Madde Detay

28 Şaban 975/27 Şubat 1578’de Bursa’da doğdu. Asıl adı Mehmed’dir. Şeyhülislâm Hoca Sa'deddin Efendi’nin büyük oğlu olduğu için Hocâ-zâde, Hoca Sa'deddin Efendi-zâde ve Çelebi Müftî olarak tanındı. Babası Hoca Sa'deddin Efendi’nin Yıldırım Bayezid Medresesi müderrisliği nedeniyle çocukluğunu ve gençliğini Bursa’da geçirdi. Medrese öğrenimi gördü. Molla Tevfik Efendi’den dersler aldı. Cemâziyelevvel 994/Nisan-Mayıs 1586’da babasından mülâzım oldu. Önce İsmihan Sultan Medresesi’ne, Cemâziyelâhır 997/Nisan-Mayıs 1589’da Sahn-ı Seman Medresesi’ne, Rebiyülâhır 999/Ocak-Şubat 1591’de Sultan Selim-i Kadim Medresesi’ne ve aynı yıl içinde (Cemâziyelâhır 999/Mart-Nisan 1591) Süleymaniye Medresesi’ne müderris oldu. Şevval 1000/Temmuz-Ağustos 1592’de Mekke kadılığına atandı. Bir yıl sonra istifa edip İstanbul’a döndü. Cemâziyelevvel 1004/Ocak 1596’da İstanbul kadısı oldu. Oradan da Anadolu kazaskerliğine getirildi (Recep 1004/Mart 1596). Bu görevde iken Eğri Seferi’ne katıldı. Cemâziyelevvel 1005/Aralık 1596’da azledildi. İki yıl sonra Rumeli kazaskerliğine getirildi (Zilkade 1007/Mayıs-Haziran 1599). 20 Ramazan 1009/25 Mart 1601’de azledildi. 2 Safer 1010/2 Ağustos 1601’de Osmanlı Devleti’nin yirmi dördüncü şeyhülislâmı oldu. Bir yıl sonra görevi sonlandırıldı (22 Recep 1011/5 Ocak 1603). 20 Safer 1017/5 Haziran 1608’de ikinci defa şeyhülislâmlığa getirildi. 5 Cemâziyelâhır 1024/2 Temmuz 1615’te İstanbul’da baş gösteren veba salgınından vefat etti. Eyüp’te babasının yanına defnedildi. Yerine oğlu Mehmed Es’ad Efendi şeyhülislâm oldu.

Ârif, fazıl, güler yüzlü, nükteli ve cömert bir kimse idi. Üç dilde şiir ve inşaya kadir idi.

Eserleri şunlardır:

Kaside-i Bürde Tahmisi (Şemsettin Sami 1996: 2569; Akbayar 1996: 1002), Divan’ı, antolojik bir eser olan Letaifü’l-Kelâm adlı güldestesi, Yasin Tefsiri, Füsûsü’l-Ârâ fi Şâni’l-Mükûk ve’l-Vüzerâ’sı (Cunbur 2006: 253; TDEA 1986: 202) vardır. Ayrıca babasının eserine yazdığı ve yarım kalan Tâcü’t-Tevârih Zeyli de bulunmaktadır (Uzunçarşılı 1982: 459; Cunbur 2006: 253; Şemsettin Sami 1996: 2569).

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî, C. 3. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1002.

Bilkan, Ali Fuat, Y. Çetindağ (2006). Şeyhülislâm Şairler. Ankara: Hece Yay. 79-80.

Cunbur, Müjgân (2006). “Mehmed”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 6. Ankara: AKM Yay. 253.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.  280.

Kurnaz, Cemâl, M. Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, C. I-II. Ankara: Bizim Büro Yay. 917, 923.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Nev’îzâde Atâî Şakaik-ı Nu’mâniye ve Zeyilleri-Hadaikü’l-Hakaik Fî Tekmileti’ş-Şakaik. İstanbul: Çağrı Yay. 575-577.

Sungurhan-Eyduran, Aysun (2009). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu‘arâ. Ankara: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10739,tsmetinbpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 13.06.2014]. 255-258.

Şemsettin Sami (1996). Kâmûsu’l-‘Alâm. Tıpkıbasım. C. 4. Ankara: Kaşgar Neşriyat Yay. 2568-2569.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1986). C. 6. “Mehmed Çelebi Efendi (Hoca Sa'deddin Efendizâde-Hocazâde)”. İstanbul: Dergâh Yay. 202.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1982). Osmanlı Tarihi (XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna Kadar). C. 3, 2. Kısım. Ankara: TTK Yay. 459, 461.

Zavotçu, Gencay (hzl.) (2009). Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin). İstanbul: Sahaflar Kitapsarayı Yay. 198-199.

Gazel

Bülbül-i dil bâg u râgı keşt iderse yârsuz

Gül yüzini görmiye âlemde hergiz hârsuz

Ey gönül sahrâ-yı sevdâ-yı sevâd-ı zülf-i yâr

Tayy olınmaz giceler şem‘-i cemâl-i yârsuz

Menzil-i maksûda ey dil vâsıl olmazmış kişi

Râh-ı gamda reh-ber-i ışk-ı ruh-ı dildârsuz

Işkdan hâlî degüldür ey Mehemmed gönlümüz

Bir aceb vâdîdeyüz kim olmazuz hîç kârsuz

(Sungurhan-Eyduran, Aysun (2009). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu‘arâ. Ankara: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10739,tsmetinbpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 13.06.2014]. 257-258.)