Madde Detay
Azra Erhat
Ayşe Nur, Azra Ahat
(d. 4 Haziran 1915 / ö. 6 Eylül 1982)
Yazar
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Selanikli
Tevfik Bey ile Nasibe Hanım’ın dört çocuğundan biri olan Azra Erhat, 4 Haziran
1915’te İstanbul’da doğdu. Ailesi ile önce İzmir’e, 1925 yılında ise Viyana’ya
yerleşti. İlk ve orta öğrenimini Viyana ve 1927’de geçtikleri Belçika’da
tamamladı. Yükseköğrenimi için önce 1934 yılında İstanbul Üniversitesi Roman
Filolojisi’ne kaydoldu. Buradaki öğrenimi sırasında Hitler’den kaçıp Türkiye’ye
gelen Roman filolojisinin tanınmış profesörlerinden Leo Spitzer’in derslerini
takip etti. Spitzer’in üniversiteden ayrılma durumu söz konusu olunca onun
tavassutuyla Klasik Filoloji profesörlerinden Georg Rohde’den öğrenim görmek için
Ankara’ya Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ne gitti (1936) ve burada önce çevirmen
olarak işe başladı. Rohde tarafından kendisinden istenilen Latin Dili Gramer’ini
çevirdi (1936). Daha sonra aynı fakültede öğrenimini sürdürdü ve mezuniyeti akabinde
Klasik Filoloji Bölümü’nde asistan ve doçent olarak görev aldı. Ancak bu görevi
yabancı uyruklularla evli olanların memur olamayacağı gerekçesine atfen 1945’te
bir Macar’la gerçekleştirdiği ve kısa süren evliliği bahanesiyle son buldu. Bir
süre Yeni İstanbul, Vatan gazetelerinde çalıştıktan sonra BM
Uluslararası Çalışma Bürosu’nda kütüphaneci olarak işe başladı. 12 Mart’ta
gizli cemiyet kurdukları iddiasıyla Sabahattin Eyuboğlu, Vedat Günyol’un da
aralarında bulunduğu yazarlarla tutuklandı. Yargılama sonunda beraat etti.
Yunanca,
Latince, Almanca, Fransızca bilen Erhat, Tercüme
dergisindeki çevirileriyle adını duyurdu. Romanoloji
Semineri Dergisi, Yeni İstanbul, Vatan, Resimli Hayat, Yeni Ufuklar,
Forum, sanat olayı, Varlık, Milliyet Sanat, yazko edebiyat, Cumhuriyet gibi
gazete ve dergilerde ayrıca yazıları yayımlandı. Homeros’un İlyada’sından yapılan çevirinin (A.
Kadir ile birlikte) birinci cildiyle “Habib Edip Törehan Bilim Ödülü”nü (1959)
ve üçüncü cildiyle “Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü”ünü (1961) kazandı. Çeviri
alanındaki çalışmalarından dolayı vefatından sonra yazko çeviri dergisince adına bir çeviri ödülü konuldu; ancak ilki
1983 yılında gerçekleşen bu ödül törenleri iki yıl sürdürülebildi. Çeviri
dışında yazarın denemeleri, incelemeleri, gezi yazıları, mektupları, anıları ve
sözcük çalışması kitaplaştırıldı.
Erhat,
uzun süre tedavi gördüğü Çapa Hastanesinde 6 Eylül 1982 tarihinde vefat etti ve
Üsküdar Bülbürderesi’ndeki aile kabristanında toprağa verildi.
Azra
Erhat çalışmalarını ilk çağ Ege uygarlıklarına özellikle de Batı Anadolu’daki
kalıntılarına yoğunlaştırmış bir bilim insanı, araştırmacı ve yazardır. Düşünce
dünyası üzerinde etkili olmuş Halikarnas Balıkçısı ve Sabahattin Eyuboğlu’nun
yaklaşımları gibi o da modern çağa kaynaklık eden Akdeniz uygarlığının
Anadolu’da temel bulduğu fikrini benimsemiş ve Anadolu’da kurulmuş bütün
uygarlıkların mirasçısı olduğumuz tezinden hareketle çağdaşı olan bu
coğrafyanın mukimlerine öncelikle Batı Anadolu’nun tarihini ve kültürünü tanıtmayı;
toplumda bu uygarlıkların kültürüne yönelik aidiyet bilinci uyandırmayı kendine
misyon edinmiştir. Bu coğrafyada ortaya çıkmış eski uygarlıklardan özünü besleyen
ve kaynakları buraya bağlanan bir kültürü toplumsal yapıda canlandırmak ideali eserlerinin
bir nevi ortak amacıdır. Çalışmaları tarih içinde Anadolu’da kurulmuş farklı
uygarlıklar arasındaki kültürel geçişliliğin izlerini sürer. Azra Erhat’ın
çalışmalarında konu itibariyle öne çıkan bir başka başlık, ruh ve düşünce
dünyasını kuşatmış olan modern hümanizm öğretisidir. Kaynağını ilk çağ
uygarlıklarından alan hümanist fikirler yazarın bütün sosyal, siyasi, kültürel
sorunlara yaklaşımındaki kıstasları belirler. Bir ülkü düzeyine yükselttiği hümanizmi
(Erhat, 2010: 65), topluma da benimsetmeye çalışmıştır. Ayrıca hümanizmin
köklerini Anadolu’da keşfetmek yazarın çalışmalarının bir başka önceliğidir.
Yazarın
kitaplarından birkaçını Halikarnas Balıkçısı ve Sabahattin Eyüboğlu ile
birlikte öncülük ettiği 1950’lerde başlayıp süreklilik kazanacak Ege ve Akdeniz
kıyı şeridi boyunca düzenlenmiş kültür gezilerinde elde ettiği notları, gözlemleri
ve değerlendirmeleri oluşturmaktadır. İlkine Mavi Anadolu, sonrakilerine
ise Mavi Yolculuk başlıkları verilen bu kitaplar, Ege ve Akdeniz’in
kıyıları ile iç kesimlerindeki antik yerleri tanıtmak dışında doğal yapıyı ve eski
çağa ait kalıntıları tarihî bilgilerle konuşturmak gibi ayırıcı bir özelliğe
sahiptir. İşte İnsan (Ecce Homo) adlı kitabı ise yazarın bütün
çalışmalarına yansımış insana ve hayata bakışını temellendiren düşünce
izleklerini en geniş ve doğrudan yansıtan bir eserdir. Tarih içindeki insanın
değişimini takip eden bu kitap “insan nasıl bir insan olmakla mutlu olur”
sorusunun cevabını ilk çağlardan modern zamana kadar üretilen bilgi kaynaklarında
aramış; insanlığın farklı tarihsel süreçlerdeki düşünce ve kültür değişimini hümanist
düşünce içinden sorgulamıştır. Yazarın kültür tarihimiz içinde önemli bir diğer
çalışması ise alanının temel başvuru kaynaklarından biri olacak Mitoloji
Sözlüğü’nü hazırlamasıdır. Bu kitap Akdeniz’e kıyısı olan coğrafyalarda oluşmuş
mitosları ilk çağdaki kaynakların yanı sıra yeni araştırmaların ulaştığı bilgilerin
süzgecinden geçirerek güncellemesi açısından dikkate değerdir.
Sevgi Yönetimi kitabı ise yazarın çeşitli süreli yayınlarda yayımlanmış ve ilk defa yayımlanan yazılarını bir araya getiren bir çalışmadır. Cumhuriyet dönemi kültür hayatına dair notlar ve değerlendirmeler, 1970’li yılların güncel sorunlarına yönelik tartışmalar ve hümanizm bağlamındaki yazılar kitapta öne çıkan içerikler arasındadır. Buradaki bazı yazılara da konu olmuş aydın kimliğini yazar, tarihsel boyutuyla ve çok yönlü olarak müstakil bir incelemede tartışmaya girişmiş; ancak bu çalışmayı tamamlamaya ömrü yetmemiştir. Bir aydın kimliği arayışının ürünü olan bu bitmemiş çalışmanın ilk bölümü Osmanlı Münevverinden Türk Aydınına adıyla ölümünden sonra yayımlanmıştır. Yine ölümünden sonra yayımlanmış bir başka kitabı olan En Hakiki Mürşit ise yeğeni Gülleylâ’ya seslenir gibi kaleme aldığı anılarından müteşekkildir. Yazarın tamamlanmamış bu kitabında çocukluk ve gençlik dönemine dair kişisel anılarla birlikte o yılların toplumsal dokusu ve çevresi de yansıtılmıştır.
Azra
Erhat’ın çalışmalarının ağırlıklı bir kısmını Antik dönemden ve Batı
klasiklerinden yaptığı çeviriler oluşturmaktadır. Örneğin bugüne kadar sayısız
dile çevrilmiş Homeros’un İlyada ve Odysseia (A. Kadir ile) çevirileri
bunlar arasında öne çıkmaktadır. Ayrıca Anadolu’nun yetiştirdiği Homeros’u ve
eserlerini bu coğrafyanın genç insanlarına tanıtmak amacıyla Homeros
adlı bir kitap hazırlar. Çeviri alanında diğer bazı çalışmalarına örnek olarak Sophokles’in
Elektra, Platon (Eflatun)’un Devlet (vd. ile) ve Şölen (Sabahattin
Eyuboğlu’yla), Aristophanes’in Barış, Aiskhylos’un Zincire Vurulmuş
Prometheus (Sabahattin Eyuboğlu’yla), Moliere’in Versailles Tuluatı
(Orhan Veli ile), Saint-Exupery’nin Küçük Prens, F. Rabelais’in Gargantua
(Vedat Günyol, Sabahattin Eyüboğlu’yla) verilebilir. Hesiodos Eseri ve
Kaynakları (Sabahattin Eyuboğlu ile), Sappho (Cengiz Bektaş ile) çevirileri
ayrıca geniş açıklama ve değerlendirmelere yer veren çalışmalardır. Homeros’tan
sonra ilk çağ Yunan ozanlarının en önemlilerinden sayılan Hesiodos’un
eserlerine doğunun ve Anadolu’nun kaynaklık ettiği vurgulanmıştır. Antik dönem
kadın şairi Sappho üzerinde yapılan çalışma ise ilk çağ şiirinin özellikleri,
Sappho şiirinin dili, bu şiirleri bizim kültürümüzle ilişkilendirme ve şiir
çeviri tekniği gibi Sappho çevresinde konuşmalar yanında ilk çağ toplumuna dair
bilgilere ve değerlendirmelere de yer vermiştir.
Yazar ayrıca, Halikarnas
Balıkçısı tarafından 1957’den başlayıp ölümüne yakın bir döneme kadar kendisine
gönderilen mektupları da derleyerek yayıma hazırlamış; Sabahattin Eyuboğlu’nun
eserlerinin derlenmesi ve yayımlanmasını sağlamıştır.
Kaynakça
Cemal,
Ahmet (04.06.1997). “Azra Erhat: Önümüzeki Yol Daha Uzundur…”. Cumhuriyet.
s.12.
Erhat,
Azra (2020), En Hakiki Mürşit. İstanbul: T. İş Bank. Kültür Yay. s.65.
Kurdakul,
Şükran (1985). Şairler ve Yazarlar
Sözlüğü. İstanbul: Cem Yay. s.245-246.
Necatigil,
Behçet (1980). Edebiyatımızda İsimler
Sözlüğü. İstanbul: Varlık Yay. s. 138-139.
Saydam,
Songül (Eylül 2002). “Azra Erhat”. Bütün Dünya. s. 16-30.
Selçuk,
İlhan (11.09.1982). “Azra Erhat”, Cumhuriyet. s.2.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ FIRAT KARAGÜLLEYayın Tarihi: 20.02.2021Güncelleme Tarihi: 20.02.2021
Yayın Tarihi: 20.02.2021Güncelleme Tarihi: 20.02.2021
Güncelleme Tarihi: 20.02.2021
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
Sophokles | Varlık Yay. / İstanbul | 1954 | Derleme |
Aristophanes | Varlık Yay. / İstanbul | 1958 | Derleme |
Aiskhylos, Zincire Vurulmuş Prometheus | Bilgi Yay. / Ankara | 1968 | Çeviri (A. Erhat-S. Eyuboğlu) |
İşte İnsan (Ecce Homo) | Remzi Kitabevi / İstanbul | 1969 | Deneme |
Mavi Anadolu | - / İstanbul | 1960 | Gezi |
Şölen (Eflatun) | Remzi Kitabevi / İstanbul | 1961 | Diyalog |
Mavi Yolculuk | Çan Yay. / İstanbul | 1962 | Gezi |
Homeros, İlyada I-IV | T. İş Bank. Kültür Yay. / İstanbul | 1958-62 | Çeviri (A. Erhat-A. Kadir) |
Homeros, Odysseia | Sander Yay. / İstanbul | 1970 | Çeviri (A. Erhat-A. Kadir) |
Mitoloji Sözlüğü | Remzi Kitabevi / İstanbul | 1972 | Sözlük |
Homeros (Gül ile Söyleşi) | Cem Yay. / İstanbul | 1976 | Diğer |
Hesiodos Eseri ve Kaynakları | TTK / Ankara | 1977 | Çeviri (S. Eyuboğlu-A. Erhat) |
Sevgi Yönetimi | Çağdaş Yay. / İstanbul | 1978 | Deneme |
Sappho (Üzerine Konuşmalar-Şiirlerinin Çevirileri) (Cengiz Bektaş ile) | Cem Yay. / İstanbul | 1978 | Çeviri |
Karya’dan Pamfilya’ya Mavi Yolculuk | Cem Yay. / İstanbul | 1979 | Gezi |
Mektuplarıyla Halikarnas Balıkçısı | Çağdaş Yay. / İstanbul | 1979 | Mektup |
Troya Masalı | Cem Yay. / İstanbul | 1981 | Diğer |
En Hakiki Mürşit | Cem Yay. / İstanbul | 1996 | Anı |
Osmanlı Münevverinden Türk Aydınına | Can Yay. / İstanbul | 2002 | İnceleme |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | HASÎB, Derviş Seyyid Mehmed Hasîb Efendi b. İbrahim Efendi | d. ? - ö. 1709-10 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | HİLÂLÎ, Takyeci (Takye-dûz, Takkeci) | d. ? - ö. 1543 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | ŞÂKİR, Hâfız Mehmed Şâkir | d. 1829 - ö. 1911 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | PAŞA ELİF, Elif Kaman | d. 1915 - ö. 31.07.2003 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Melih Cevdet Anday | d. 5 Temmuz 1331/1915 - ö. 28 Kasım 2002 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | Baki Süha Edipoğlu | d. 1915 - ö. 15 Eylül 1972 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Feridun Fazıl Türlbentçi | d. 1912 - ö. 6 Ağustos 1982 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | ELİHAN MURAD OĞLU | d. 1898 - ö. 1982 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | NEDİMÎ, Mahmut Danişmendoğlu | d. 1904 - ö. 20.01.1982 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Celâl Demir | d. 1960 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | Mustafa Refik | d. 1867-1868 - ö. 21 Eylül 1913 | Meslek | Görüntüle |
12 | Tarık Tufan | d. 05 Haziran 1973 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | Ege Erim | d. 1980 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Faruk Güçlü | d. 24 Eylül 1961 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Bekir Sıtkı Erdoğan | d. 8 Aralık 1926 - ö. 24 Ağustos 2014 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | AYŞE VUSLAT HANIM | d. ? - ö. 19. yy. | Madde Adı | Görüntüle |
17 | Ayşe Kilimci | d. 10 Şubat 1954 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
18 | Zühtü Bayar | d. 18 Kasım 1943 - ö. 26 Mart 2011 | Madde Adı | Görüntüle |