Madde Detay
ÇERKEŞÎ, Mehmet Hilmi
(d. 1259/1843 - ö. 1324/1907)
tekke şairi
(Tekke / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Mehmet Hilmi,
Çankırı’nın Çerkeş ilçesinde 1259/1843’te doğmuştur (Aydemir 1954: 4). Keskinli
Ali Rıza Efendi’den Kur’an-ı Kerim ve Arapça dersleri alır. Beypazarı’ndaki
medreseler ile İstanbul-Yerebatan medreselerinde okur. Cevherîzâde Mehmet
Efendi’den icazet alır. 1292/1875’te Çerkeş’e dönerek muallimlik yapar. Aynı
zamanda Mesnevî-i Şerif ile Şifâ-i Şerif’i, Sultan Murat Camiinde okuttu.
Nakşibendî tarikatının Halidiye kolundan olan Seydişehirli Abdullah Efendi’ye
(1807-1903) intisap etmiş, onun yanında manevi eğitimini tamamlamıştır.
Şeyhinden Nakşibendî, Kadirî, Sühreverdî, Kübrevî, Çiştî ve Mevlevî
tarikatlarından (Cebecioğlu 2016: 194) icazetini alarak memleketine
dönmüş, kendi kurduğu Burhaniyye dergâhında manevi irşada başlamıştır.
Aynı zamanda rüşdiye mektebinde muallimliğe, Sultan Murat camiindeki derslerine
de devam etmiştir. 1324/1907 yılında hac görevini yerine getirdikten sonra
dönerken Cidde’de vefat etmiş, oraya defnedilmiştir. Ölüm tarihi, şair
Mecbur Efendi’nin şiiriyle de tespit edilmiştir (Onay 1932: 374).
Mehmet Hilmi Çerkeşî’nin
2 eseri tespit edilebilmiştir:
1. İnsan-ı Kâmil
Tercümesi: Muhyiddîn-i
Arabî’nin izinden giden Abdulkerim Cîlî’nin (ö.832/1428) tasavvufun temel
meselelerini anlattığı “İnsan-ı Kâmil” adlı eserini tercüme etmiştir (Akkuş
2005: 48). Mensur bir eserdir.
2. Mevlid-i Nebî: Eserin tam adı “Mevlîdü’n-Nebî fî
Hazreti Hamsi’l-Külliyye”dir. Eser, girişle birlikte on bir bölümden
oluşmaktadır. Bu bölümler şunlardır: 1. Dibâçe 2. Der Beyân-ı Hazret-i Gayb-ı
mutlak ve Ahadiyyet ve Vâdiyyet 3. Der Beyân-ı Hazret-i Hayal-i Mutlak 4. Der
Beyân-ı Hazret-i Şehâdet 5.Der Beyân-ı Hazret-i İnsân-ı Kâmil 6. Der Beyân-ı
Mevlid-i Gayb-ı Mutlak 7. Der Beyân-ı Mevlid-i Esmâî 8. Der Beyân-ı
Mevlid fî Hazreti Ervâh 9. Der Beyân-ı Mevlid fi’ş-şehâdât 10.Der Beyân-ı Mevlid
fî Beyân-ı Mutlak 11. Der Beyân-ı Vech-i Te’hir-i mevlid-i misâl-i mutlak ez
Mevlid-i Hazret-i Şehâdet. Mevlid-i Nebî, toplam 207 beyit olup, aruzun hezec
bahrinin “me fâ ‘î lün me fâ ‘î lün fe ‘û lün” kalıbıyla yazılmıştır.
Mesnevi nazım şekliyle yazılan bu eserde yarım kafiye kullanılmamış, bilakis
tam ve zengin kafiye kullanılmıştır.
Çerkeşli Mehmet
Hilmi’nin edebî yönünü gösteren eseri onun yazdığı mevliddir. Muhyiddin-i
Arabî’nin vahdet-i vücûd anlayışıyla Hz. Peygamber’in manevi yönünü anlattığı
bu eserin edebiyatımızdaki diğer mevlidlerden farkı, yazarın Hz. Peygamber’i
“hâzerâti’l-hamsi’l-külliyye” adını verdiği beş hazret (mertebe) üzerinde
anlatmasıdır. Bunlar: 1.Gayb-ı mutlak, 2.Gayb-ı izâfî, 3.Hazret-i
misal, 4.Şehâdet-i mutlak, 5.Hazret-i câmia (insan). “Eserde önce
âlemin ve Hz. Peygamber’in nurunun yaratılması ve bu nurun Hz. Adem’den
itibaren Hz. Peygamber’in babası Abdullah’a kadar intikal edişi anlatılır.
Mehmet Hilmi, Hz. Peygamber’in maddeten değil de manen bütün varlıklardan önce
geldiğini ifade etmek için bu eseri kaleme almıştır” (Akkuş 2005: 52).
Çerkeşî’nin halifesi Astarlızâde Hilmi Efendi (1876-1962) ise, Mehmet Hilmi’nin
bu mevlidi, manevî ilham ve kerametle yazdığını, eserin Kur’an’ın ruhu
olduğunu, âşıkâne şiirlerden oluştuğunu söylemektedir (Akkuş 2005: 52).
Kaynakça
Akkuş, Mehmet (2005). “Çerkeşli Mehmet Hilmi Efendi ve Manzum Mevlidi”, III. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri. Çankırı: Çankırı Valiliği. 41-79.
Aydemir, Şemseddin (1954). Çerkeşli Şeyh Mehmet Hilmi. Ankara: Akın Mat.
http://www.naksibendiliksempozyumu.org /files/sempozyum_teblig_metinleri.pdf erişim tarihi; 8.11.2020.
Onay, Ahmet Talat (1932). Çankırı Şairleri. C. 2. Çankırı: yyy.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ İBRAHİM AKYOLYayın Tarihi: 13.07.2013Güncelleme Tarihi: 06.12.2020Eserlerinden Örnekler
Dibâçe
Nedir ma‘na-yı mevlid evvel anla
Nedir söz kasdını cân ile dinle
Hakîkatta nedir mevlîd ta‘ayyün
Ki ya‘nî diye Hak bir şey içün kün
Taayyün hâs olursa gayb ilinde
İrade kâfirdir kudret dilinde
Bu yerde ca’li halk anlama zinhâr
Ki esmâ vü sıfâtındır bu esrâr
Gel imdi mevlidinin sırrın işit
Havâs u ‘aklını başında iş it
Bu söze bulmak istersen mecâli
Gerek biline sana beş mecâli
Mecâlî ya‘ni beş hazretdir anla
Muhakkikler sözün cân ile dinle
Ki bu beş mertebe beş âlem olmuş
Bu hazretlerde sâlik âdem olmuş
Akkuş, Mehmet (2005). “Çerkeşli Mehmet Hilmi Efendi ve Manzum Mevlidi”. III. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri. Çankırı: Çankırı Valiliği. 41-79.
Hâtime'den
Çü rûh u cisme berzahdır misâlin
Ne ondandır ne bundandır hayâlin
Ulaşmışdır kesîfe nûrdur ervâh
Karışmışdır ona zulmât-ı eşbâh
Nizâm-ı hâss tavrıymış bu âlem
Ara yerde halife olmuş âdem
Bu iki mushafı bilmiş kemâhî
Bilip nefsin bulmuşdur ilâhî
Kelâm-ı nâtık olup söze gelmiş
Vücûdu aynı aynı yüzde gelmiş
Salât ile selâm velâ-yezâlî
Şuna kim ruhu bulmuşdur kemâlî
Akkuş, Mehmet (2005). “Çerkeşli Mehmet Hilmi Efendi ve Manzum Mevlidi”. III. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri. Çankırı: Çankırı Valiliği. 72.
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 13.07.2013Güncelleme Tarihi: 06.12.2020Eserlerinden Örnekler
Dibâçe
Nedir ma‘na-yı mevlid evvel anla
Nedir söz kasdını cân ile dinle
Hakîkatta nedir mevlîd ta‘ayyün
Ki ya‘nî diye Hak bir şey içün kün
Taayyün hâs olursa gayb ilinde
İrade kâfirdir kudret dilinde
Bu yerde ca’li halk anlama zinhâr
Ki esmâ vü sıfâtındır bu esrâr
Gel imdi mevlidinin sırrın işit
Havâs u ‘aklını başında iş it
Bu söze bulmak istersen mecâli
Gerek biline sana beş mecâli
Mecâlî ya‘ni beş hazretdir anla
Muhakkikler sözün cân ile dinle
Ki bu beş mertebe beş âlem olmuş
Bu hazretlerde sâlik âdem olmuş
Akkuş, Mehmet (2005). “Çerkeşli Mehmet Hilmi Efendi ve Manzum Mevlidi”. III. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri. Çankırı: Çankırı Valiliği. 41-79.
Hâtime'den
Çü rûh u cisme berzahdır misâlin
Ne ondandır ne bundandır hayâlin
Ulaşmışdır kesîfe nûrdur ervâh
Karışmışdır ona zulmât-ı eşbâh
Nizâm-ı hâss tavrıymış bu âlem
Ara yerde halife olmuş âdem
Bu iki mushafı bilmiş kemâhî
Bilip nefsin bulmuşdur ilâhî
Kelâm-ı nâtık olup söze gelmiş
Vücûdu aynı aynı yüzde gelmiş
Salât ile selâm velâ-yezâlî
Şuna kim ruhu bulmuşdur kemâlî
Akkuş, Mehmet (2005). “Çerkeşli Mehmet Hilmi Efendi ve Manzum Mevlidi”. III. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri. Çankırı: Çankırı Valiliği. 72.
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 06.12.2020Eserlerinden Örnekler
Dibâçe
Nedir ma‘na-yı mevlid evvel anla
Nedir söz kasdını cân ile dinle
Hakîkatta nedir mevlîd ta‘ayyün
Ki ya‘nî diye Hak bir şey içün kün
Taayyün hâs olursa gayb ilinde
İrade kâfirdir kudret dilinde
Bu yerde ca’li halk anlama zinhâr
Ki esmâ vü sıfâtındır bu esrâr
Gel imdi mevlidinin sırrın işit
Havâs u ‘aklını başında iş it
Bu söze bulmak istersen mecâli
Gerek biline sana beş mecâli
Mecâlî ya‘ni beş hazretdir anla
Muhakkikler sözün cân ile dinle
Ki bu beş mertebe beş âlem olmuş
Bu hazretlerde sâlik âdem olmuş
Akkuş, Mehmet (2005). “Çerkeşli Mehmet Hilmi Efendi ve Manzum Mevlidi”. III. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri. Çankırı: Çankırı Valiliği. 41-79.
Hâtime'den
Çü rûh u cisme berzahdır misâlin
Ne ondandır ne bundandır hayâlin
Ulaşmışdır kesîfe nûrdur ervâh
Karışmışdır ona zulmât-ı eşbâh
Nizâm-ı hâss tavrıymış bu âlem
Ara yerde halife olmuş âdem
Bu iki mushafı bilmiş kemâhî
Bilip nefsin bulmuşdur ilâhî
Kelâm-ı nâtık olup söze gelmiş
Vücûdu aynı aynı yüzde gelmiş
Salât ile selâm velâ-yezâlî
Şuna kim ruhu bulmuşdur kemâlî
Akkuş, Mehmet (2005). “Çerkeşli Mehmet Hilmi Efendi ve Manzum Mevlidi”. III. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri. Çankırı: Çankırı Valiliği. 72.
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Dibâçe
Nedir ma‘na-yı mevlid evvel anla
Nedir söz kasdını cân ile dinle
Hakîkatta nedir mevlîd ta‘ayyün
Ki ya‘nî diye Hak bir şey içün kün
Taayyün hâs olursa gayb ilinde
İrade kâfirdir kudret dilinde
Bu yerde ca’li halk anlama zinhâr
Ki esmâ vü sıfâtındır bu esrâr
Gel imdi mevlidinin sırrın işit
Havâs u ‘aklını başında iş it
Bu söze bulmak istersen mecâli
Gerek biline sana beş mecâli
Mecâlî ya‘ni beş hazretdir anla
Muhakkikler sözün cân ile dinle
Ki bu beş mertebe beş âlem olmuş
Bu hazretlerde sâlik âdem olmuş
Akkuş, Mehmet (2005). “Çerkeşli Mehmet Hilmi Efendi ve Manzum Mevlidi”. III. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri. Çankırı: Çankırı Valiliği. 41-79.
Hâtime'den
Çü rûh u cisme berzahdır misâlin
Ne ondandır ne bundandır hayâlin
Ulaşmışdır kesîfe nûrdur ervâh
Karışmışdır ona zulmât-ı eşbâh
Nizâm-ı hâss tavrıymış bu âlem
Ara yerde halife olmuş âdem
Bu iki mushafı bilmiş kemâhî
Bilip nefsin bulmuşdur ilâhî
Kelâm-ı nâtık olup söze gelmiş
Vücûdu aynı aynı yüzde gelmiş
Salât ile selâm velâ-yezâlî
Şuna kim ruhu bulmuşdur kemâlî
Akkuş, Mehmet (2005). “Çerkeşli Mehmet Hilmi Efendi ve Manzum Mevlidi”. III. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri. Çankırı: Çankırı Valiliği. 72.
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | MEFHARÎ, Mustafa | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | HÜSEYİN, Hüseyin Çoğalan | d. 20.12.1958 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | SABRİ BABA, Çankırılı | d. ? - ö. 1851 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | KEŞFȊ, Mustafa | d. 1843 - ö. 1910 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | MEKKÎ Mehmed, Mekkeli | d. 1843 - ö. 1910 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | İFFET, Mehmed Efendi | d. 1843 - ö. 1896 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | HASAN BEY ZERDÂBÎ | d. 1837 - ö. 1907 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | AHMED LÜTFÎ EFENDİ | d. 1817 - ö. 1907 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | ÇEŞM-İ ÂFET | d. ? - ö. 1907 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | HİMMET | d. ? - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | ÖRFÎ, Kerküklü | d. 1832 - ö. 1889 | Meslek | Görüntüle |
12 | HULÛSÎ | d. ? - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | BAHSÎ | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | HAFIZ BABA, Mehmed Salih Baba | d. 1847 - ö. 1917 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | ÇÖREKÇİ-ZÂDE LÜTFÎ | d. 1806 - ö. 1881 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | DEM’Î, Yûsuf | d. 1844 - ö. 1862 | Madde Adı | Görüntüle |
17 | VÂHÎ, Vâhî Halife | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
18 | HUŞÛ’Î | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |