Madde Detay
Besim Atalay
(d. 1882 / ö. 07 Kasım 1965)
Öğretmen, Millî Eğitim Müdürü, şair, yazar, milletvekili
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Ahmet Besim Atalay, Uşak'ta dünyaya geldi. Uşak, Şehzadebaşı ve Boduroğlu medreselerinde öğrenim gördü. Kıraat, Arapça, fıkıh ve Molla cami gibi dersler okudu (Atalay, 1961: 130). Daha sonra usulü fıkıh, tefsir, hadis gibi derslerin yanında tasavvufa yönelik eserler de okudu. Medrese eğitiminde Arapça ve Farsça öğrenen Atalay, 10 yılın sonunda medrese eğitimini tamamladı. 1905 Eylül ayında İzmir’e gitti. Daha sonra İstanbul'da Sultanahmet Medresesine yerleşti. Bu arada Şehzade Camiinde ders veren Çarsambalı Hacı Ahmet Efendi'nin derslerine devam etti. Ondan Buharî ve Usul-ü Fıkıh dersleri okudu (Atalay, 1961: 133). 1909 yılında Şehzade Camiinde icazet alıp, madalya ve hediyelerle ödüllendirildi. Atalay aldığı medrese eğitimine rağmen, medreselerin anlamsızlığına inanmış ve hayatı boyunca "devrimci bir medreseli" portresi çizmiştir (Güldösen, 2008: 18).
1909 yılında Kadı Mektebi için düzenlenen sınavlara girip yazılı sınavda başarılı olmasına rağmen mülakatta elendi. Sonunda Darü’l-muallimin'e kaydoldu. Darü’l-muallimin'i bitirdikten sonra 1912 yılında Konya Rüşdiyesine pedogoji öğretmeni olarak atandı (Dilaçar, 1965: 209). Bir yıl orada kaldıktan sonra Trabzon Darü’l-muallimin'e müdür olarak görevlendirildi. Besim Atalay; bundan sonra sırasıyla, Maraş, İçel ve Niğde İl Milli Eğitim Müdürlükleri görevinlerinde bulundu (Ülkütaşır, 1965: 195).
Milli Mücadele'ye katılarak Silifke'de Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ni kurdu (1919); Uşak'ta direniş örgütlerinde görev aldı. 1920'den 1946'ya kadar toplam 7 dönem ve 27 yıl TBMM'de milletvekili olarak bulundu. Kuruluşundan itibaren merkez kurulunda görev aldığı TDK'dan 1949'da görüş ayrılığı nedeniyle ayrıldı. 1937-42 arasında DTCF'de ve Polis Enstitüsünde dersler verdi. Atalay, Ankara’da 83 yaşında öldü. (Özel, 1983: 12).
Besim Atalay'ın sanat ve edebiyata ilgisi medrese eğitimi sırasında gelişti. Çocukluk yıllarından bahsederken İstanbul’dan Uşak'a Mukâvelet Muharriri olarak gelen Selânikli bir zatı anan Atalay, ondan çok etkilendiğini ve onun sayesinde fikirlerinin olgunlaştığını söyler. Ondan tarih kitaplarının yanı sıra, Muallim Naci’nin, Reşat Ekrem Bey’in kitaplarını alıp okuduğunu, böylece edebî zevkinin geliştiğini ve ilk şiirlerini İzmir’de çıkan Ahenk gazetesinde yayımlamaya başladığını ifade eder (Öz, 2013: 430). Şiir yazmaya çocuk denilecek yaşlarda başlayan Besim Atalay, daha sonra kaleme aldığı şiirlerini Bir Türk Kızında Vatan Duygusu (1913), Tan Destanı (1920), Sakarya Destanı (1921), Cönk (1931), Onuncu Yıl Destanı (1933), 15'inci Yıl Destanı (1938), İsraf (1950) adlı kitaplarında topladı. Suna ile Çoban Hikâyesi (1939) adlı bir manzum hikâye yayımladı.
1926 yılında yayımlanan Besim Atalay’ın Baş Belaları adlı manzum tiyatrosu, üç perdeden meydana gelir ve 7’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. Muhteva olarak Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde meydana gelen çeşitli sosyal problemlere vurgu yapan bir eserdir. (Soğukömeroğlulları, 2015: 169-210).
Bu edebî eserlere rağmen Atalay, edebiyatçı kimliğinden ziyade dilciliği ile ön plana çıktı. Türkçenin dil bilgisi, söz dizimi ve filolojik özelliklerini içeren kitaplar ve yazılar kaleme aldı. Dil hususunda çevirileri bulunan Atalay, ayrıca Kuran'ı ve Kaşgarlı Mahmut'un Divanü Lugati't-Türk'ünü Türkçeye çevirmişti.
Kaynakça
Atalay, Besim (1961). Türk Dili ile İbadet. İstanbul: Nebioğlu Yay.
Dilaçar Agop (1965). “Besim Atalay’ı Yitirdik”. Türk Dili. C. XV. S.171. 209.
Güldösen Arzu (2008). “Devrimci Bir Medreseli Kendini Anlatıyor”. Dergâh. C. XIX. S. 223. 18.
Öz, Ahmet (2013). "Besim Atalay'ın Tanrı Kitabı Adlı Meali", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.6.q S. 27. 428-441.
Özel, Sevgi (1983). Besim Atalay, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Soğukömeroğulları, Mehmet (2015). "Besim Atalay'ın Baş Belaları Adlı Tiyatro Eseri ve İncelemesi". TÜRÜK Uluslararası Dil. Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. Y.3. S. 6. 169-210
Ülkütaşır, Şakir (1965). “Besim Atalay”. Türk Kültürü. C. XXXVIII. S. 38. 195.
Yalçın, Murat (Ed., 2010). Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi (3. Baskı). C. 1. 137. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DR. NECATİ TONGAYayın Tarihi: 16.05.2018Güncelleme Tarihi: 19.12.2020
Yayın Tarihi: 16.05.2018Güncelleme Tarihi: 19.12.2020
Güncelleme Tarihi: 19.12.2020
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
Müslümanlara Öğüt | İkbal Matbaası / Trabzon | 1910 | Diğer |
Bir Türk Kızında Vatan Duygusu | İkbal Matbaası / İstanbul | 1913 | Şiir |
Türk Büyükleri veya Türk adları | Matbaa-i Amire / İstanbul | 1920 | Derleme |
Tan Destanı | İkaz Matbaası / Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) | 1920 | Şiir |
Armağan | ? / ? | 1920 | İnceleme |
Sakarya Destanı | ? / Ankara | 1921 | Şiir |
Bektaşilik ve Edebiyatı | Matbaa-i Amire / İstanbul | 1922 | İnceleme |
Baş Belâları | Necm-i İstikbal Matbaası / İstanbul | 1926 | Tiyatro |
Âşık Kerem | Devlet Matbaası / İstanbul | 1930 | İnceleme |
Türk Dili Kurallar 1 | Köy Hocası Matbaası / Ankara | 1931 | Çeviri |
Cönk | Devlet Matbaası / İstanbul | 1931 | Şiir |
Onuncu Yıl Destanı | TDK Yay. / Ankara | 1933 | Şiir |
15'inci Yıl Destanı | Ulus Basımevi / Ankara | 1938 | Şiir |
Divanı Lûgat-it-Türk Tercümesi | Alâeddin Kıral Basımevi / Ankara | 1939 | Çeviri |
Suna ile Çoban Hikâyesi | Matbuat Umum Müdürlüğü / Ankara | 1939 | Şiir |
Bir Doçentin Türkçe Okutuşu ve Münakaşalarımız | Alâeddin Kral Basımevi / İstanbul | 1940 | Eleştiri |
Türkçemizde men-man | Türk Dil Kurumu Yay. / Ankara | 1940 | İnceleme |
Türk Dilinde Ekler ve Kökler Üzerine Bir Deneme | Matbaa-i Ebüzziya / İstanbul | 1941 | İnceleme |
Tanrı kitabından Namaz Türeleri | Muallim Ahmet Halit Kitabevi / İstanbul | 1942 | Çeviri |
Divanü Lûgat-it Türk İndeksi | Türk Dil Kurumu Yay. / Ankara | 1942 | İnceleme |
Ettuhfet-üz-Zekiyye fil-Lûgat-it Türkiye | TDK Yay. / Ankara | 1945 | Çeviri |
Müyessiret-ül-ulum (Bergamalı Kadri) | İbrahim Horoz Basımevi / İstanbul | 1946 | Çeviri |
Türkçede Kelime Yapma Yolları | İbrahim Horoz Basımevi / İstanbul | 1946 | İnceleme |
Ettuhfet-üz- Zekiyye Çevirmesinin Tenkidi Dolayısıyla | Türk Tarih Kurumu Basımevi / Ankara | 1948 | Eleştiri |
Eş-Şüzur-üz-Zehebiyye Vel-Kıtai'l-Ahmediyye Fil-Lügat-it-Türkiyye | Üçler Basımevi / Ankara | 1949 | Çeviri |
İsraf | Çankaya Matbaası / Ankara | 1950 | Şiir |
Seng-lâh: Lügat-i Nevai (Mirzâ Mehdi Mehmet Han) | Bürhaneddin Erenler Matbaası / İstanbul | 1950 | Çeviri |
Arapça ile Türkçe'nin Karşılaştırılması | Maarifet Matbaası / İstanbul | 1954 | İnceleme |
Türk Dil Kurumu Hakkında Raporum | Maarifet Matbaası / İstanbul | 1960 | Eleştiri |
Türk Dili ile İbadet | Nebioğlu Yay. / İstanbul | 1960 | İnceleme |
Hayvan Hikâyeleri ya da Hayvanlardan Öğütler | Yeni Desen Matbaası / Ankara | 1962 | İnceleme |
Kur'an-ı Kerim Tercemesi: Tanrı Kitabı | ? / ? | 1963 | Çeviri |
Türk Dili ile İbadet | Nebioğlu Yay. / İstanbul | 1967 | İnceleme |
Türk Dilinde Ana Kelimeler veya Türkçede Türetme Sözlüğü | Ayyıldız Matbaası / Ankara | 1967 | İnceleme |
Çeşitli Halk Fıkraları ve Deyimleri | Ayyıldız Matbaası / Ankara | 1968 | Derleme |
Abuşka Lûgatı veya Çağatay Sözlüğü | Ayyıldız Matbaası / Ankara | 1970 | Çeviri |
Maraş Tarihi ve Coğrafyası | Matbaa-i Amire / İstanbul | 1973 | İnceleme |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Süleyman Unutmaz | d. 20 Ağustos 1977 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | Ömer Eru | d. 1952 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | M. Mahzun Doğan | d. 20 Kasım 1964 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | Nurettin Rüştü Büngül | d. 1882 - ö. 1951 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Faik Sabri Duran | d. 1882 - ö. 7 Mayıs 1943 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | Halide Edip Adıvar | d. 1882 - ö. 9 Ocak 1964 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | ZAHİDE | d. 1911 - ö. 1965 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | ORUC MEMMEDOV | d. 1905 - ö. 1965 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | ÂDİLE NECLA KANDEĞER | d. 1910 - ö. 1965 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Refik Durbaş | d. 10 Şubat 1944 - ö. 30 Kasım 2018 | Meslek | Görüntüle |
11 | Bulut, Şevket | d. 31 Temmuz 1936 - ö. 16 Eylül 1996 | Meslek | Görüntüle |
12 | Muzaffer Arabul | d. 1917 - ö. 2 Kasım 1997 | Meslek | Görüntüle |
13 | Güzide Sabri Aygün | d. 1886 - ö. 1946 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Mehmet Emin Erişirgil | d. 1891 - ö. 07 Şubat 1965 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Hüseyin Cahit Yalçın | d. 1875 - ö. 18 Ekim 1957 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | BESÎM, Mehmed Besim Bey b. Ali Rızâ Efendi | d. 1862 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | BESÎM, Mehmed Besîm Efendi | d. ? - ö. 1842 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | BESÎM BEY, Enderunlu, Hazineli | d. ? - ö. 19. yy. | Madde Adı | Görüntüle |