Madde Detay

Asıl adı Abdurrauf Abdurrahimoğlu olan Fıtrat, 1886 yılında Buhara’da doğdu. Babası Abdurrahimbay ticaretle uğraşan kültürlü biriydi. Fıtrat eski usulde eğitim veren bir okulda okuduktan sonra medresede tahsil gördü. 1909’da Terbiye-i Etfal Cemiyeti tarafından eğitim almak üzere İstanbul’a gönderildi. İlk eserlerini İstanbul’da neşretti (Avcı 2006: 8; Erşahin 1999: 236-237). 1913’te Buhara’ya döndükten sonra Yaş (Genç) Buharalılar cemiyetinde faaliyetlerde bulundu, 1917’ye kadar bu cemiyetin liderliğini yaptı (Eraslan 1996: 48). 1917-1918 yılları arasında Semerkant’ta Mahmut Hoca Behbûdî ve Vaslî Sıddıkî ile birlikte Hürriyet gazetesini yayımlayan Fıtrat, bu gazetede yazı işleri müdürlüğü yaptı (Somuncuoğlu 2000: 16). 1917 Devrimi’nden sonra Buhara Komünist Partisi’ne üye oldu (Kahhar 2000: 296; Somuncuoğlu 2000: 25). 1921’de kurulan Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti’nde Eğitim Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı görevlerinde bulundu. Bolşeviklerin Buhara Cumhuriyeti’ni lağvetmesi üzerine siyasi görevlerden uzaklaştı, eserler verdi, üniversite ve enstitülerde hocalık yaptı (Eraslan 1996: 48). Milliyetçi olmak, millî ruhla eserler yazmak, devrim karşıtı olmak gibi gerekçelerle suçlanarak 1937’de tutuklandı ve 4 Ekim 1938’de kurşuna dizildiği öğrenildi (Karakaş 1998: 32).

Fıtrat, İstanbul’da eğitim alıp Türkistan’a döndükten sonra gazetecilik, eğitim ve tiyatro faaliyetleriyle meşgul oldu. Yazdığı pek çok tiyatro eseri sahnelenen Fıtrat, Mahmudhoca Behbudi ile birlikte modern Özbek tiyatrosunu kurmak için çok çalıştı.

Edebî yönünün yanı sıra Özbek dili üzerine yaptığı çalışmalarla döneme damgasını vurdu (Açık 2002: 96; Kocaoğlu 1982: 102). Ona göre herkes tarafından anlaşılır ve sade bir dille eserler vermek önemliydi.

Eserlerindeki çeşitlilik ve çok yönlülüğü ile dikkat çeken Fıtrat, devrinin Ali Şir Nevaisi olarak kabul edildi (Avcı 1997: 1). Türkistan Cedit hareketinin zirve isimlerinden biri olan Fıtrat, şiir, hikâye, fıkra, makale, tiyatro, edebiyat tarihi, müzik tarihi, dil bilgisi, ekonomi, siyaset gibi hemen her alanda yazılar yazıp eserler veren ansiklopedist bir şahsiyettir.

Eserleri toplamda yaklaşık yirmi ciltlik külliyat oluşturacak hacimdedir (Kahhar 2000: 296). Fıtrat, halkı uyandırma, cehaletten kurtarma, bilinçlendirme amacıyla eserler verdi. Eski-yeni karşılaştırması, sömürgecilikle mücadele, kültürel değerlere tutunma, vatan ve millet sevgisi, anadilinin önemi gibi pek çok meseleyi ele aldı.