Madde Detay
MEKKÎ, Mehmed Efendi
(d. 1126/1714 - ö. 1212/1797)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
1126/1714’te Mekke’de doğdu. Babası kilar-ı hassa ağalığından Mekke kadılığına yükselen Halîl Efendi’dir. Mekke'de doğması sebebiyle Mekkî mahlasını kullandı. Babasının vefatından sonra İstanbul’a getirildi. Burada iyi bir eğitim gördü. 1179/1765’da Selanik mevleviyetine getirildi. 1185/1771’de Şam, 1190/1776’da Medîne, 1198/1784’te İstanbul kadısı oldu. 1200/1786’da Anadolu, 1201/1787’de Rumeli kazaskeri oldu. I. Abdülhamid döneminde 1202/1787’de şeyhülislam oldu. Üç buçuk ay sonra görevinden azledildi. III. Selim döneminde ikinci kez şeyhülislam oldu (1205/1791) ve 1 yıl 4 ay bu görevde kaldı. Yaşadığı dönemdeki istikrarsızlıklardan dolayı sıkça azledilen ve yeniden tayin muamelelerine maruz kalan Mekkî Efendi, Rumelihisarı’ndaki yalısında 22 Cemaziyelevvel 1212’de (12 Kasım 1797) vefat etti. Kabri Fatih’deki Bahâyî Efendi türbesindedir.
Kaynaklarda sade bir hayat süren, cömert, saf, temiz huylu, fazilet sahibi; âlim, şair, ulemânın ve şuaranın ileri gelenlerinden biri olarak gösterilen Mekkî hat sanatında özellikle talik yazıda devrin önemli isimlerinden biriydi. Mekkî’nin en önemli eseri Dîvân'ı ve Tevessül’dür.
1. Dîvân: Fazla hacimli olmayan eser III. Selim’e sunulmuştur. Dîvân'da 58 gazel, 31 kıt’a, 5 kaside, 3 tahmis, 9 müfret (beyt) 1 murabba olmak üzere toplam 107 şiir ve bir de mensur hatime bulunmaktadır. Eser üzerine üç çalışma yapılmıştır (Arslan 1998; Başpınar 2002; Karapanlı 2005).
2. Tevessül: Kaside-i Bürde şerhleri içinde en genişi ve mükemmeli olarak kabul edilen, pek çok yazma nüshası bulunan eser basılmıştır (1251, 1300).
Mekkî’nin bunların dışında dinî içerikli 14 risalesi vardır. Hâşiye ‘alâ Tefsîri Kâdî Beyzâvî, Mürşidü’l-Vârisîn fî-Ahvâli’l-Erbaîn, Tahmîs-i Kasîde-i Bürde, Risâle fî-Şerhi’l-Hamd, Vesîle-i Vüsûl, Risâle fî-Şerhi’l-Mukaddimâtü’l-Erba’a min-Kitâbi’t-Tavzîh, Risâle fî-Tafsîli mâ-Zekerahû Sâhibü’l-Menâr fî-Ma’rifeti Aksâmi’n-Nazm ve’l-Ma’nâ min-Kitâbi’llâhi Ta’âlâ, Hısnu Ehli’llâh, İmân-ı Mücerredin Âdem-i Nef’i Hakkındaki Mu’tezile Delillerinin Reddi, Kütâbü Nüzheti’l-Ârifîn ve Tenbîhü’l-Gâfilîn, Er-Ravzâ ve’l-Mikyâs, fî-Durûbi’l-İktibâs, Şerh-i Hikâye-i Mescid-i Âşık Kişi, Menâkıb-ı Hazret-i Şeyh Muhammed Murâd El-Buhârî (Özcan 2003:577-587).
Kaynakça
Arslan, Mustafa (1998). Mehmed Mekkî ve Divanı (İnceleme, Metin). Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
Arslan, Mustafa (2007). “Şeyhülislâm Şairlerden Mekkî ve Divanı Üzerine”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi .4 (2): 54-72.
Başpınar, Yakup (2002). Mekkî Divanı’nın Transkripsiyonlu, Karşılaştırmalı Metni. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Osman Gazi Üniversitesi.
Çınarcı, M. Nuri (hzl.) (2007). Şeyhülislam Ârif Hikmet Tezkiretü’ş-Şuara. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
Çiftçi, Ömer (hzl.). Fatîn Davud-Hâtimetü’l-Eş‘âr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83500/tezkireler.html [erişim tarihi:14.05.2013]
İpekten, Haluk vd. (1998). “Mekkî”. Büyük Türk Klasikleri. C.7. Ankara: Ötüken-Söğüt Yay. 34-35.
Karapanlı, Gürcan (2005). Mekkî Divanı ve Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Keskinsoy, Haşim (2001). Mekkî ve Nahîfî’nin Kasîde-i Bürde Tahmisleri (Tenkitli Metin-İnceleme). Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi.
Kılıç, Filiz (1988). Tezkire-i Şuara-yı Şefkat-i Bağdadî. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83505/sefkat-i-bagdadi---tezkiretus-suara.html [erişim tarihi:14.05.2013]
Mekkî. Tahmîs-i Kasîde-i Bürde. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi. No: 2541/1.
Mekkî. Şerh-i Kasîde-i Bürde (Tevessül). Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, No: 2765.
Mehmed Süreyyâ (1996). Sicill-i Osmani. C. 4. (hzl. Nuri Akbayar; akt. S. Ali Kahraman). İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
Özcan Tahsin (2003). “Mekkî Mehmed Efendi”. İslâm Ansiklopedisi. C. 28. İstanbul: TDV Yay. 577-578.
Şahin, E. Sıddık (1997). Kaside-i Bürde’nin Türkçe Şerh ve Tercümeleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Şemseddîn Sâmî (1316), Kamusu’l-A’lâm, C. 6. Ankara: Kaşgar Neşriyat. (Tıpkıbasım)
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: PROF. DR. BAHİR SELÇUKYayın Tarihi: 18.05.2013Güncelleme Tarihi: 13.11.2020Eserlerinden Örnekler
Dîvân
Gazel
Hâk-i kûyun tûtiyâ-yı dîde-i cân eyledim
Sedd-i seylâb-ı sirişk-i çeşm-i hicrân eyledim
Şevk-i dilden çâk çâk etdim nigâhım şâne-veş
Geşt-i sünbülzâr-ı zülf-i yâre şâyân eyledim
Kâle-rîz olmuş letâfet kârgâh-ı hüsnüne
Nakd-i cânım sarf edip cümle perîşân eyledim
Sûzen-i müjgân ile şimdi kabâ-yı firkate
Rişte-i sîmîn-i eşki zîb-i dâmân eyledim
Bahr-ı gül-gûn-ı meyüñ âhir nedâmet destine
Her habâbın Mekkiyâ tesbîh-i mercân eyledim
(Karapanlı, Gürcan (2005). Mekkî Divanı ve Tahlili. Yüksek Lisans Tezi.İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 244).
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 18.05.2013Güncelleme Tarihi: 13.11.2020Eserlerinden Örnekler
Dîvân
Gazel
Hâk-i kûyun tûtiyâ-yı dîde-i cân eyledim
Sedd-i seylâb-ı sirişk-i çeşm-i hicrân eyledim
Şevk-i dilden çâk çâk etdim nigâhım şâne-veş
Geşt-i sünbülzâr-ı zülf-i yâre şâyân eyledim
Kâle-rîz olmuş letâfet kârgâh-ı hüsnüne
Nakd-i cânım sarf edip cümle perîşân eyledim
Sûzen-i müjgân ile şimdi kabâ-yı firkate
Rişte-i sîmîn-i eşki zîb-i dâmân eyledim
Bahr-ı gül-gûn-ı meyüñ âhir nedâmet destine
Her habâbın Mekkiyâ tesbîh-i mercân eyledim
(Karapanlı, Gürcan (2005). Mekkî Divanı ve Tahlili. Yüksek Lisans Tezi.İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 244).
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 13.11.2020Eserlerinden Örnekler
Dîvân
Gazel
Hâk-i kûyun tûtiyâ-yı dîde-i cân eyledim
Sedd-i seylâb-ı sirişk-i çeşm-i hicrân eyledim
Şevk-i dilden çâk çâk etdim nigâhım şâne-veş
Geşt-i sünbülzâr-ı zülf-i yâre şâyân eyledim
Kâle-rîz olmuş letâfet kârgâh-ı hüsnüne
Nakd-i cânım sarf edip cümle perîşân eyledim
Sûzen-i müjgân ile şimdi kabâ-yı firkate
Rişte-i sîmîn-i eşki zîb-i dâmân eyledim
Bahr-ı gül-gûn-ı meyüñ âhir nedâmet destine
Her habâbın Mekkiyâ tesbîh-i mercân eyledim
(Karapanlı, Gürcan (2005). Mekkî Divanı ve Tahlili. Yüksek Lisans Tezi.İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 244).
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Dîvân
Gazel
Hâk-i kûyun tûtiyâ-yı dîde-i cân eyledim
Sedd-i seylâb-ı sirişk-i çeşm-i hicrân eyledim
Şevk-i dilden çâk çâk etdim nigâhım şâne-veş
Geşt-i sünbülzâr-ı zülf-i yâre şâyân eyledim
Kâle-rîz olmuş letâfet kârgâh-ı hüsnüne
Nakd-i cânım sarf edip cümle perîşân eyledim
Sûzen-i müjgân ile şimdi kabâ-yı firkate
Rişte-i sîmîn-i eşki zîb-i dâmân eyledim
Bahr-ı gül-gûn-ı meyüñ âhir nedâmet destine
Her habâbın Mekkiyâ tesbîh-i mercân eyledim
(Karapanlı, Gürcan (2005). Mekkî Divanı ve Tahlili. Yüksek Lisans Tezi.İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 244).
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Muhittin Mekki | d. 1874 - ö. 1936 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | Ali Kâmi Akyüz | d. 1873 - ö. 11 Mart 1945 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | İsmail Safa | d. 1867 - ö. 24 Mart 1901 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | MECDÎ, Sarraç-zâde Mustafa Mecdî Efendi | d. ? - ö. 1797-98 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
5 | EMÎN, Ayaklı Kütüphane Müftü-zâde Seyyid Mehmed Emin Efendi | d. 1700-01 - ö. Temmuz-Ağustos 1797 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
6 | YÂVER, Enderunlu Hasan | d. 1765 - ö. 1213/1797-8 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
7 | FÂNÎ, Meylî, İsa Hoca | d. ? - ö. 1550 | Meslek | Görüntüle |
8 | EMÎN, Bakkal İsmail Paşa-zâde Emîn Bey | d. ? - ö. 1794-95 | Meslek | Görüntüle |
9 | SİNÂN, Muhşî Sinân Efendi | d. 1485 - ö. 1586 | Meslek | Görüntüle |
10 | ERÎB, Kethüdâ Emin Efendi-zâde Ahmed Erîb Efendi | d. ? - ö. 1780 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
11 | MURTAZÂ, Nazmî-zâde Seyyid Murtazâ Efendi | d. ? - ö. 1723-24 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
12 | RİF'AT, Üsküdârî Hâfız Ahmed Rif'at Efendi | d. ? - ö. 1731-32 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | İRFANÎ, Şeyh Abdullah İrfanî Efendi | d. ? - ö. 1770 | Madde Adı | Görüntüle |
14 | SABRÎ, Hüseyin Sabrî | d. 1840 - ö. 1905 | Madde Adı | Görüntüle |
15 | MAHZÛLÎ, Lofçalı | d. ? - ö. 1858 ds. | Madde Adı | Görüntüle |