçi söyleme sıkı sıkıya bağlı olan eleştiri yordamını sonraki yıllarda belli çerçevede revize ederek edebiyatı bu toplumsal işlevi üzerinden değerlendirmeye her zaman bağlı kalmıştır (Oktay 2011: 60). Neticede eleştiri metodundaki kendine özgülük, metnin estetik ölçütlerini göz ardı etmeksizin toplumsal süreçlerle ilişki düzeyini arama ve sorgulamaya özen göstermesidir. Böylece metnin fikrî boyutu ile estetik ölçütlerini birlikte değerlendirme anlayışı onun eleştiri yönteminin esasını teşkil etmiştir. Çeşitli kanonik çevrelerden herhangi bir beklenti içine girmeyen yahut dışlanma korkusu duymayan yazar, böylelikle eleştirilerinde yerleşik yargıları sorgulamaktan çekinmemiştir. Ayrıca keyfîlikten sakınmış ve yargılarında samimilikten taviz vermemiştir. Yeri geldiğinde sert bir üslup kullanmaktan da çekinmeyen yazar daha çok “gazete ve dergi yazılarına uygun biçimde canlı, konuşma diline yakın bir deneme dili[ni]” (Alpay 2011: 105) benimsemiştir. Bununla beraber incelediği metinlerin dili kullanmadaki başarısını bir eleştiri ölçütü olarak çokça gündeme taşıması, onun dil konusundaki hassasiyetini gösteren önemli bir işarettir. Eleştirilerinde şiir ve öyküden çok romana odaklanması, kendisine roman eleştirmeni sıfatını kazandırmıştır. Toplumsal değişim sürecinin muhtelif parametrelerini Türk romanı üzerinden irdeleyen çalışmaları, konuya ilişkin sahanın vazgeçilmez referansları arasındadır. Bu roman değerlendirmeleri için başvurulan kıstaslarda toplumcu gerçekçi anlayışın katkısı görülmekle beraber yazar, bireysel varoluşun ancak toplumsal ortam içinde anlam kazandığından yola çıkarak bu iki kavramı birbirinden ayrı düşünmemiş ve bu yüzden incelediği romanlarda bireysellikle toplumsallık bağıntısına özellikle önem vermiştir. Ayrıca iyi bir roman kurgusu için başarılı bir kişileştirmeyi ölçüt alma, özellikle de olabilirlik ilkesi bağlamında belirlenmiş “gerçeklik” tanımlamasıyla metni çözümleme girişimi, yazarın roman eleştirilerine kendine özgülük niteliği kazandırmıştır (Parla 2011: 119-121). Hiç kuşku yok ki romana yönelik farklı ve düşündürücü değerlendirmelerin arkasında iktisat öğrenimi ve politik okumalarının getirdiği birikimin önemli bir katkısı vardır. 100 Soruda Türkiye’de Roman ve Toplumsal Değişme başlıklı incelemesi, romanın bizdeki gelişimini sergilemesi, tespitleri, yöntem açısından özgünlüğü ile eleştiri hayatımızda bir aşama olarak kabul edilmiş ve “Türk romanını panoramik sunumuyla, kışkırtıcı gözlem ve değerlendirmeleriyle en önemli birkaç eleştirel tarih çalışması arasında” (Parla 2011: 122) sayılmıştır. Fethi Naci, farklı zamanlarda kaleme aldığı deneme, eleştiri türündeki edebiyat yazılarını bir araya getirerek muhtelif başlıklarla kitaplaştırmış ve ayrıca Reşat Nuri, Sait Faik, Yaşar Kemal hakkında geniş kapsamlı çalışmalara imza atmıştır.

Kaynakça

Alpay, Necmiye (2011). "Fethi Naci'nin Dil Anlayışı". Fethi Naci (Ed. Mustafa Şerif Onaran-Özgen Kılıçarslan). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.

Fethi Naci (2011) (Ed. Mustafa Şerif Onaran-Özgen Kılıçarslan). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.

Fethi Naci'ye Armağan (1997) (Yay. Haz. Semih Gümüş). İstanbul: Oğlak Yay.

Necatigil, Behçet (1979). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. İstanbul: Varlık Yay.

Oktay, Ahmet (2011). "Eleştiride Marksist Bir Güzergah". Fethi Naci (Ed. Mustafa Şerif Onaran-Özgen Kılıçarslan). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.

Parla, Jale (2011). "100 Soruda Türkiye'de Roman ve Toplumsal Gelişme Üzerine". Fethi Naci (Ed. Mustafa Şerif Onaran-Özgen Kılıçarslan). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.

Seyda, Mehmet (1970). Edebiyat Dostları. İstanbul: Kitapçılık Ticaret Ltd. Şrt.

Yazının Gül Dikeni/Fethi Naci'ye Armağan (2010) (Haz. Hürriyet Yaşar). İstanbul: İthaki Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ FIRAT KARAGÜLLE
Yayın Tarihi: 06.12.2018
Güncelleme Tarihi: 02.02.2021

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
İnsan TükenmezYenilik Basımevi / -1956Deneme
Gerçek SaygısıAçık Oturum Yayınları / Ankara1959Deneme
Az Gelişmiş Ülkeler ve SosyalizmGerçek Yayınevi / İstanbul1965Derleme
Emperyalizm Nedir?Gerçek Yayınevi / İstanbul1965Derleme
Az Gelişmiş Ülkelerde Askeri Darbeler ve DemokrasiGerçek Yayınevi / İstanbul1966Derleme
Japon Kalkınması ve TürkiyeGerçek Yayınevi / İstanbul1966Çeviri
Kompradorsuz TürkiyeGerçek Yayınevi / İstanbul1967Deneme
100 Soruda Atatürk'ün Temel GörüşleriGerçek Yayınevi / İstanbul1968İnceleme
On Türk RomanıOk Yayınları / İstanbul1971İnceleme
Edebiyat YazılarıGerçek Yayınevi / İstanbul1976Eleştiri
100 Soruda Türkiye'de Roman ve Toplumsal DeğişmeGerçek Yayınevi / İstanbul1981İnceleme
Eleştiri GünlüğüÖzgür Yay. Dağ. / İstanbul1986Eleştiri
Bir Hikâyeci: Sait Faik-Bir Romancı: Yaşar KemalGerçek Yayınevi / İstanbul1990İnceleme
Gücünü Yitiren Edebiyat/Eleştiri Günlüğü-İkinci Kitap:1986-1990Gerçek Yayınevi / İstanbul1990Eleştiri
Roman ve Yaşam/Eleştiri Günlüğü: 3 1991-1992Can Yayınları / İstanbul1992Eleştiri
Eleştiride Kırk Yıl/Eleştiri Günlüğü IVAdam / İstanbul1994Eleştiri
40 Yılda 40 RomanOğlak / İstanbul1994İnceleme
Reşat Nuri'nin RomancılığıOğlak / İstanbul1995İnceleme
50 Türk RomanıOğlak / İstanbul1997İnceleme
Şiir Yazılarıİyi Şeyler Yayıncılık Ltd. Şti. / İstanbul1997Eleştiri
60 Türk RomanıOğlak / İstanbul1998İnceleme
Kıskanmak/Eleştiri Günlüğü 5Oğlak / İstanbul1998Eleştiri
Yüzyılın 100 Türk RomanıAdam / İstanbul1999İnceleme
Dönüp Baktığımda...Adam / İstanbul1999Hatıra
Dünya Bir GölgeliktirYKY / İstanbul2002Hatıra

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Naim Tiralid. 1925 - ö. 25 Mayıs 2009Doğum YeriGörüntüle
2KATİP ŞADİd. 1936/1938 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Ali Avni Öneşd. 30 Nisan 1926 - ö. 11 Kasım 1982Doğum YeriGörüntüle
4Niyazi Hüseyinof (Niyazi Hüseyin Bahtiyar)d. 1927 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5Cemal Ertemd. 1927 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6YUSUF/YUSUFÎ, Yusuf Ohanesd. 08.08.1927 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7Kriton Dinçmend. 1946 - ö. 28 Temmuz 2008Ölüm YılıGörüntüle
8Metin Andd. 17 Haziran 1927 - ö. 30 Eylül 2008Ölüm YılıGörüntüle
9Hüsamettin Bozokd. 20 Şubat 1916 - ö. 28 Ekim 2008Ölüm YılıGörüntüle
10Samet Ağaoğlud. 1909 - ö. 6 Ağustos 1982MeslekGörüntüle
11Hikmet Hükümenoğlud. 1971 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Aslı Akarsakaryad. 1980 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Ramazan Teknikeld. 20 Mart 1955 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Pınar Çekirged. 15 Ekim 1960 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Mehmet Cevat Yıldırımd. 01 Ocak 1979 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Fadıl Oktayd. 1961 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17FETHÎ, İbrahim Talipd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18Oktay Taftalıd. 25 Ekim 1958 - ö. ?Madde AdıGörüntüle