Madde Detay

Ahmet Besim Atalay, Uşak'ta dünyaya geldi. Uşak, Şehzadebaşı ve Boduroğlu medreselerinde öğrenim gördü. Kıraat, Arapça, fıkıh ve Molla cami gibi dersler okudu (Atalay, 1961: 130). Daha sonra usulü fıkıh, tefsir, hadis gibi derslerin yanında tasavvufa yönelik eserler de okudu. Medrese eğitiminde Arapça ve Farsça öğrenen Atalay, 10 yılın sonunda medrese eğitimini tamamladı. 1905 Eylül ayında İzmir’e gitti. Daha sonra İstanbul'da Sultanahmet Medresesine yerleşti. Bu arada Şehzade Camiinde ders veren Çarsambalı Hacı Ahmet Efendi'nin derslerine devam etti. Ondan Buharî ve Usul-ü Fıkıh dersleri okudu (Atalay, 1961: 133). 1909 yılında Şehzade Camiinde icazet alıp, madalya ve hediyelerle ödüllendirildi. Atalay aldığı medrese eğitimine rağmen, medreselerin anlamsızlığına inanmış ve hayatı boyunca "devrimci bir medreseli" portresi çizmiştir (Güldösen, 2008: 18).

1909 yılında Kadı Mektebi için düzenlenen sınavlara girip yazılı sınavda başarılı olmasına rağmen mülakatta elendi. Sonunda Darü’l-muallimin'e kaydoldu. Darü’l-muallimin'i bitirdikten sonra 1912 yılında Konya Rüşdiyesine pedogoji öğretmeni olarak atandı (Dilaçar, 1965: 209). Bir yıl orada kaldıktan sonra Trabzon Darü’l-muallimin'e müdür olarak görevlendirildi. Besim Atalay; bundan sonra sırasıyla, Maraş, İçel ve Niğde İl Milli Eğitim Müdürlükleri görevinlerinde bulundu (Ülkütaşır, 1965: 195).

Milli Mücadele'ye katılarak Silifke'de Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ni kurdu (1919); Uşak'ta direniş örgütlerinde görev aldı. 1920'den 1946'ya kadar toplam 7 dönem ve 27 yıl TBMM'de milletvekili olarak bulundu. Kuruluşundan itibaren merkez kurulunda görev aldığı TDK'dan 1949'da görüş ayrılığı nedeniyle ayrıldı. 1937-42 arasında DTCF'de ve Polis Enstitüsünde dersler verdi. Atalay, Ankara’da 83 yaşında öldü. (Özel, 1983: 12).

Besim Atalay'ın sanat ve edebiyata ilgisi medrese eğitimi sırasında gelişti. Çocukluk yıllarından bahsederken İstanbul’dan Uşak'a Mukâvelet Muharriri olarak gelen Selânikli bir zatı anan Atalay, ondan çok etkilendiğini ve onun sayesinde fikirlerinin olgunlaştığını söyler. Ondan tarih kitaplarının yanı sıra, Muallim Naci’nin, Reşat Ekrem Bey’in kitaplarını alıp okuduğunu, böylece edebî zevkinin geliştiğini ve ilk şiirlerini İzmir’de çıkan Ahenk gazetesinde yayımlamaya başladığını ifade eder (Öz, 2013: 430). Şiir yazmaya çocuk denilecek yaşlarda başlayan Besim Atalay, daha sonra kaleme aldığı şiirlerini Bir Türk Kızında Vatan Duygusu (1913), Tan Destanı (1920), Sakarya Destanı (1921), Cönk (1931), Onuncu Yıl Destanı (1933), 15'inci Yıl Destanı (1938), İsraf (1950) adlı kitaplarında topladı. Suna ile Çoban Hikâyesi (1939) adlı bir manzum hikâye yayımladı.

1926 yılında yayımlanan Besim Atalay’ın Baş Belaları adlı manzum tiyatrosu, üç perdeden meydana gelir ve 7’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. Muhteva olarak Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde meydana gelen çeşitli sosyal problemlere vurgu yapan bir eserdir. (Soğukömeroğlulları, 2015: 169-210).

Bu edebî eserlere rağmen Atalay, edebiyatçı kimliğinden ziyade dilciliği ile ön plana çıktı. Türkçenin dil bilgisi, söz dizimi ve filolojik özelliklerini içeren kitaplar ve yazılar kaleme aldı. Dil hususunda çevirileri bulunan Atalay, ayrıca Kuran'ı ve Kaşgarlı Mahmut'un Divanü Lugati't-Türk'ünü Türkçeye çevirmişti.